Кепілдіктер мен міндеттемелер, түсінігі мен мазмұны

Коммерциялық банктердің факторингтік операциялары. Факторинг – банктің тауарлар жеткізуден жә не қ ызмет кө рсетуден, берілген несиені қ айтаруды талап ету қ ұ қ ығ ын қ оса алғ анда басқ а шарттардан туындайтын тө лем талаптарын сатып алуы. Мұ ндай мә міленің нә тижесінде банк ө з клиентінің талабын қ айта қ аржыландырып қ ана қ оймай, сонымен қ атар тө лемеу ық тималы тә уекелін ө зіне қ абылдайды. Ө ндіруші осының арқ асында айналым капиталын алады. Факторингпен айналысатын адам фактор деп аталады. Ақ ысы тө ленетін (тө леу сатып алушының ақ шасын алуына қ арай жү ргізіледі) факторинг жә не тө ленетін жә не қ аржыландырылатын (соманың 90 пайызын бір уақ ытта тө леу тауарды ө ндіруші жеткізгеннен кейін жә не келесі ақ ы тө леу – барлық ақ ша алынғ аннан кейін жү ргізіледі) факторинг деп бө лінеді. «Факторинг» термині ағ ылшын тілінен алынғ ан – делдал, агент. Факторинг – коммерциялық банктер (олардың еншілес фактор - фирмалары) ұ сақ жә не орта фирмаларғ а – олардың клиенттерге кө рсететін қ аржылық қ ызметтердің тү рі. Факторинг операция ларының тү рлері. Факторинг қ ызметінің мақ саты – тө леушінің тө лем қ абілетіне байланыссыз факторингтік келісім-шартта кө рсетілген мерзімде тез арада қ аражатты алу болып табылады. Нарық экономикасы дамығ ан елдердегі факторингтік компаниялардың кө біне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жұ мыс жасайды. Факторинг операцияларына ү ш тарап қ атысады: 1. Факторингтік компания - ө здерінің клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме. 2. Клиент (тауарларды жабдық таушы, несие беруші) – факторинг компаниялармен келісім-шарт жасасушы ө неркә сіптік немесе сауда фирмасы. 3. Кә спорын (қ арыз алушы) – тауарларды сатып алушы фирма. Факторинг мә мілесін жү зеге асырудан бұ рын талдау жұ мысы жү ргізіледі. Кә сіпорыннан тапсырыс алғ аннан соң факторинг компания немесе банктің фактор бө лімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық жә не қ аржылық жағ дайын зерттейді. Факторинг операцияларының жү зеге асырылу негізінде факторинг туралы келісім-шарт жатады. Онда факторинг операцияларының мынадай жасалу шарттары кө зделеді: тө лем талабының мә ліметтері факторинг операциясы бойынша сомадан тө лейтін сома, ө теу сыйақ ысының мө лшері, факторинг келісім-шартын бұ зу жә не тараптардың ойлары бойынша басқ а да шарттар. Факторингтің 2 тү рі болады: - Ауқ ымды (конвенционды); - Шектеулі (конфиденциалды). Қ азіргі жағ дайда бұ л – бухгалтерлік есеп жабдық таулар жә не сатып алушылармен есеп айырысу, несиені сақ тандыру жә не т.б. қ амтитын клиенттерге қ аржылық қ ызмет кө рсетушіліктің ә мбебап жү йесін сипаттайды. Соң ғ ы жылдары шектеулі факторинг те біршама дамып келеді. Шектеулі факторинг бірнеше операциялардың орындалуымен байланысты: ақ ша алуғ а қ ұ қ ығ ын беру, қ арызды тө леу жә не т.б. Факторинг операциясы бү гінгі таң да отындық ақ ша нарығ ында дами алмай отыр. Факторингті енгізу сынағ ы негізінен 1988 жылы КСРО ө неркә сіп қ ұ рылыс банкімен жү зеге асырылып, кейіннен ө зге де коммерциялық банктер факторинг операцияларын орындай бастады. Сө йтіп, 1990ж басындағ ы тө лем дағ дарысы факторинг қ ызметінің банктер ү шін тиімсіздігін айқ ындап нә тижесінде отандық банктеріміз кү ні бү гінге дейін бұ л операцияғ а салғ ырттық танытуда.

