Мәліметтер қорының басқа модельдері.

1. Постреляциялық модель.

2. Кө пө лшемді модель.

3. Нысанды-бағ ытталғ ан модель.

Постреляциялық модель. Реляциялық модельге қ арағ анда постреляциялық модельде кө пмә нді ө рістерге жол беріледі, яғ ни онда алғ ашқ ы қ алыпты тү р қ оятын шектеудің кү ші жойылады. Кө п мә нді ө рістердің мә ндер жиыны ө зіндік кесте болып саналады. Мысалы, мә ліметтер қ орының реляциялық моделінің келесі кестелері.

Тапсырыстар

Тауарлар

келесі постреляциялық кестедегідей беріледі

Осылайша, постреляциялық модель ө зара байланысқ ан реляциялық кестелердің жиынтығ ын бір постреляциялық кесте ретінде кө рсетуге мү мкіндік береді.

Ө рістердің бір-біріне салынуын қ амтамасыз етумен қ атар постреляциялық модель ассоцияланғ ан кө пмә нді ө рістерді (кө птеген топтарды) қ олдайды. Ассоцияланғ ан ө рістердің жиынтығ ы ассоциация деп аталады. Бұ л ретте ассоциацияның бір бағ анының жолындағ ы алғ ашқ ы мә ні ассоциацияның барлық ө зге бағ андарының алғ ашқ ы мә ндеріне сә йкес келеді. Осығ ан ұ қ сас тү рде бағ андардың барлық екінші мә ндері жә не т.б. байланысқ ан.

Ө рістердің ұ зындығ ына жә не кестелерде қ алыпқ а келтірілмеген мә ліметтер сақ талатын болғ андық тан, мә ліметтердің тұ тастығ ы мен қ арама-қ айшылық сыздығ ын қ амтамасыз ету мә селесі туындайды. Аталғ ан мә селе МҚ БЖ-ғ а клиент-серверлік жү йелерде сақ талатын процедураларғ а ұ қ сас механизмдерді енгізу арқ ылы шешіледі.

Ө рістердегі мә ндерді бақ ылау қ ызметін сипаттау ү шін мә ліметтерге жү гінуге дейін немесе содан кейін автоматты тү рде шақ ырылатын процедураларды (конверсия кодтары мен корреляция кодтары) қ ұ ру мү мкіндігі бар. Корреляция кодтары мә ліметтерді оқ ығ аннан кейін, бірден оларды ө ң деудің алдында орындалады. Конверсия кодтары, керісінше, мә ліметтерді ө ң деуден ө ткізгеннен кейін орындалады.

Постреляциялық модельдің артық шылығ ы сол – ол байланысқ ан реляциялық кестелердің жиынтығ ын бір ғ ана постреляциялық кесте тү рінде беру мү мкіндігі. Бұ л ақ паратты ұ сынудың жоғ ары тү рдегі кө рнекілігін жә не оны ө ң деу тиімділігінің артуын қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар, постреляциялық модель мә ліметтердің шектен тыс кө п болуына жол бермейді.

Постреляциялық модельдің кемшілігі сақ талатын мә ліметтердің тұ тастығ ы мен қ арама-қ айшылық сыздығ ын қ амтамасыз ету мә селесін шешудің қ иындығ ы болып отыр.

Мә ліметтердің постреляциялық ү лгісіне негізделген МҚ БЖ-лардың қ атарына Bubba жә не Dasdb жү йелері жатады.

Кө пө лшемді модель. Мә ліметтер қ орының кө пө лшемді моделі ақ паратты интерактивтік аналитикалық ө ң деуден ө ткізуге арналғ ан. Мә ліметтердің тиімді жедел тү рде ө ң деуден ө ткізілуін қ амтамасыз ететін реляциялық модельге қ арағ анда, кө пө лшемді модель талдау жү ргізу мен шешім қ абылдау барысында мә ліметтерді жедел тү рде ө ң деуге мү мкіндік береді. Сол арқ ылы ол жасанды интеллект жү йелерінде, атап айтқ анда экспертік жү йелерде қ олданыста болады.

Модельдің кө пө лшемділігі мә ліметтерді сипаттау жә не манипуляциялау кезінде мә ліметтер қ ұ рылымын кө пө лшемдік логикалық тұ рғ ыдан ұ сынуды білдіреді. Мысалы, жоғ арыда келтірілген Тапсырыстар мен Тауарлар атты реляциялық кестені гиперкуб деп аталатын келесі кө пө лшемді кесте тү рінде кө рсетуге болады.

Кө пө лшемді модельдер ү шін мә ліметтердің агрегирлігі, тарихилығ ы мен болжамдылығ ы тә н болып келеді.

