Реляциялық модель. Реляциялық алгебра.

1. Реляциялық модель.

2. Атрибут (ө ріс, бағ ана). Кортеж (жазба, жол).

3. Алғ ашқ ы жә не сыртқ ы кілттер.

4. Реляциялық алгебраның амалдары.

Реляциялық модельдің мә ні – ол мә ліметтерді реляциялар немесе қ атынастар деп аталатын екі ө лшемді кестелер тү рінде беруді ұ йымдастырады жә не ұ сынады. Бір кесте бір нысанды, мысалы, сауда фирмасының клиенттерін сипаттайды. Кестенің бағ андары мә ліметтер қ орының ө рістеріне сә йкес келеді жә не атрибуттар деп аталады. Сол арқ ылы атрибут нысанның жеке қ асиетін сипаттайды. Кестенің жолдары жазбаларғ а сә йкес келеді жә не кортеж деп аталады. Сонымен, кортеж нысанның бір элементіне арналғ ан атрибуттар мә ндерінің жиынтығ ын, ал қ атынас – кортеждердің жиынын сипаттайды. Мә ліметтер қ орының қ ұ рылымын ә зірлеу жә не сипаттау кезінде ә рбір кестедегі атрибуттарғ а атаулар беріледі жә не олардың типтері анық талады, мысалы, атауы Name, типі CHAR немесе атауы Amount, ал типі REAL. Сонымен қ атар INTEGER типі, DATA типі жә не басқ а да типтер болуы мү мкін.

Кестеге де атау беріледі. Мә ліметтер қ орының біреуі бірнеше кестеден тұ руы мү мкін жә не қ андай да бір қ ұ рамдас нысанды сипаттайды. Мә ліметтер қ орына да атау беріледі. Мысалы, қ андай да бір сауда фирмасын сипаттайтын Orion оқ у мә ліметтер қ оры келесі ү ш кестеден: Salecpeople, Customers, Orders кестелерінен тұ рады (1 қ осымша).

Егер кестенің элементі ә лі анық талмағ ан болса немесе ешқ андай мә нге ие болмаса, онда оғ ан Null - мә ні меншіктеледі.

Мә ліметтердің арасындағ ы логикалық байланыс бастапқ ы жә не сыртқ ы кілттердің кө мегімен жү зеге асырылады. Бастапқ ы кілт деп кестенің ә рбір жолын бір мә нді анық тайтын кестедегі атрибуттардың ең аз жиынтығ ы аталады. Мысалы, Salecpeople кестесінде бастапқ ы кілт Snum бағ аны, ал Customersкестесінде Cnum бағ аны болып табылады. Осылайша, бастапқ ы кілтті қ ұ райтын атрибуттар мә ндерінің комбинациясы ә р жазба ү шін бірегей, қ айталанбайтын болып табылады. Сыртқ ы кілт деп мә ндерінің комбинациясы кейбір жазба ү шін бастапқ ы кілттің жиынтығ ы аталады. Сыртқ ы кілттер бір мә ліметтер қ орының кестелеріндегі мә ліметтердің арасындағ ы қ ажетті байланыстарды қ амтамасыз етеді.

Мысалы, Orion мә ліметтер қ орында Orders кестесінің Cnum жә не Snum бағ андары сыртқ ы кілттер болып табылады. Мә ліметтер арасындағ ы байланыстарды келесі сурет тү рінде кө рсетуге болады (1.5-сурет)

Onum	Amount	Date	Cnum	Snum
… …	… 1098.16 …	… 10.03.2005 …	… …	… …

Orders

Customers

Salecpeople

1.5-сурет. Реляциялық модельдегі жазбаларды байланыстыру

Сонымен реляциялық кестенің анық тамасынан келесілер шығ ады:

- бастапқ ы кілттің жә не оғ ан сә йкес келетін сыртқ ы кілттің атрибуттарының атаулары бірдей болуы міндетті емес, бірақ та бір типті болуы тиіс;

- мә ліметтер қ орының ә рбір кестесінің бірнеше сыртқ ы кілттері болуы мү мкін, ал бастапқ ы кілт тек біреу ғ ана бола алады;

- жалпы жағ дайда кестеде екі жә не одан да кө п бірдей кортеждер болуы мү мкін емес;

- кестеде кортеждер реттелмеген, еркін тү рде болуы тиіс;

- атрибуттар да реттелмеген, еркін тү рде болуы тиісті.

2 қ осымшада адамзат қ ызметінің ә р тү рлі саласындағ ы мә ліметтер қ орының мысалдары келтірілген.

Мә ліметтердің реляциялық моделінің артық шылығ ы оны ЭЕМ-де физикалық жү зеге асырудың қ арапайым, тү сінікті жә не ың ғ айлы болуында. Пайдаланушы ү шін дә л осы қ арапайымдылығ ы мен тү сініктілігі оларды кең тү рде қ олдануғ а негізгі себеп болды. Осы типтегі мә ліметтерді ө ң деу тиімділігінің мә селелері техникалық тұ рғ ыдан шешілетін болып шық ты.

Реляциялық модельдің негізгі кемшіліктері:

- жеке жазбаларды идентификациялаудың стандарттық қ ұ ралдарының болмауы;

иерархиялық жә не желілік байланыстарды сипаттаудың кү рделілігі жатады.