Тақырыпты оқытуда қолданылатын кейбір дидактикалық талаптар

1. Балалардың уқ ытша елестетулерін тә жірбиеде, іскерлікте жә не бақ ылауда қ алыптастыру. Ә рбір фактіні, қ ұ былысты, оқ иғ аны болғ ан уақ ытпен байланыстыру керек.

2. Оқ ушыларда ә ң гіме, ойын арқ алы уақ ыт байланыстарымен таныстыру (уақ ыт бірліктерін жә не олардың байланыстарын оқ ытуғ а дейін): тә улік тү н жә не кү нге қ арағ анда кө п екенін, тә улік аптадан аз екенін; жылдың айдан кө п екенін; сағ ат минуттан кө п екенін жә не т.б

3. Оқ ушығ а уақ ыт бірлігінің ұ зақ тығ ын, нақ тылығ ын кө рсету жә не осы уақ ыт аралығ ында ол ө зінің тә жірбиесі арқ ылы не істеуге болатындығ ын анық тау қ ажет.

4. Балалар ылғ ида ө здері қ атысатын немесе бақ ылайтын оқ иғ алар мен қ ұ былыстарды (мысалы, сабақ, кү н тә ртібі, ұ зіліс уақ ыты жә не т.б) ұ зақ тығ ы туралы елестетулерін дұ рыс жә не ертерек қ алыптастыру;

5. Басқ а оқ у пә ндері мен (қ азақ тілі, тарих, дене тә рбиесі, сурет сабақ тары, ә сіресе қ ол жә не кә сіптік ең бек сабағ ында) сабақ тан тыс пә ндер туралы елестетулерін қ алыптастыру туралы жұ мыс жү ргізу.

6. Сабақ тың тақ ырыбымен байланысты уақ ытша елестетулерін дамыту жұ мысын, сабақ тың 5-10минутында аптасына (2-3реттен) жү ргізу

Уакыттық ө лшемдерді оқ ыту ә дістемесі. (секунд, минут, сағ ат, тә улік, апта, ай. жыл, т.б. уақ ыт бірліктерді окыту ә дістеме мысалдары).

Пропедефтикалық кезең нің ө зінде мұ ғ алім ө з алдына балалардың уақ ытша елестетулерін дамыту жә не нақ тыландыру туралы мақ сат қ ояды (кеше, бү гін, ертең) осы мақ сатпен мұ ғ алім суретерді пайдаланып, балалардың кезекшілігі туралы кү нтізбе жасайды. Кү н сайын мұ ғ алім «бү гін» қ андай жұ мыстар атқ ару керек? «Кеше» қ андай істер атқ ардық? – деген сияқ ты ә ң гімемен бастайды. Сабақ тың соң ында мұ ғ алім міндетті тү рді оқ ушыларғ а ертең қ андай істер кү тіп тұ рғ анын айтады. Осының нә тижесінде оқ ушыларда кеше, бү гін, ертең деген уақ ыт тү сініктері туралы тә жірибелері қ алыптасады жә не оларды белгілі-бір оқ иғ алармен байланыстырып ү йренеді. Олардың назарын, яғ ни бү гін болғ ан оқ иғ а «ертең» ө ткенге кетіп, «кеше» деген тү сінікпен байланысатына кө ң іл аудару қ ажет.

Кезекшілік кү нтізбеде балалардың аты жазылғ ан карточкалар ілулі тұ рады (балалар ә лі оқ и алмайтын жағ дайда карточкадағ ы балалардың аттарының қ асында сурет салынады), кеше кезекшілік жасағ андар бү гін де, ертең де ілінеді. Келесі кү ні бұ л карточкалар жылжиды.

Тә улік бө ліктерінің қ атарына (кеше, бү гін, ертең) уақ ыты сипаттайтын жаң а терминдер кіреді. Мысалы қ кзір, ерте, кеш, бұ рында, жақ ында, баяу, ү лкенірек, жасырақ жә не т.б.

Тә улік. 1сынып оқ ушыларына тә улік бө ліктерін (таң, кеш, кү н, тү н) таныстыру бекітіледі. Бұ л уақ ыт елестулерін дамыту барысында мұ ғ алім оқ ушының уақ ытқ а бейімделуі мен ол туралы тә жірибесіне кө ң іл бө лу қ ажет.