Коммерциялық банктердің трастылық операциялары. Траст англ сенім. Траст операциясы-клиенттің сенімді тұ лғ асы ретінде оның мү лкін басқ аруғ а ж/е тапсырмасы б/ша басқ а да қ ызмет кқ рсетуге байланысты банк операциялары.Тр операциясына қ атысушылар: -тр қ ұ рылтайшысы- сенімді меншік иесіне сенімхат арқ басқ аруғ а беретін, мү ліктің н/е мү ліктік қ ұ қ ық тардың меншік иесі.-тр иемденуші-траст келісім шартындағ ы кө рсетілген жағ дайғ а сә йкес, мү лікті басқ ару қ ұ қ ығ ын ө зіне қ абылдайтын тұ лғ а (жылжитын ж/е жылжым мү лік). –бенефициар-траст келісім шартын ө зінің пайдасына жарататын к/к заң ды ж/е жеке тұ лғ а. банк тр операсиясы-банктің ө з клиенттеріне кө рсететін ә р тү рлі қ ызметі тү ріндегі сенім операциялары. Тр қ ызметіне –жылж ж/е жылжм мү ліктерді басқ ару, инвестициялық портфельді қ алыптастыру ж/е басқ ару, қ ұ ндылық тарды сақ тауғ а қ абылдау, қ абілетсіз меншік иесінің мұ рағ а қ алдырғ ан мү лкін басқ ару, тұ рақ сыздық қ а ұ шырағ ан фирмаларғ а байланысты несие берушілердің қ оятын талаптарын реттеу, мұ рағ а қ алдыруғ а байланысты мү лікті басқ ару қ ызметтеріжатады. ТР опер 3 ү лкен қ ызмет аткарады: клиенттердің мұ рағ а қ алдырғ ан мү лкін иемдену; сенімхат б/ша операцияларды жү зеге асыру; агенттік қ ызметтер.

Коммерциялық банктің ө тімділігі: Қ Р оны реттеу ж/е басқ ару. Ө тімділік- банктің сенімділігін қ амтамасыз ететін, оның қ ызметінің жалпы сипаттамасы. Банк ө тімділігі- бұ л салымшылар мен қ арыз берушілер алдындағ ы банктің ө з міндеттемелерін уақ ытында ж/ шығ ымсыз орындау қ абілеттілігі. Банк ө тім-і мынадай қ ызмет атқ арады: - депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұ ранысты қ анағ аттандыру; – тиімділік тә уекелін азайту ж/е банктің сенімділігін қ амтамасыз ету; - активтерді зиянсыз сату; - тартылғ ан қ аражаттар б/ша тө лей алмау тә уекелі ү шін сыйақ ы мө лшерін шектеу.Банк ө тім басқ ару банктік менеджменттің маң ызды элементі болып табылады. Ө тімд-і басқ арудың негізгі мақ саты міндеттемелердің дер кезінде ө теу ү шін қ олма-қ ол қ аражаттарғ а деген қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру. Басқ ару 2 қ ызмет атқ арады: - несиеге деген сұ ранысты қ анағ аттандыру; - салымшылардың депозиттерді алу сұ ранысын қ анағ аттандыру.

Қ Р банк жү йесі: қ азіргі жағ дайы ж/е даму болашағ ы. Қ Р банк жү йесінің қ ұ рылымын «Қ Р банктер жә не банк қ ызметі туралы» республика Президентінің 1995 жылғ ы 31 тамыздағ ы Заң кү ші бар Жарлығ ында «Қ азақ станда екі дең гейлі банк жү йесі бар. Ұ лттық банк – мемлекеттің Орталық банкі, ол банк жү йесінің жоғ ары (бірінші) дең гейіндегі банк. Басқ а банктердің барлығ ы банк жү йесінің тө менгі (екінші) дең гейіндегі банктер» делінген жолдардан кө руге болады. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі орталық банктермен жә не басқ а елдердің банктерімен, халық аралық банктер жә не басқ а да несие-қ аржылық ұ йымдармен қ арым-қ атынаста Қ Р мү ддесін қ орғ айды.

