Тақырып №3. Ауа ортасының гигиеналық маңызы. -1 сағат

Мақ саты: Гигиенаның зерттеу ә дістері жө ніндегі білімді қ алыптастыру.

Дә рістің жоспары:

1. Жер бетінің атмосферасы, қ ұ рылысы жә не қ асиеті.

2. Ауаның физикалық қ асиеті.

3. Атмосфералық ауаның химиялық қ ұ рамы.

4. Бө лме ауасының ластануы, санитарлық кө рсеткіштері, ластауыш кө здері..

5. Атмосфералық ауаны қ орғ ау шаралары.

Қ оршағ ан орта факторларының арасында ауа маң ызды рө л атқ арады. Ауасыз ұ зақ уақ ыт тіршілік сақ тау мү мкін емес.

Жер атмосферасына тропосфера, стратосфера, мезосфера, ионосфера (термосфера), экзосфера и магнитосфера кіреді..

Ауаның физикалық қ асиеті.

Ауаның физикалық қ асиеттеріне ауа температурасы, ылғ алдылық, ауа қ озғ алысының жылдамдығ ы, барометрлік қ ысым, электрлік жағ дайы жатады.

Тұ рғ ын бө лмелердің оптималды температурасы t = 18-20 град. (суық клим. аймақ тарда 20-22 град.; жылы климат. 18-19 град.; ыстық - 17-18 град.).

Ағ заның қ оршағ ан ортамен жылу алмасуында ауаның ылғ алдығ ы, маң ызды рол атқ арады.

Ылғ алдылық тың ү ш дә режесі бар:

1) Абсолюттік ылғ алдылық - в 1 м3 ауадағ ы су буларының (грамм)мө лшері.

2) Максималды ылғ алдылық - берілген температурада ауа ылғ алмен толық қ анық қ андағ ы су буларының 1м3 ауадағ ы граммджық молшері.

3) Салыстырмалы ылғ алдылық – пайызда корсетілген абсолюттік ылғ алдылық тың максималды ылғ алдылық қ а қ атынасы немесе су буларымен ауаның қ анығ у пайызы.

Оптималды салыстырмалы ылғ алдылық - 40-60 %, озгермелі 30-70 %. Ауаның жоғ арғ ы да, тө менгі де ылғ алдылығ ы ағ зағ а қ олайсыз ә сер етеді.

20%-тен тө мен қ ұ рғ ақ ауа тыныс жолдарының кілегей қ абатының қ ұ рғ ауына ә келеді. Қ ұ рғ ақ ауа ағ зағ а жең іл тиеді.

Ауаның қ озғ алыс жылдамдығ ы жылу жоғ алтуғ а ә сер етеді, конвекция мен терболінуінің ө згеруіне байланысты.Тымық ауада аяз ғ а тозу оң айырақ болады. атмосфеалық ауаның ең қ олайлы қ озғ алысы жаздың гү ні 1-5 м/сек. Кү шті жел (20 м/сек) қ алыпты тыныс алу ырғ ағ ын бұ зады, тері рецепторларын тітіркендіріп, зат алмасуды бұ зады жә не жылу ондіруді жоғ арлатады.

Желдің бағ ыты – Ашық ауада, жел бағ ыты, жел қ айдан соғ ып тұ рғ ан кө кжиекнү ктесімен анық талады. Жел бағ ытын (румбтар) белгілеу ү шін жарық ә лемінің бас ә ріптері қ абылданғ ан: С-солтү стік, О-оң тү стік, Ш-шығ ыс, Б-батыс жә не рубтармен белгіленеді. Берілген жергілікті жерде бір жылда немесе бірнеше жылда байқ алатын румбтар бойынша желдер қ айталануының жиілігін, графикпен корсетілген «желдер раушаны» дейміз.Елді мекендерді жоспарлауда желдер раушанын білу маң ызды.

Барлық ү ш факторда (температура, ылғ алдылық, ауа қ озғ алысының жылдамдығ ы) адам мен қ оршағ ан ортаның жылу алмасуында қ атысады.Тауғ а шық қ анда, ашық тау-кен орындарында жұ мыс жасағ анда кездеседі. Биіктікке шық қ анда, ағ зағ а тө менгі атмосфералық қ ысым жә не газдардың тө менгі парциалдық қ ысымы ә сер етеді. Бұ л факторлар биіктік ауруы деген симптомдық кешеннің дамуына ық пал етеді. Дем алатын ауада оттегінің парциалдық қ ысымы тө мендейді, ол оттегілік ашығ уғ а ә келеді.

Жоғ арғ ы атмосфералық қ ысым - ә серіне белгілі бір жұ мыс категорияларында жұ мыс жасайтын адамдарда болады, ол кессондарда, су асты тоннельдер қ ұ рылысын салуда, метро, барокамерада жұ мыс істеуде кездеседі. (Су астында, жер астында жұ мыс істегенде арнайы жұ мыс камералары салыналды-кессондар) Кессон қ ысылғ ан ауамен толтырылады да, жұ мыс зонасындағ ы суды шығ арады.