Мұ ғ алім оқ ушының уақ ыт туралы тү сінігін ойын жә не ә ң гіме барысында анық тайды. Ә ң гіме тек математика сабағ ында ғ ана емес, сонымен қ атар басқ а сбақ тар мен сабақ тан тыс уақ ыттарда да жү ргізіледі. Ә ң гімені алғ аш жү ргізі барысында мұ ғ алім немесе тә рбиеші оқ ушылардың ө зіндік тә жірбиесіне сү йенеді. Егер бұ л мектеп-интернат немесе балалар ү йі болса, онда тә рбиеші ә ң гіме барысында балалардың таң ертең не істеу керек екендігіне назар аудартады, ал мұ ғ алім сбақ барысында олардың таң ертең не істегендерін, олардың ата-аналары, тә рбиешілері сол уақ ытта не істейтіндері туралы сұ рақ тар қ ояды. «Таң ертең нен кейін тү с мезгілі болады. Сендер тү с мезгілінде немен айналысасың дар?» - деп мұ ғ алім сұ рқ тар қ ою тиіс. Дә л осы сияқ ты кеш туралы ә ң гіме қ озғ алады жә не т.с.с. Келесі ә ң гіме барысында мұ ғ алім балалардың бақ ылауына сү йене отырып қ оршағ ан ортадағ ы жақ ын адамдардың жұ мыстарына, содан аоң ө мірлік оқ иғ алар мен қ ұ былыстарғ а жә не табиғ ат қ ұ былыстарына назар аудартады. Мысалы, «Таң ертең жаң быр жауды», «Тү с мезгілінде кү н шық ты», «Кешке кү н батып, тү н басталды», «Тү нде ө те қ араң ғ ы болды». Мұ ғ алім ә ң гіме барысында блалардың байқ ағ ыштғ ын дамыту ү шін талпыну керек, тә уліктің кез-келген уақ ытында айналадағ ы завод, фабрикалардың жұ мыстары туралы айта отырып ой-ө рістерін дамытуы керек.

Кейбір оқ ушылар апта бө ліктерінің жү йелігін штастырады, мысалы кү ннен кейін бірден тү н, ал тү ннен кейін кү н болады деп ойлайды. Тә улік бө ліктернің жү йесі мен ауысмын дидактикалық материалдар мен кө рнекілік қ ұ ралдарғ а бекітіп қ оюғ а болады. Мысалығ а, «Кү ннің шығ ысы мен батысы», «Тә уліктік ү йшік» деген тақ ырыпта макеттер қ олдануғ а болады. «Тә улік сағ аттары» - деген макетпен ойындар ұ йымдастырылады.

«Тә улік ү йшігі» макетінде тә улктің ә р кү ніне сә йкес келетін (таң – розовый, кү н – сары, кеш – кө к, тү н - қ ара) ленталармен белгіленген. Лента ү йшіктің тілік жеріне орналасады да ү дайы жылжытылып отырады. Тә уліктің бір бө лігі келесісімен ауысып отырады. Оқ ушылар осы тә улік бө ліктерін бақ ылап сә йкесінше бекітіп жә не жү йелендіріп отырады. Сонымен қ атар тә уліктің ә р бө лігінде жұ мыспен айналысып жатқ ан ата-аналар мен оқ ушылардың суретерін пайдалануғ а болады. Мұ ғ алім осы суреттерді рет-ретімен орналастырады, мұ ғ алім тексереді. Содан кейін оқ ушының біреуі оны тү сіндіріп береді, яғ ни суреттерді қ андай сә йкестікпен орналастырғ анын жә не неге дә л осындай жү йелікті таң дағ анын тү сіндіріп береді.

Мұ ндай ойындар ақ ыл-есі кем 1-снып оқ ушыларының тек қ ана уақ ыт елестетулерін дамытып қ ана қ оймай, олардың сө здік қ орын толық тырады жә не дамытады.

2-сыныпта оқ ушылар «таң, кү н, кеш, тү н» деген тү сініктерді жинақ тап «тә улік» деп айта алулары тиіс.

Апта. Ү ІІІ типтегі мектептің оқ у бағ дарламасы бойынша оқ ушылар апта жә не апта кү ндерінің жү йелілігін туралы білімді тек 2-сыныпта алу керек, бұ л білімді алдын-ала 1-сныпта қ алыптастыра бастау керек (есеппен екінші жарты жылдық тың басында).

