Лекция . Уақыт өлшемдерін оқыту әдістері

Ү ІІІ типтегі оқ итын оқ ушылардың уақ ытша елестетулерін ө мір-тә жірбиелік жә не тү зету-тә рбиелік дамытудың маң ызы зор.

Берілген мектеп оқ ушыларының уақ ытша елестетулерін зерттеу барысында кө рсеткендей, берілген категориядағ ы балалардың елестетулер кеш қ алыптасады, ал қ алыпты балалар уақ ытша елестетулерінің жоғ арғ ы сапасымен ерекшеленеді.

Арнай мектептің Ү ІІІ типіндегі 1-сыныбына тү скен ақ ыл-есі дамымағ ан оқ ушылар апта кү ндерін білмейді, тіпті қ арапайым уақ ыт терминдерін мең гермеген. Мысалы, «бү гін», «ертең», «кеше» деген уақ ыт терминдерін қ ате қ олданады: «Мен ертең анаммен киноғ а бардым», «Бізде кеше шырша мерекесі болады». Бұ л ақ ыл-есі кем балалардың берілген тү сініктерді нақ ты ө мірлік оқ иғ алермен байланыстыра алмайтындығ ы кө рінеді. Олар уақ ытың бір орында тоқ тап тұ рмайтындығ ын елестете алмайды. Кейбір оқ ушылар ұ йқ ы кезінде уақ ыт тоқ тап тұ рады деп ойлайды.

Оқ ушылар жыл мезгілдерін жә не олардың сипаттамаларын, табиғ аттағ ы ө згерістер мен ауа-райын жыл мезгілдеріне сай мең гереді, бірақ ө з білімдерін қ олдана алмайды. Мысалы, «Қ азір жылдың қ ай мезгілі?» - деген сұ рақ қ а олар: «Кеше кө ктем болды, барлығ ы еріді, ал қ азір қ ыс келді, қ ар тү сті, қ атты аяз» - деп жауап береді.

Ақ ыл-есі бұ зылғ ан оқ ушыларда шынайы уақ ыт бірліктері туралы нақ ты елестетулері жоқ. 1-2 сыныпта оқ итын оқ ушыларғ а: «бұ л уақ ыт аралығ ында қ андай істер атқ аруғ а болады (секунд, минут, сағ ат, тә улік)?» - олар нақ ты жауап бермейді, мысалы: «Секундта – ұ йық тау, ойнау; минутта – ойнау, сабақ оқ у; сағ ат – ойнау, жазу». Жоғ арғ ы сыныптың оқ ушыларының жауаптары нақ ты болғ анмен, олардың нақ ты уақ ыт бірліктері туралы елестетулері дұ рыс бола бермейді: «бір секундта – бес мысалды қ арастыру, ө лең айту; бір минутта – жазу жаттығ уларын орындау, еден жуу; бір сағ атта – 1км жү ріп ө ту, орындық қ а аяқ жасау» жә не т.с.с Уақ ыт бірліктері кү рделенген сайын балағ а оны нақ тыландыру қ иынғ а тү седі.

Кө мекші мектеп оқ ушыларына уакыттык ө лшемдерді оқ ытудың маң ызы, міндеттері. Акыл-ойы кем балалардың уақ ыттық тү сініктерді мең геру қ иыншылық тары.

Арнайы мекеменің Ү ІІІтипінде оқ итын оқ ушылар уақ ыт бірліктернің арақ атынасын қ иындық пен мең гереді. Олар бір жылда 12ай, 120кү н, 1айда 37кү н, 1сағ атта 100минут бар жә не сағ ат минуттан аз, ай жылғ а қ арақ анда кө п деп есептейді.

Ақ ыл-есі кем оқ ушылар оқ иғ алардың ерекшеліктері жә не нә тижелері қ иындық пен қ алыптасады. Олар бізге дейінгі мың жылдық тар, тіпті 10 жылдық тардағ ы оқ иғ алар елестеулері ө те тө мен. Оларда ө ткен уақ ыт қ аһ армандарын жақ ын уақ ыттағ ы немесе қ азіргі деп елестету тенденциялары қ алыптасқ ан. Ақ ыл-ой бұ зылғ ан оқ ушылар ә ртү рлі уақ ыт аралығ ында болғ ан оқ иғ алар, қ ұ былыстар мен фактілер арасындаағ ы байланыс қ иындық пен қ алыптасады жә не олар туралы қ арапайым-кө рнекілік сатыдағ ы елестетулер ұ зақ сақ талады. Кө мекші мектепте оқ итын оқ ушыларғ а ә сіресе жылдар ара қ атынасы, яғ ни ғ асырлар байланысты оқ иғ а болғ ан уақ ыт кө п қ иындық туғ ызады. Мысалы, Ұ лы Отан соғ ысының басталғ ан жә не аяқ талғ ан жылдары мен біздің ХХІ ғ асырда ө мір сү ріп жатқ анымызды біле тұ рып, ө з беттерінше соғ ыстың 1941-1945 жылдары жә не ХХғ асырда болғ анын нақ тылай алмайды.

Уақ ыт тү сініктерін игеру ө те қ иын, себебі ол..... былай тү сіндіріледі:

1. Уақ ытты сезім мү шелерімен қ абылдау мү мкін емес: уақ ыт басқ а ө лшем бірліктерге қ арағ анда (ұ зындық, салмақ, аудан жә не т.б) кө руге, сезінуге, кү шпен ө лшеуге болмайды.

2. Уақ ытты екі жақ ты ө лшеу, яғ ни белгілі-бір уақ ыт аралығ ындағ ы болып ө ткен: аралық (жаяу адам 1сағ атта 5км жү ріп ө тті), қ озғ алыс жылдамдығ ы (1с ішінде – 6 рет қ анат қ ақ ты), сағ ат тілінің бағ ыты (1 мен 2 сан аралығ ында 5мин. ө тті) жә не т.б.

3. Уақ ыт бірліктерінен ө лшеу арақ атынасынан (1с═ 60мин, 1мин═ 60с, 1жыл═ 365(366) тә улік, 1ай═ ═ 28 (29, 30, 31) кү н, 1жыл═ 12ай, 1тә улік═ 24сағ жә не т.б), яғ ни ондық санау жү йесіне кірген (ұ зындық, бағ а, салмақ т.б) ө лшем бірліктерді дұ рыс қ одану.

4. Уақ ыт терминдерінің (сосын, ертерек, қ азір, енді, дейін, кейін, тез, баяу, ұ зақ жә не т.б) жә не олардың қ олданылу байланыстарын (яғ ни, кеше азанда болғ ан нә рсе, ертең кеше) деп қ олданылады.