Арапайым есеттердің топтастыруы

Кү рделі есептердің топтастыруы жоқ,. Қ арапайым есептің ә р тү рін детальді тү рде талдау қ ажет, ө йткені қ арапайым есептерден кү рделі есептер қ ұ рылады.

-4-

Арифметикалық есептерді шешуге ү йретудің дайындық жұ мысы алғ аш сандармен танысу барысында басталады. Содан кейін есептің ә р жаң а тү рімен таныстырудың алдында, сонымен қ атар кү рделі есептерді шешуге ү йретудің алдында жалғ астырылады.

Дайындық жұ мыстың мазмұ ны:

1. Балалардың дү ниетанымын кең ейту. Осы мақ сатпен экскурсиялар, ә ң гімелесу, кітаптарды оқ у, ойын іс-ә рекетін ұ йымдастыру қ ажет. Осындай жұ мыс тек математика сабақ тардың ү стінде емес, басқ а сабақ тардың барысында жә не сыныптан тыс уақ ытта ө ткізу керек.

2. Балалардың қ арапайым сандық тү сініктерін қ алыптастыру, дамыту. Осы жұ мыс пропедевтикалық кезең ге сә йкес. Балалардың кө птіктермен тә жірибелік жұ мысты ұ йымдастырып, бірге нә тиже шығ арып жә не орындағ ан ә рекетті сө збен жеткізуді талап етеміз. Мысалы, қ остық, ұ шып келді, сатып алды - кө бейді; алдық, ұ шып кетті, сыйлады, берді – азайды. Осы кезең де келесі математикалық тү сініктердің мағ ынасын балаларғ а жеткізу керек: барлығ ы, қ алды, бірге, тағ ы да қ осты, азайды, оғ ан қ арағ анда кө бірек т.б.

3. Орындағ ан заттық тә жірибелік іс-ә рекетті сө збен берілуі қ ажет. Бірінші кезең де мұ ғ алім оқ ушымен бірге заттық ә рекеттер орындайды жә не орындағ ан ісін сө збен айтып тұ рады Содан кейін бала жоспар бойынша берілген сұ рақ тарғ а жауап береді (сен қ азір не істедін? Оғ ан қ анша шең бер қ остың? Сан азайды ма? Кө бейді ма?) Ең соң ында бала орындағ ан жұ мысы ө з бетімен айтып беру керек.

Кү рделі есептермен таныстырудың алдында жү ргізілетін дайындық жұ мысы:

1. Есептің шартына сұ рақ ойлап табу.

2. Берліген сұ рақ қ а есептің шарттың қ ұ растыру.

3. Екі бір-бірімен байланысты арифметикалық есептерді шешу. Мысалы, «Кә рзең кеде 5 қ ызыл жә не 6 кө к алма жатыр. Алманың саны қ анша?», «Кә рзең кеде 11 алма болды, 8 алманы жеп қ ойды. Қ анша алма қ алды?». Осы сияқ ты есептердің шешімін бө лек қ арастырылады. Мұ ғ алім неге бірінші есеп қ осумен, ал екінші есеп азайту амалымен орындалғ аны туралы нә тиже шығ арады.

4. Қ арапайым есепті кү рделі есепке айналдыру ү шін сұ рағ ын ө згерту. Мысалы, «Санияда 5 кө к шар бар, ал қ ызыл шардың саны екіге артық. Санияда қ анша қ ызыл шар бар?», ө згертілген сұ рақ «Санияда 5 кө к шар бар, ал қ ызыл шардың саны екіге артық. Санияда шардың саны қ анша?».

5. есептің шартын ө згерту.

-5-

Есеп деген ұ ғ ыммен балалар 1 сыныпта танысады.

Ә р есептің келесі қ ұ рам компоненттерден қ ұ рылғ ан: есептің шарты, сұ рағ ы, шешімі, жауабы. Оқ ушылар ә р есептің компоненттерін бө ле алу керек.

Алғ ашқ ы есептерді дайын тү рде бермей балалармен бірге қ ұ растыру керек жә не есептің қ ұ рам компоненттерімен таныстыру барысында «драматизация», «иллюстрация» тә сілдерді қ олданғ ан жө н.