Тә жірбие кө рсеткендей мұ ғ алім оқ ушылардан кү нделікті апта кү ндерін жә не оларджың жү йесін сұ рағ ан сайын олар жақ сы есте сақ тайды. Сонымен қ атар кезекшілік кү нтізбесінде бекітілген жыртылмалы кү нтізбемен жү ргізген ө те тиімді. Кү нтізбе прақ тары дү йсенбіден бастап тасталмай, олар кү нтізбе астындағ ы қ алташағ а салынады. Сенбі жә не дү йсенбі кү ні қ орытынды шығ арылады. Мұ ғ алім балалардан сұ райды: «Қ анша кү н оқ ыдың дар? (Балалар санайды). Ертең қ ай кү н? Сендер қ анша кү н демаласың дар? Дү йсенбіден келесі дү йсенбіге дейін қ анша кү н болады? (Бір апта ө тті) Бір аптада қ анша кү н бар?». Осы ретпен кү нтізхбемен жә не келесі апталар жайлы жұ мыс жү ргізіледі.

2-сыныпта оқ ушылар апта барысында кү ндердің салдарын бекіту ү шін кө птеген дидактикалық ойындар жү ргізіледі. Осының нә тижесінде оқ ушылар апта кү ндерінің қ атарын дұ рсыс мең геру керек, мысалы: жұ ма – аптаның 5-кү ні, сейсенбі – аптаның 2-кү ні, жә не т.б

Балағ а аптаның кү нтізхбелік тү сінігімен қ атар (апта дү йсенбіден басталып, жексенбіге аяқ талады) аптаның тұ рмыстық тү сінігінде беру керек (егер берілген кү ннен 7 кү н ө тсе, ол апта болады, бейсенбіден бейсенбіге дейін 1апта ө тті).

Ай. Жыл. Ү ІІІтиптің 3-сыныбында оқ ушылар уақ ыт ө лшемінің бірі аптадан кө п ай тү сінігіментанысуы керек, яғ ни жылдың ә р айлары, бір айда қ анша кү н бар т.с.с 3-сыныптың негізгі міндетті кө рнекілік қ ұ ралы болып жыртылмалы кү нтізбе жә не табел-кү нтізбе болып табылады. Ә р оқ у кү нінде оқ ушылар аптаның кү нін, санын, айын атап кү нтізбеден ө шіріп отырады. Бір аптадан кейін кү нтізбе парақ тары біріктіріліп жабыстырылады. Апта ішінде жасалғ ан жұ мыстардың қ олрытындысы шығ арылады. Оқ ушы ө ткен уақ ытты нақ ты есте сақ тап қ алмай, сол кезде ө ткен қ андай да бір оқ иғ ағ а байланысты есте сақ тауын қ амтамасыз ету ү шін кү ндер саны, ал соң ында бір айда қ анша кү нбар екені анық талады. Дә л осындай жұ мыс келесі айларда да жалғ асады: қ азан, қ араша, желтоқ сан. Қ аң тар айында оқ ушыларда мезгіл, уақ ыт туралы айтарлық тай тә жірбиелері жинақ талады: бір айда 30, 31 кү н, 4 апта, сонымен қ атар 2-3 кү н, жаң а жыл 1қ аң тардан басталатыны туралы. Кө рнекілік ретінде «Жыл» кестесі қ олданылады.

Оқ ушылар ай аттарын ғ ана емес, сонымен қ атар ә р айдың орын тә ртібін білу қ ажет. Осығ ан сә йкес «Жыл», «Қ ай ай жоқ тапшы?», «Қ атар бойынша қ айсйсй?», «Бұ л қ ай ай?» сияқ ты дидактикалық ойындары қ олданылады

Тү зету барысында оқ ушылар ай ішінде жасағ ан оқ иғ алар мен жұ мыстарды ө з ойларымен жеткізе алу ү лкен рол атқ арады (ең бек сабағ ынан қ андай заттар жасады, не оқ ыды, қ анша ө лең жаттады. ә р сабақ тан қ андай жаң а тақ ырыптармен танысты, осы уақ ыт ішінде қ ай жақ тарда болып қ айтқ андарын жә не т.б). бұ л ү шін бақ ылау кү нтізбесін пайдаланғ ан жө н. Оқ ушылар 10000-ғ а дейінгі сандар мен танысып жұ мыс жасау барысында оларғ а «Жыл» кестесінен ә р жыл мезгілдерінде қ анша кү ннен бар екенін, содан соң жылдар ішінде қ анша кү н бар екенін сұ рауды ұ сынғ ан жө н. Мысалы, кү з: қ ыркү йек - 30кү н, қ азан – 31кү н, қ араша – 30кү н, қ орытындысы 91кү н. Дә л осындай ретпен басқ а да жыл мезгілдер айлардың саны шығ арылады, яғ ни 365 (366) кү н (ақ пан айында 28 немесе 29кү н, 3жыл сайын тө ртінші ақ пан айы 29-на толады, бұ л жыл.... д.а.)