Қ РҰ банкісі ө зінің міндеттерін орындау барысында табыс алу мақ сатын ғ ана кө здемеуі керек. Екінші дең гейлі банктердің тү рлерін, заң ды статусын, қ ұ рылу ретін, жойылуы мен жұ мыс атқ аруын банктік жә не Қ Рбасқ а да заң намасына байланысты анық талады. Қ РҰ банкісінің негізгі функциясы Қ РҰ валютасының тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету. Коммерциялық банктер

Банк бұ л қ аражатты тартып жинақ тауғ а жә не оларды ө з атынан қ айтару, жедел, тө лем шарттарымен орналастыруғ а арналып қ ұ рылғ ан ұ йым. Банктің негізгі қ ызметі қ аражатты несие берушілерден қ арыз алушыларғ а жә не сатушылардан сатып алушыларғ а тасымалдауда болады. Банктармен қ атар, қ аражатты нарық та тасымалдаумен басқ а да қ аржылық жә не несие-қ аржылық ұ йымдар (инвестициялық қ орлар, сақ тандыру компаниялары, брокерлік, дилерлік фирмалар жә не т.б.) айналысады.

Қ Р ЕДБ-дің тұ тыныстық несиелендіруі. Тұ тыну несиесі халық қ а оның ағ ымдық сипаттағ ы қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін беріледі. Оның ішінде, жеке шаруашылық тағ ы ө ндірісті дамытуғ а, қ ұ рылыс салуғ а, тұ рғ ын ү йді жө ндеуден ө ткізуге, ұ зақ уақ ыт пайдалануғ а жарамды заттарды сатып алуғ а беріледі. Тұ тыну несиесінің қ осарлы қ ызметі бар: 1-жағ ынан тауар айналымы артатын б/са, 2-жағ ынан тө лем қ абілеті бар сұ ранысты арттырады. Тұ тыну несиесі банк операцияларымен тығ ыз араласып кеткен. Сатып алушылардың ұ зақ мерзімді борыштық міндеттемесін сауда ұ йымдары банктен ссуда алу ү шін пайдаланады. Тұ т-ғ а несие банктен тікелей берілсе, сауда фирмасы иен банк арасында несие қ атынасының артық буыны жойылады. Тауарлады несиеге сатып алуда сатып алушы тауардың қ ұ нын ай сайынғ ы жарнамен тө леп қ оймай, ол несиені пайдаланғ аны ү шін пайыз тө лейді.

Қ Р коммерциялық банктердің лизингтік операциялары. Л изинг сө зі ағ ылшын етістігінен аударғ анда «жалғ а беру» беруде екі тарап қ атысса: жалғ а беруші жә не алушы болса, ал лизингте ү ш қ атысушы: лизинг беруші, лизинг алушы жә не жабдық таушы болады. Лизинг — бұ л лизинг берушінің (жалғ а берушінің) ө зіне тиесілі қ ұ рал-жабдық тарды, машиналарды, ұ йымдастыру техникаларды, ө ндіріске, сауда-саттық қ а жә не қ оймағ а арналғ ан қ ұ рылғ ыларды лизинг алушығ а (жалгерге) лизингтік тө лем тө леу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануғ а беруін қ арастыратын жалғ а беру шарты. Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұ қ сас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығ ын келісімшартта кө рсетілген тө лемдер тө леніп, мерзімі аяқ талғ аннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қ ала беруінен кө руге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қ арыз алушының берген кепілдігі қ алады. Лизингтің негізгі тү рлері