Мә ліметтердің агрегирлігі ақ паратты оны жалпылаудың ә р тү рлі дең гейлерінде қ арастыру дегенді білдіреді. Ақ параттық жү йелерде пайдаланушы ү шін ақ паратты ұ сынудың егжей-тегжейлік дә режесі оның дегейіне тә уелді: талдаушы, пайдаланушы-оператор, басқ арушы, жетекші болады.

Мә ліметтердің тарихилығ ы мә ліметтер мен олардың ө зара байланыстарының ө згермейтіндігін жоғ ары дең гейін қ амтамасыз етуді, сондай-ақ мә ліметтерді міндетті тү рде уақ ытқ а байланыстыруды білдіреді.

Мә ліметтердің статикалығ ы оларды ө ң деу кезінде арнайы жү ктемелеу, сақ тау, индексациялау мен таң дау ә дістерін қ олдануғ а мү мкіндік береді.

Мә ліметтерді уақ ытша байланыстыру, таң дау қ ұ рамында уақ ыт пен ай-кү н мә ндері бар сұ раныстарды жиі орындау ү шін қ ажет. Мә ліметтерді ө ң деу мен пайдаланушығ а ұ сыну кезінде мә ліметтерді уақ ыт бойынша ретке келтіру қ ажеттілігі ақ паратты сақ тау мен оғ ан қ ол жеткізу механизмдеріне талаптар қ ояды. Сұ раныстарды ө ң деуден ө ткізу уақ ытын азайту ү шін мә ліметтер ә рдайым ө здері жиі сұ ралатын тә ртіппен сұ рыпталғ ан кү йде болғ аны дұ рыс.

Мә ліметтердің болжамдалуы болжамдау қ ызметтерін ұ сыну мен оларды тү рлі аралық тарында қ олдануды білдіреді.

Мә ліметтер моделінің кө пө лшемділігі цифрлық мә ліметтерді кө рсетудің кө пө лшемділігін емес, сипаттау кезінде жә не мә ліметтерді манипуляциялау ә рекеттерінде ақ параттың қ ұ рылымын кө пө лшемдік логикалық кейіптеуді білдіреді.

Реляциялық модельмен салыстырғ анда мә ліметтердің кө пө лшемді ұ йымдастырылуы барынша жоғ ары кө рнекілік пен ақ параттылық ты береді.

Егер екіден артық ө лшемділікке ие модель туралы сө з болса, онда ақ параттың кө пө лшемдік нысандар (ү ш, тө рт жә не одан да артық ө лшемдік гиперкубтар) тү рінде ұ сынылуы міндетті емес. Пайдаланушығ а бұ л жағ дайларда да екі ө лшемдік кестелерді немесе графиктерді пайдаланғ ан ың ғ айлы болады. Бұ л ретте мә ліметтер тү рлі дә режедегі егжей-тегжейлігімен орындалғ ан кө пө лшемдік мә ліметтер қ оймасынан алынғ ан «қ иындық тар» тү рінде болып келеді.

Кө пө лшемдік модельдің негізгі ұ ғ ымдарына ө лшем мен ұ яшық жатады. Ө лшем дегеніміз – бұ л гиперкуб қ ырларының бірін қ ұ райтын бір типтік мә ліметтердің жиыны. Кө птеген жағ дайларда келесі уақ ыттық ө лшемдер: кү ндер, айлар, тоқ сандар, жылдар қ олданылады. Сонымен қ атар географиялық ө лшемдер: қ алалар, аудандар, аймақ тар, елдер жә не т.б. пайдаланылады. Ұ яшық дегеніміз – ө лшем мә ндерінің белгіленген жиыны бір мә нді анық талғ ан ө ріс.

Мә ліметтер қ орының кө пө лшемдік моделінде бірақ атар арнайы амалдар қ олданылады: қ иындыны қ ұ растыру, айналдыру, агрегациялау жә не детализациялау. Қ иынды бір немесе бірнеше ө лшеулерді белгілеу арқ ылы алынатын гиперкубтың ішкі жиыны. Қ иындыны қ ұ растырғ ан соң біз сол арқ ылы гиперкубтың белгілі бір шектелген бө лігіне ауысамыз.

Айналдыру ө лшеулердің орналасу тә ртібін ө згерту ү шін қ олданылады.

Агрегациялау мен детализациялау сә йкесінше пайдаланушығ а мә ліметтердің кө пө лшемді моделінің басты артық шылығ ы сол уақ ытпен байланысты мә ліметтердің ү лкен кө лемдерін талдамалық ө ң деудің ың ғ айлы жә не тиімді болуы. Ұ қ сас мә ліметтерді реляциялық модельге негізделген ө ң деуді ұ йымдастыру барысында МҚ ө лшемділігіне байланысты ә рекеттердің ең бек сыйымдылығ ы сызық тық емес тү рде ө седі жә не индексацияғ а жұ мсалатын жедел жады шығ ыны елеулі тү рде артады.