5-сыныпта оқ ушылар мұ ғ алімнің кө мегімен уақ ыт ө лшемлдерінің ө лшеу кестесін қ ұ растырады:

1жыл – 365 (366) тә улік 1ай – 28 (29, 30, 31) тә улік

1жыл – 12ай 1апта – 7 тә улік

1 тә улік – 24 сағ ат

Бұ л кестені оқ ушылар уақ ыт бірлігіне байланысты жаттығ улар мен тапсырмалар орындағ анда қ олданады.

Сағ ат. Минут. Секунд. Арнайы мектенптің 2-снып оқ ушылары уақ ыт бірліктерінің ө лшемі – сағ ат, оны олшейтін қ ұ рал сағ ат туралы ақ парат алады. Алғ ашқ ы сабақ тан бастап мұ ғ алім оқ ушылардың азарына сағ ттың нақ ты толымымен (бір сағ ат ішінде қ андай істер атқ аруғ а болады?) сағ аттың орташа есеппен ұ зақ тығ ын тү сіндіреді, яғ ни – бұ л сабақ уақ тысы жә не ү зіліс кезі, содан соң оқ ушылардан осы уақ ыт аралығ ында қ андай жұ мыстар істегенін тү сіндіреді.

Ары қ арай оқ ушылар сағ ат тү рлерімен танысады (дуалғ а ілінетін, қ ол сағ аты, ү стел сағ аты). Мұ ғ алім олардың қ олданылуы мен адамдарғ а уақ ыттың не ү шін қ ажет екені туралы жә не де уақ ытты айыра білуге ү йретіп, тү сіндіреді. Берілген сабақ қ а негізгі кө рнекі қ ұ рал ретінде сағ ат циферблат (сағ аттың цифрлы беті) қ олданылады. Олар ә рбір оқ ушыда болуы тиіс. Циферблаттан оқ ушылар сандарды оқ иды, оның сағ аттың жә не минуттық тілін кө реді. Мұ ғ алім сағ аттың кіші тілі бір сағ атты кө рсететінін жә не сағ аттың ү лкен тілі 12-ге келгенде сағ ат болатынын тү сіндіреді (минуттық ү лкен тіл циферблатта 12санына бектулі болуы тиіс).

Демек, уақ ытты анық тау барсында сағ аттың минуттық ү лкен тілі 1сағ атта толық бір айналады (яғ ни, барлық сандардан ө теді), ал сағ ат тілі келесі санды кө рсетеді.

Осы сабақ та балалар сағ атқ а қ арап уақ ытты оқ уды ү йренеді жә не сағ ат тілін айтқ ан жә режеде кө рсетіп, жылжытып бере алу білімдерін мең гереді.

Келесі кү ні мұ ғ алім сағ аттың нақ ты толымын тү сіндіруді ұ йымдастырады. Осы мақ стпен балалардың назарын 1-сбақ тан бастап уақ ытқ а аудартады, сағ ат азанғ а 9. Сағ ат тілі 9 санының тұ сында тұ р, ал минуттық тілі – 12 санында тұ р. Сабақ пен ү зіліс ө тті. Сағ ат тура 10 болғ ан кезде мұ ғ алім тағ ыда балалардың назарын ө зіне аудартып: «Бірінші сабақ тан кейін 1сағ ат уақ ыт ө тті. Есімізге алайық шы біз бір сағ ат ішінде қ андай жұ мыс жасап ү лгердік» - деген сұ рақ тар қ ояды. Мұ ндай уақ ыт бірліктерін ә сіресе далада серуен қ ұ рғ анда, жұ мыс уақ тсында бақ ылағ ан ө те жақ сы нә тиже береді.

Келесі жә не басқ а сабақ тарда мұ ғ алім 5-10минут ішінде уақ ытты анық тау, сағ ат жә не уақ ыт деректерін бекітіп отыруы тиіс.