шұ ғ ыл жә не қ аржылық лизингтер. Шұ ғ ыл лизинг – бұ л мү ліктің қ ызмет ету мерзіміне қ арағ анда, оның пайдалану мерзімінің қ ысқ алығ ын жә не мү ліктің қ ұ нын толық ө темеуін сипаттайды. Қ аржы лизингі – бұ л уақ ытша пайдалануғ а берген лизинг затының мерзімі ішінде ө зінің толық амортизациялық қ ұ нын тө леп шығ уымен немесе ө зін-ө зі ө теуімен байланысты сипатталады.Осы лизингтердің отандық жә не халық аралық тә жірибеде қ олданылатын мынадай тү рлері бар: Ішкі лизинг – бұ л ө зінің қ атынасушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады. Халық аралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың ә р елден болып келуін сипаттайды. Банктердің лизингтік операциясы несиелік операциялармен ұ қ сас болып келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығ ын келісімшартта кө рсетілген тө лемдер тө леніп, мерзімі аяқ талғ аннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қ ала беруінен кө руге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қ арыз алушының берген кепілдігі қ алады.

Қ Р валюталық саясаты. Валюта бағ ытын нарық тық тұ рғ ыдан жә не мемлекеттік тұ рғ ыдан реттеу бар. Сұ раныстар мен ұ сыныстарғ а, сондай-ақ бә секелестікке негізделген нарық тық тұ рғ ыдан реттеу стихиялық тұ рғ ыдан жү зеге асырылады. Мемлекеттік тұ рғ ыдан реттеу валюталық қ арым-қ атынастарды нарық тық тұ рғ ыдан реттеудің кө лең келі тұ старын тү зетуге, экономикалық тұ рақ ты ө німге қ ол жеткізіп отыруғ а, тө лем балансының тепе-тең дігіне, елдегі инфляцияны азайтуғ а бағ ытталады. Ол елдің кү нделікті жә не стратегиялық мақ саттарына сә йкес жү зеге асырылатын халық аралық валюта қ арым-қ атынастары саласындағ ы іс-ә рекеттер комплексі деп аталатын валюта саясатының кө мегімен атқ арылады. Қ азақ станның валюталық саясаты Қ Р-ның «Валюталық реттеу туралы» Заң ында кө рсетілген.

Валюта бағ ытының маң ызды экономикалық мә н-мағ ынасы оны мемлекеттік тұ рғ ыдан реттеп отыруды алдын-ала анық тайды. Валюта бағ ытын реттеудің негізгі ә дістері тө мендейді: - валюта интервенциясы (шетел валютасын ұ лттық валютамен сатып алу - сату); - дисконттық немесе есеп саясаты;

- протекционистік ә дістер немесе валюталық шектеулер.

Қ Р ипотекалық несиелендіру. Ипотекалық несиелендірудің кө птеген елдерде халық ты баспанамен қ амтамасыз етуде атқ аратын ролі кө пшілікке мә лім. Табыстары шағ ын болғ анымен, оны тұ рақ ты алатын азаматтар ү шін тұ рғ ын жайды меншікке сатып алуғ а жағ дай жасаумен қ атар, ипотекалық несиелендіру жү йесі қ ұ рылыс саласына инвестициялар тартуғ а мү мкіндік береді. Сондай-ақ ол қ ор рыногының жаң а сегменті - ипотекалық қ ұ нды қ ағ аздар рыногын қ амтамасыз етеді.