Мысалы, сабақ тың фрагменті:

- Бү гін біз саң ырауқ ұ лақ тар туралы арифметикалық есептерді қ ұ растырамыз.

- Марат пен Бота саң ырауқ ұ лақ теруге барды. (екі баланы тақ тағ а шығ арып қ олдарына кә рзең ке ұ статамыз).

- Марат 3 саң ырауқ ұ лақ тапты (оқ ушы 3 саң ырауқ ұ лақ тың модельдерін алып, дауыстап санап кә рзең кеге салады).

- Марат қ анша саң ырауқ ұ лақ тапты? Осы санды цифрлық кассаларды табындар, кө рсетіндер. (мұ ғ алім 3 саның карточкасын тақ тағ а іледі.)

- Бота 2 саң ырауқ ұ лақ тапты. (оқ ушы 2 саң ырауқ ұ лақ тың модельдерін алып, дауыстап санап, кә рзең кеге салады).

- Бота қ анша саң ырауқ ұ лақ тапты? Осы санды цифрлық кассаларды табындар, кө рсетіндер. (мұ ғ алім 2 саның карточкасын 3 қ асына іледі.)

3 2

- Бізге қ азір не белгілі? Марат қ анша саң ырауқ ұ лақ жә не Бота қ анша тапқ андары белгілі. Осы есептің шарты.

- Есептің шарттың қ айталандар. (2, 3 оқ ушы дауцыстьап қ айталайды.)

- Балалардан не сұ рауғ а болады? Екеуін бірге қ анша саң ырауқ ұ лақ таптындар? Бұ л есептің сұ рағ ы.

- Есептің сұ рағ ын қ айталандар?

- Шартты мен сұ рағ ы арифметикалық есепті қ ұ райды.

- Есептің сұ рағ ы қ айсысы, есептің шарты қ айсысы?

Оқ ушылар мең гере алатын болса, осы сабақ тың ү стінде «есептің шешімі», «жауабы» деген компоненттерімен таныстыруғ а болады. Бірақ кө бінесе келесі сабақ тарда тақ ырыпты жалғ астырады. Ол ү шін алдымен тура осындай жұ мыс ұ йымдастырып есептің «шарты», «сұ рағ ы» деген тү сініктерді еске тү сіреміз.

- Есептің шартын, сұ рағ ын қ айталандар.

- Балалр қ анша саң ырауқ ұ лақ тергенің қ алай білуге болады?

- Саң ырауқ ұ лақ тың саны азайды ма? Кө бейді ма?

- Яғ ни қ ай арифметикалық амалдарды қ олданамыз

- Неге қ осуды.

3 + 2 = 5

- Осы есептің шешімі.

- Есептің сұ рағ ы қ андай еді.

- Оғ ан жауап бердік пе? Осы есептің жауабы.

- Есептің шарттың, сұ рағ ын, шешімін қ айталандар.

Осындай жұ мыс бірнеше рет қ айталану керек. Қ ортыныдысында балалар есептің барлық қ ұ рам компоненттерін жақ сы біліп, ажырата алу керек.

-6-

Ә р есеп келесі қ ұ рам компоненттерден қ ұ рылады: шарты, сұ рағ ы, шешімі, жауабы.

Арифметикалық есептерді талдау, шешу ә дістемесі келесі кезең дермен ө ткізіледі:

І. Есептің мазмұ ны бойынша жұ мыс істеу;

ІІ. Есептің шешу жолын қ арастыру;

ІІІ. Шешімін жазу;

ІҮ. Жауабын анық тау:

Ү. Шешімін тексеру;

Ү І. Есептің мазмұ ны бойынша жұ мысты жалғ астыру.

Аталғ ан кезең дер шартты тү рде берілген жә не де бір-бірімен тығ ыз байланысты.