Оқ ушыларғ а кү н тә ртібінің сә ттері мен сағ аттарын жазып қ оюды жә не «Кү н тә ртібі» кестесін жасауды ұ сыну керек (ә р сабақ тың басталу уақ ытын).

Циферблатпен жұ мыс жасау барысында оқ ушылар тө мендегідей тапсырмаларды орындайды: «Сағ ат тілін 9-ғ а, 7-ге қ ой жә не т.б», «Сағ ат тілін 5-ке, ал минут тілін 12-ге қ ой. Сағ ат нешені кө рсетіп тұ р?» жә не т.б.

Балаларғ а сағ ат тілінің тек бір бағ ытта болатынын тү сіндіру ө те маң ызды. Кейінірек оқ ушылар ең бек сабағ ында сағ ат тілінің қ озғ алу бағ ыты туралы ө з білімдерін нақ тылай тү седі. Бұ л балаларғ а уақ ыттың ө ткен, болашақ жә не келер шақ тарын мең геруге жақ сы мү мкіндік туғ ызады. Мысалы, егер сағ аттілі 5-ті кө рсетіп тұ рса, онда ол 3, 4 кө рсеткенін (уақ ыттың ө тіп кеткенін), ал 6, 7-ні енді кө рсетеніні туралы жә не т.б.

Кү нтізбелік кү нді сағ ат уақ ытымен байланыстырып отыру керек: «Бү гін 10-шы ақ пан, сағ ат таң ғ ы 10».

3 сыныпта сағ атпен жұ мыс жасау жалғ асады. Оқ ушылар жарты сағ аттқ а дейінгі уақ ыт бірліктерін анық тауғ а ү йренеді. (цифрблаттың 6 санында сағ ат тілі тұ рса, яғ ни сағ аттың жарым болғ анын кө рсетеді).

Ү ІІІ тип оқ ушылары минут туралы естігенімен оны ешкім анық тайалмайды, оның нақ ты ө лшемін жә не де минут ішінде қ андай жұ мыс жасап ү лгеруге болатындығ ы туралы тү сініктері анық талмағ ан.

Сол себептен оқ ушылар минут туралы алғ ашқ ы танысу туралы білімді бақ ылау арқ ылы берген жө н. Бұ л жағ дайда қ ұ м сағ аты кө рнекілік ретінде пайдаланғ ан жө н: оқ ушылар қ ұ мның тө гілуін 1 минут аралығ ында бақ ылап тұ руы мү мкін. Сонымен қ атар оқ ушыларғ а 1 минут ү нсіз тұ рып, 1-ден бастап саарды жазу немесе шынжырғ а тү рлі-тү сті жолақ тарды ілуді ұ сынуғ а болады. Минут ө ткеннен кейін мұ ғ алім ә р баланың қ андай жұ мыс жасап ү лгергендерін салыстырады. Сонымен бірге басқ а да (оқ у, секіру, шапалақ ұ ру жә не т.б.) тү рлі жаттығ улар жасау арқ ылы баланың 1 минут мү мкіншілігін сезіндіруге кө мектеседі.

Осыдан кейін мұ ғ алім циферблаттағ ы минут бө ліктерімен таныстырады. Ол санмен сан аралығ ындағ ы сызық шаларды ұ қ ыпты санап шығ ып, сонымен 1 сағ ат ішінде неше бірлік бар екенін сұ рап, яғ ни минут тілі бір айналым жасағ анда 60 бірлік болатыны тү сіндіріп талап етеді. Тапсырманы былай орындағ ан тиімді: «минут тілінің санмен кө ршілес санның ара қ ашық тығ ы (1-5 дейінгі) 5 минутқ а». Минут тілі сағ ат бойымен бір айналым жасаса қ анша уақ ыт ө теді? Бұ л уақ ыт ішінде қ анша сағ ат ө теді? 1 сағ атта қ анша минут бар?. Мұ ндай жаттығ уларды орындау барысында оқ ушылар қ орытынды шығ ару сияқ ты ү лкен тү зетушілік маң ызы бар. Бұ л балалардың уақ ыт байланыстарын жақ сы тү сіну (1с – 60 мин., жарты сағ ат – бұ л 30 мин.) жә не олардың сандық белгілерін тү сінуге кө мектеседі. Оқ ушылар 5 минутқ а дейінгі нақ ты уақ ыт бірлігімен (3 сыныпта), ал содан кейін 1 минутқ а дейінгі (4 сынып) белгілерімен танысады.