Қ Р Ү кіметі ө ткен жылдың тамыз айында ұ зақ мерзімді тұ рғ ын ү й қ ұ рылысын қ аржыландырудың жә не ипотекалық несиелендіру жү йесін дамытудың концепциясын мақ ұ лдады. Концепция бойынша жұ мыс Ұ лттық Банктің бастамасымен жү ргізілді. Бұ л ретте Елбасының несиелерге қ арапайым халық тың қ ол жетімділігін қ амтамасыз ету жө ніндегі тапсырмасын, сондай-ақ қ олда бар ішкі инвестицияларды қ ұ рылыс саласын дамытуғ а тарту мақ сатын орындаудың жаң а жолдарын іздестіруге талпыныс жасалды. Тұ рғ ын ү й қ ұ рылы сын қ аржыландырудың жаң а жү йесін дамыту ү шін кө птеген жағ дайларда тұ рақ ты алғ ышарттар бар деп айтуғ а болады. Ә рине, ең алдымен, бұ л тұ рғ ын ү йге мұ қ таж азаматтар санының ұ лғ аюы, бұ ғ ан бір жақ тан ескі тұ рғ ын ү йлердің тозуы да септігін тигізуде. Сонымен қ атар, Қ аз.экономикасының дамуы ең бекке қ абілетті халық тың тұ рақ ты табыс алу мү мкіншіллктері зор ө ң ірлерге, мысалы мұ най ө ндірілетін аумақ тарғ а қ оныс аударуына ық пал етті. Ал, бұ л жағ дай тұ рғ ын ү йге деген қ осымша сұ раныстың ө суіне ә кеп соқ ты. Соң ғ ы жылдары орын алып отырғ ан оң тайлы жағ дайдың біріне халық тың жинақ қ аражаты дең гейінің ө суін жатқ ызуғ а болады. Алайда, ол жинақ тар тұ рғ ын ү йге мұ қ таж азаматтардың кө біне тұ рғ ын ү йдің қ ұ нын біржола толығ ымен тө леуге мү мкіндік бермейді. Осығ ан орай, ипотекалық несиелерге деген сұ раныс та туындауда. Ә лемдік практикада ипотек-қ несилендірудің ә ртү рлі модельдері қ олданылуда. Олар несилендіру жә не қ айта қ аржыландыру процесінің ұ йымдастырылуы ә дістерімен, мемлекеттің қ атысу дә режесімен бір-бірінен ерекшеленеді. Қ алыптасқ ан экономикалық жағ дайда АҚ Ш. Германияның, Малайзияның жә не Ресейдің тә жірибесі негізінде жинақ талғ ан небір жү йелер «гибридін» қ олдану керектігі шешілді. Сондық тан, ипотекалық рынокта оператордың функцияларын атқ аруы тиіс, несиелік ресурстардың тез арада қ айтарылуын жә не банктер мен банктік емес ұ йымдардың ө тімділігі проблемасының шешілуін қ амтамасыз ететін, ипотекалық несиелер берілді жү зеге асыратын арнайым мамандандырылғ ан ұ йым – Қ аз-қ ипотекалық компанияны қ ұ ру туралы шешім қ абылданды. Компанияның қ ұ рылтайшысы болып алғ ашқ ы кезең де Ұ лттық Банк болып белгіленді. Компанияның тө ленген жарғ ылық капиталы бү гінгі таң да 1, 0 млрд. тең ге қ ұ райды. Кейін компанияның капиталына халық аралық қ аржы ұ йымдарының жә не екінші дең гейдегі банктердің қ атысуы жоспарлануда.

Қ Р жеке тұ лғ алардың салымдарын кепілдендірудің (сақ тандыру) Қ азакстандық қ орының қ ызметі. Сақ тандыру қ азіргі кезде экономиканың маң ызды салаларының бірі болып табылады. Сақ тандыру – нысан жиынтық тары мен қ аржы қ орының қ алыптасу ә дісі жә не кү тпеген ә ртү рлі жағ дайлардан сақ тап, залалдың орынын толтыру ү шін пайдаланатын экономикалық санат, экономикалық қ арым – қ атынас жү йесі. Сақ тандыру – ол заң ды жә не жеке тұ лғ алар басынан ө ткізген шығ ындарды қ алпына келтіру тә сілі. Жеке тұ лғ алардың салымдарын кепілдендірудің (сақ тандыру) Қ азакстандық қ орының қ ұ рылтайшысы Ұ лттық банк болып табылады. Қ ордың банктік шоты Ұ лттық банкте ашылғ ан. Бағ ыттары: - қ ор активінің 80% кем емес қ аражатын мемл-ң бағ алы қ ағ аздарына; - Ұ лттық банктегі салымдарғ а. Бұ л қ ордың мақ саты Қ Р екінші дең г банктердің жеке тұ лғ алардың салымдарын қ айтаруды қ амтамасыз ету. Қ орғ а қ атысушы банктердегі жеке тұ лғ алардың салымдарын міндетті тү рде ұ жымдық кепілдендіру объектісіне жатады: - жеке тұ лғ алардың тенгедегі мерзімді салымдары сыйақ ылармен; -жеке тұ лғ шетел валютасындағ ы мерзімді салымдары сыйақ ысыз, - жеке тұ лғ талап етілетін салымдары сыйақ ысыз. жеке тұ лғ салымдары ж/е оның сыйақ ылары қ андай валютада салымғ а салынса, сол валютамен қ айтарылады.