І. Есептің мазмұ ны бойынша жұ мыс істеу дегеніміз – шартын, сұ рағ ын анық тау. Осы кезең келесідей ө теді:

1. Сө здік жұ мыс ө ткізу. Осы жұ мыс математикалық терминдерге тиісті емес сө здердің мазмұ нын анық тауғ а бағ ытталғ ан, мысалы: гвоздика, астра, арпа, бидай жә не т.б.

2. Есептің мә тінің оқ у. Алғ аш мұ ғ алім оқ иды, 2-3 сыныптардан бастап оқ ушылар жалғ астырады.

3. Есептің мазмұ ны бойынша ә ң гіме қ ұ растыру. Осы кезең де оқ ушылар есептің мазмұ нын тү сінгенің анық тау керек. Бірінші сұ рақ жалпылама болуы тиіс «Бұ л есеп не туралы?». Келесі сұ рақ тар есептің шарты бойынша беріледі.

Мысалы есеп: 30 метр матадан 5 простыняғ а мата кесіп алды. Ә р простынияғ а 1м 80 см кетті. Қ анша метр мата қ алды?

Мысалы сұ рақ тар:

- Бұ л есеп не туралы?

- Алғ аш матада қ анша метр болды? Не ү шін кесіп алды?

- Ә р простыняғ а қ анша метр мата кетті?

- Есептің сұ рағ ы қ андай?

- Есептің шарттың қ айталандар.

- Есептің сұ рағ ын қ айталандар.

4. Есептің қ ысқ аша шарттың жазу. Шарттың жазуы келесі тү рде болуы мү мкін:

а) Қ ысқ аша тү рде

Мысалы:

Гвоздиканың саны – 5 тал

Астраның саны – 2- ге артық

Вазада қ анша гү л бар -?

б) Қ ысқ аша қ ұ рамды тү рде

Мысалы:

Гв. – 5 тал

Аст. – 2 – ге >

Барлығ ы -?

в) Графикалық тү рде

г) Схема тү рінде

Мысал:

Болды – 30 м

Кесіп алынды – 5 простыняғ а

Ә р простыняғ а – 1 м 80 см кетті

Қ анша қ алды -?

ІІ. Есептің шешуін екі жолмен қ арастыруғ а болады:

1. «Жоғ арыдан» - берілген сандардан басты сұ рақ қ а кө шу.

2. «Тө меннен» - берілген сандардан басты сұ рақ қ а кө шу.

Есептің шешімін «жоғ арыдан» талдау мысал:

- Алғ аш матада қ анша метр болды? Не ү шін кесіп алды?

- Қ анша простыняғ а кесіп алды -?

- Ә р простыняғ а қ анша метр мата кетті?

- 5 простыняғ а қ анша мата кеткенің біле аламыз ба?

- Қ андай амалмен? Неге кө бейтумен?

- Енді, бізге алғ аш 30 м мата болғ аны белгілі жә не 5 простыняғ а қ анша мата кеткені белгілі. Қ анша мата қ алғ аның қ алай білуімізге болады?

Бақ ылау сұ рақ тар:

- Есептің бірінші амалы қ андай? Кө бейтумен нені таптық?

- Есептің екінші амалы қ андай? Азайтумен нені таптық?

- Осы есептің басты сұ рағ ы қ андай еді? Соғ ан жауап бердік пе? Яғ ни, есепті шығ ардық па?

Есептің шешімін «тө меннен» талдау мысал:

- Осы есептің басты сұ рағ ы қ андай?

- Оғ ан жауап бере аламыз ба?

- Неге бере алмаймыз? (Ө йткені, 5 простыняғ а қ анша мата кеткені белгісіз.)

- Ал осы сұ рақ қ а жауап бере аламыз ба? Қ алай? Қ андай амалмен?

- Енді басты сұ рақ қ а жауапқ а бере аламыз ба? Қ алай? Қ андай амалмен?

Бақ ылау сұ рақ тар:

- Есептің бірінші амалы қ андай? Кө бейтумен нені таптық?

- Есептің екінші амалы қ андай? Азайтумен нені таптық?

- Осы есептің басты сұ рағ ы қ андай еді? Соғ ан жауап бердік пе? Яғ ни, есепті шығ ардық па?