Байқ ағ анымыздай 3 сыныпта уақ ыт анық тау сұ рағ ына былай жауап береді: «3 сағ ат 5 минут ө тті». Бірінші оқ ушылар минут тілімен 5 минутқ а дейінгі тү сінікпен жауап беру ү шін жаттығ ады: «минут тілін 12-ге қ ойып, 1-ге дейін жылжытады – 5 минут ө тті, 2-ге дейінгі санғ а жылжытамыз – тағ ы 5 минут ө тті, ал жалпы 10 минут ө тті» жә не т.б.

4 сыныпта оқ ушылар уақ ыттың тұ рмыстық белгіленуі сағ ат бө лігі ширектеліп, жарым, ү ш ширек деген тү сінікпен танысады (бұ л атауларды оқ ушылар жақ сы мең геру ү шін, циферблатты 4 тең дей бө лікке бө лу керек 22 сурет). Ары қ арай мұ ғ алім оқ ушыларды уақ ыттың жаң а бө лігімен таныстырады, мысалы: 4-ке 20 минут қ алды.

Оқ ушылар кү нделікті сағ атпен жұ мыс жасау (1-ші сабақ тың басталу уақ ыты мен аяқ талу уақ ытын айту жә не т.б.), сол уақ ыт ішінде қ андай жұ мыс жасағ андыры туралы есеп берулері қ ажет. Олар бір мысалды шешу ү шін қ анша уақ ыт жіберді жә не сол сияқ ты.

Маң ыздысы оқ ушылар бұ л білімдерін басқ а да пә ндерді оқ ығ ан кезде білімдерін бекітіп отырулары тиіс. Бұ л жатығ улар оқ ушыларғ а уақ ыты екі тү рлі мағ ынасын тү сінуге мү мкіндік берді. Оқ ушылар ө здерінің жек тә жірбиелерін (радио тың дау, теледидар кө ру, кинолардың басталу уақ ыты, т.с.с) кешкі сағ ат 8-ді 20 деп белгілеу керек екенін біледі. Мұ ндай тә жірбиені жә не уақ ытың екі белгіленуін барлық оқ ушылар біле бермейді, сондақ тан мұ ғ алім бұ л тақ ырыпқ а арнайы сабақ жү ргізеді. Бұ л сабақ та оқ ушылар бір тә улікте 24сағ ат жә не бір тә улікте сағ ат тілінің циферблатты екі рет айналатынын еске тү сіреді. Бұ л сабақ та міндетті қ ұ рал ретінде екі айналу циферблаты бар сағ ат болуы тиіс: бірінші айналымда 1-ден 12-ге дейінгі сандар, ал екінші айналымда 13-тен 24-ке дейінгі сандар жазылуы жә не екінші айналымынан диаметрі кіші болады.

Уақ ытты тә улік бө ліктерін қ осып жә не қ оспай айтуды жатық тыру оқ ушылардың жаң а терминалогияны мең геруге мү мкіндік береді.

Ғ асыр. Тарихи оқ иғ алар туралы мә ліметтерді білуіне байланысты, оқ ушылардың ғ асыр туралы тү сінігі қ алыптасады. Белгілі бір тарихи мақ аланы оқ и отырып мұ ғ алім, оны суреттермен толық тырады, оқ иғ аларды сол уақ ытқ а сә йкестендіреді жә не олардың қ аншалық ты кеш болғ анын, одан соң қ анша уақ ыт ө ткенін, одан кейін қ андай оқ иғ алардың болғ анын айтып тү сіндіреді.

Мү мкіндігінше 100 жыл аралығ ын нақ ты мә лімет жә не оқ иғ алармен толық тыру керек. Мұ ғ алім белгілі бір тарихи оқ иғ аның жылын, атақ ты адамдардың ө мір сү рген жылдарын айтады, ал оқ ушылар осы оқ иғ алардың қ ай ғ асырғ а жататынын айтады. Мысалы: 1812жыл – бұ л ХІХғ асыр, 1917жыл – ХХғ асыр т.с.с

Осыдан кейін мұ ғ алім 100жылдың – уақ ыттың бір ө лшем бірлігі ғ асыр болатынын тү сіндіреді.