Қ Р банктік несиелендірудің қ азіргі жү йесі ж/е негізгі элементтері. Несиенің негізгі формасы- банк несиесі. Бұ л жағ дай да несие қ атынасының объектісіне ссуданы ақ шалай қ аражатпен беру процесі жатады. Мұ ндай несие уақ ытша қ аржылай кө мекке мұ қ таж мамандандырылғ ан қ аржы несие ұ йымдарына, банктерге, қ арыз алушы кә сіпорындарғ а, ұ йымдарғ а, халық қ а мемл беріледі. Банк несиесінің 1-ерекшелігі – банк ө з қ арыз алушыларына несиені ө зінің капиталынан ғ ана емес, тартылғ ан ресурстардан (зады ж/е жеке тұ лғ а депозиттер) да алып береді. 2-ерекшелігі – шаруашылық айналымғ а ә лі тү се қ оймағ ан, кә сіпорындардың, ұ йымдардың ж/е халық тың банкке орналастырылғ ан уақ ытша бос қ аражатын банк ссудағ а береді. 3-ерекшелігі – банк ақ шалай қ аражатты ссудағ а ө здігінен ө сетін қ ұ н ретінде болатын капитал формасында береді. Мыс: қ арыз алушы ссуданы пайдаланғ аны ү шін пайыз тө лейді. Банк несиесінің комерц несиеден айырмашылығ ы ол ө ндіріс саласында да жинақ тау саласындада қ ызмет етеді. Банк несиесінің мақ саты: негізгі ж/е айналым капиталын арттыру, маусымдық қ орларды толық тыру, вексельдер есебі ж/е оны қ айта есептеу халық ты несиелеу. Банк неисесі ұ зақ мерзімді ж/е қ ысқ а мерз б/ды. Қ ысқ а мер – ағ ымдағ ы ж/е маусымдық қ орларын қ алыптастыруына, ең бекақ ы тө леуге, ө зге де шығ ындарды ө теуге байланысты уақ ытша қ ажеттілікті қ анағ аттандыру ү шін 1жылғ а дейінгі мерзімге беріледі. Ұ зақ мер – 1ж- кө п уақ ытқ а негізгі қ орларды қ ұ руғ а, қ айта жарақ тандыруғ а, ұ лғ айтуғ а, ә рі жаң артуғ а беріледі. сурақ Қ арыз алушының қ аржылық жағ дайының несиелік қ абілеттілігін талдау. Қ арыз алушының неислеік қ абылетін бағ алау оның қ аржылық жағ дайына бағ а беруде клиенттің қ аржылық қ ұ жаттары қ олданылады. Қ арыз алушының қ аржылық жағ дайы оның мынандай тө лем қ абілетімен байланысты. 1)Шаруашылық шарттарына сә кес тө лем талаптарын уақ ытылы қ анағ аттандыру. 2) несиені қ айтару.3)Жұ мыскерлермен қ ызыметкерлерге жалақ ы тө оеу.4) бюджетке тө лемдерді ж/е салық тарды тө леу. Қ арыз алушының қ аржылық жағ дайы жақ сы болса, ол барлық міндеттемелері бойынша есеп айырыса алады. Қ арыз алушының несиелік қ абілетін банктік талдау шектеулі ж/е кең кө лемде жасалады. Қ арыз алушының несиелік қ абілетін талдау ү шін оның тиімділігін тө лем қ абілеттілігін шарушылық - қ аржылық қ ызметін жан жақ ты бағ алауғ а мө мкіндік беретін кө рсеткіштер жү йесін ұ сынатын кө пеген ә дістемелер қ олданады. Отандық банктік тә жірбиеде қ арыз алушының компаниялардың несиелік қ абылетін бағ алауда мынандай қ аржылық коэффиценттердің торт тобы пайдалынылады.- Ө тімділік коэфиценттері. – Каражат кө здерін тиімді басқ аруды талдауғ а арналғ ан қ аражылық тә уелділік коэффиценттер. – Компанияның ресурстарын пайдалану тиімділігін талдауғ а арналғ ан қ аржылық айналымдылық коэффиценттер.- Пайдалық корэффиценттер. Ө тімділік коэффиценті – екі коэффицент комегімен анық талады 1) ағ аымдағ ы ө тімділік коэф. 2) тез ө тімділік коэф. Қ аржалақ тә уелділік коэф. Бұ л топтың коэф. Талдау қ арыз алушының меншікті капиталаның камтамасыз ету дә режесіне ж/е оның иарталғ ан қ аражат кө злеріне жалпы тә уелділігіне бағ а беруге мө мкіндік жасайды. Атаалғ ан коэф мыналар жататады -міндеттеменің активке қ атынасы. – міндеттеменің капиталғ а қ атынасы. Айналымдылық коэф. Оларғ а мыналдар жатады –дебиторлық қ арыздың айналымдылық ұ зақ тылығ ы (кү нмен) – кредиторлық қ арыздың айналымдылық ұ зақ тылығ ы (кү нмен)- ТМҚ айналымдылық ұ зақ тылығ ы (кү нмен). Пайдалалық коэф- бұ л кө рсеткіш комапнияның пайдалылық ж/е рентабельдлік денгейін кө рсетеді ж/е ол пайданың ә р тү рлі нұ сқ алары мен сатудан тү скен тү сімге қ атынасы арқ ылы есептейді оларғ а мыналар жатады- жалпы пайда номас; - таза пайда нормасы.