Атмосфералық ауаның химиялық қ ұ рамы, оның гигиеналық маң ызы.

Атмосфералық ауа газдар қ оспасынан - О₂, N, СО₂, жә не инертті газдардан тұ рады

Аздағ ан мө лшерде озон, су булары, азот тотығ ы т.б. жә не биохимиялық ү рдістер мен топырақ та радиоактивтік боліну кезінде пайда болғ ан газтә різдес заттар. Азот - 78, 08 %, О₂ - 20, 94 %, СО₂ - 0, 03-0, 04 %, инертті газдар - 0, 94 %, су булары – 0, 42 %.

Оттегі – ауаның ө мірге маң ызды қ ұ рамдас болігінің бірі, ол адамдар мен жануарлардың демалуына жә не ағ задағ ы тотығ у ү рдістеріне қ атысады. Азот оттегіні сұ йылту қ ызметін атқ арады. Бірақ, жоғ арғ ы қ оысым жағ дайында азот наркотикалық ә сер береді. Инертті газдардың (аргон, неон, криптон, гелий) физиологиялық маң ызы жоқ. Кө міртегінің қ ос тотығ ы(СО₂) – адамдар мен жануарлардың демалуы кезінде, отын жақ қ анда жә не кө птеген органикалық заттардың тотығ уы кезінде тү зіледі. СО₂ тұ рақ ты дең гейі (0.03-0.04%), ауадағ ы артық молшері атмосфералық жауын-шашынмен жә не жарық та жасыл ө сімдіктермен жұ тылумен кетеді. Ауаның қ ұ рамындағ ы мө лшері 1, 0-1, 5 % СО₂, ұ зақ уақ ыт дем алғ анда патологиялық симптомдар пайда болады. 3-4 % болғ анда айқ ын симптомы, 8-10 % болғ анда ө мірге қ ауіпті.

Озон-кү шті тотық тырғ ыш.

4. Бө лме ауасының ластануы, санитарлық кө рсеткіштер, ластауыш кө здері.

Жабық бө лмелердің ауасы зиянды химиялық заттармен де, шаң мен, патогенді микроағ залармен, булармен, ө ндірістік жұ мыс ү рдістерінен шық қ ан газдармен жә не полимерлік, синтетикалық материалдардан, негізінен қ ұ рылыс материалдары, жихаз, киім, жуғ ыш заттар, инсектицидтермен ластануы мү мкін. Бұ лардың барлығ ының жағ ымсыз иістері бар жә не ағ зағ а зиянды ә сер етеді.

Жабық бө лмелердің ластануына, атмосфера ауасының да ластануы маң ызды рө л атқ арады.Жабық бө лмелердің ауасының антропогендік ластануының жанама критерий ретінде СО₂ дең гейі анық талады, ө йткені СО₂ жиналуына байланысты шаң, микроағ залар саны жә не адамдардың тіршілік ә рекетінің ө німдерінің мө лшері де пропорционалды ө седі, осығ ан байланысты микроклиматта ө згереді. Бө лме ауасындағ ы СО₂ -0, 1 % (1%₀).

5. Атмосфералық ауаны қ орғ ау шаралары.

I. Заң намалық шаралар.

II. Технологиялық шаралар.

III. Жоспарлау.

IV. Санитарлық -техникалық шаралар.

V. Санитарлық -гигиеналық шаралар.

а) ағ ымдағ ы жә не алдын алу санитарлық қ орытынды;

4.Иллюстрациялық материал: Мультимедиялық кө рсетілім

5.Ә дебиеттер:

1. Гигиена под ред. акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.: ГӘ ОТАР: Медицина, 2005Гончарук Е.И., Кундиев Ю.И., Бардов В.Г. и др. Общая гигиена: пропедевтика гигиены.- К.: Вища шк., 1999.

2. Неменко Б.А., Кенесариев У.И. Коммунальная гигиена. – Алматы. Научно-издательский центр «Ғ ылым». 2003.

3. Амрин М.К. Гигиена воздушной среды. Учебно-методическое пособие. – Алматы. 2003.

4. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М.,. Бекмагамбетова Ж.Д., Жакашов Н.Ж., Тогузбаева К.К. Гигиена: Учебник для вузов/ Под ред. У.И. Кенесариева.- Алматы: «Самара-Принт», 2009.-688 с., стр.13-35.

5.Пивоваров Ю.П. и др. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене М. Медицина, 2002.

6.Қ орытынды сұ рақ тары:

1. Ауаның қ андай физикалық қ асиеттерін білесіздер?

2. Атмосфералық ауаның химиялық қ ұ рамы.

3.Бө лме ауасының антропогендік ластануы, санитарлық кө рсеткіштері, атмосфералық ауаның ластану кө здері.

4. Атмосфералық ластанудың адам ағ засына ә сері жә не халық тың санитарлық жағ дайы.

5. Атмосфералық ауаны қ орғ ау жө ніндегі шаралар.