Несиелік бюро ж/е оның банктік тә уекелдерді тө мендетудегі рө лі. Несиелік бюро – бұ л несие алғ ан барлық адамдар мен меке- мелер туралы деректерді жинайтын жә не сақ тайтын ұ йым. Ол банктер ө зінің ә леуетті клиентінің алдың ғ ы несиелері жайын- да, ө зінің міндеттерін қ алай ө тегендігін (немесе ө темегендігін) білуі ү шін жә не осы негіздемелерге байланысты оғ ан несие беру керек пе ә лде керек емес пе – деген мә селені шешу ү шін қ ұ рылғ ан. Кү нделікті бюроның деректер базасына бан- ктерден жә не басқ а несиелік ұ йымдардан ақ парат тү седі. Экономикалық белсенді халық тың (несие алуғ а қ абілетті) 36, 55% адамдар туралы ақ параттар несиелік бюроның дерек- тер базасында жиналады.

Несиелік бюроның мә ні зор – ол банктік салада тә уекелдерді тө мендетуге жә не несие портфельдерінің сапасын маң ызды арттыруғ а мү мкіндік береді. Осылайша банктер ө здерін сенім- сіз клиенттерден сақ тайды. Ал клиенттің ө зі ү шін несиелік та- рихы (немесе несиелік беделі) маң ызды болады. Қ арызгер кезекті несие алуғ а ниеті болғ ан жағ дайда банктер осы арқ ылы оның сенімділігін анық тайды. Егер қ арызгердің несиелік тарихы жақ сы болса, оның несие алуғ а, тіпті артық шылық ты шарттармен несие алуғ а мү мкіндігі болады.

Несиелік процесс ж/е оның ерекшеліктері. Несиелеу қ ағ идаттары негізінде несиелік процесс, яғ ни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы ж/е қ айтарылуы жү зеге асырылады. Несиелеуге байланысты банктік несиелердің берілуінің басты шарттары: несиенің мақ саты ж/е мерзімі, олардың қ аражаттар айналымы шең берінде қ атынасу нә тижелілігі ж/е т.б анық талады.