Дәріс тақырыбы: Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудың этникалық ерекшеліктері

жоспары:

1. Қ Р этникалық мә дениеттеріндегі сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы тө збеушілік

2. Сыбайлас жемқ орлық қ а тө збеушілік Қ Р ұ лттық қ ауіпсіздігінің факторы ретінде

Дә ріс:

Мемлекеттік қ ызметке алынғ ан мемлекеттік қ ызметші конкурстық емтихан немесе ө зге тексеру нысандарының нә тижесіне қ арамастан, разряд ү шін, ман-сапты қ ұ руды бастайды.

Мансап дегенді қ алай тү сінеміз? Мансап (фр.сө зінен Сагіега) -қ ызметтің (қ оғ амдық, қ ызметтік, ғ ылыми, кә сіби) осы немесе ө зге тү рі бойынша жоғ ары кө терілуді білдіреді.

Мансапты таң дау ө те маң ызды шешімнің бірі болып табылады, себебі адам ө зінің ө мірінде жеке тұ лғ алығ ы мен жұ мыс сипатына қ арай, сондай -ақ жеке мансаптың ұ йымның мү мкіндіктерімен жеке кү туге қ атысты қ ызметтің осы немесе ө зге сферасында алғ а жылжуы ү шін адамның қ абылдайтын шешіміне тә уелді келеді.

Мансап - бұ л кә сіби алғ а жылжу, кә сіби ө су, қ ызметшінің кә сіпқ ойғ а ауысу кезең інен ө ту. Мансаптың нә тижесі болып мемлекеттік қ ызметшінің жоғ ары кә сіпқ ойлығ ы, танылғ ан кә сіби мә ртебеге қ ол жеткізу танылады. Кә сіпқ ойлық тың критерийлері адамның ең бектік қ ызметі ағ ымында ө згеруі мү мкін.

Қ ызметтік мансап ұ ғ ымы тар мағ ынада да қ олданылып келеді. Тар мағ ынадағ ы мансап ұ ғ ымы — бұ л лауазымдық қ озғ алу, кә сіби қ ызметте белгілі бір ә леуметтік мә ртебеге жету, белгілі бір қ ызметтің тү рімен айналысу. Бұ л жағ дайда, мансап — қ ызметшінің ө зінің квалификациясының дең гейімен сә йкес, ә леуметтік жә не кә сіби ө зін-ө зі бекітуін қ амтамасыз ететін, мақ сат қ ойылғ ан мә ртебеге қ ол жеткізу, қ ызметшімен таң далғ ан жә не жү зеге асырылатын лауа-зымдық жылжудың жолын білдіреді.

Мемлекеттік қ ызметші, біз білетіндей, саналы тү рде таң дап, кә сіби жә не лауазымдық жоспарымен мансапты қ ұ рады. Мансап - бұ л алғ а жылжу.

Ендігі кезекте, Қ азақ стан Республикасы мен Францияның мемлекеттік қ ыз-меттеріндегі мансаптың дамуын қ арастырайық.

Францияның мемлекеттік қ ызметін ұ йымдастыруда наемдық

(мемлекеттік қ ызмет) жү йесі мен мансаптық (жабық мемлекеттік қ ызмет) жү йесі бірге жү реді. Осығ ан байланысты қ ызметшілер екі топқ а бө лінеді:

1. мемлекеттік мекемелерде жалдану (наемдық) арқ ылы жұ мыс жасайтын, шенеуніктер болып саналмайтын, қ ызметшілер.

2. мемлекеттік қ ызмет жү йесінде тұ рақ ты тү рде жұ мыс жасайтын оның негізгі бө лігін қ ұ райтын, шенеунік — қ ызметшілер.

Ашық (наемдық) жү йенің негізгі сипаттамасы болып, осы немесе ө зге мамандық қ а сә йкес келмейтін, белгілі бір лауазымғ а, мемлекеттік қ ызмет мә селелері бойынша уә кілді органмен жә не мемлекеттік органмен бекітілген талаптарғ а сә йкес, мемлекеттік қ ызметшінің қ абылдануы есептеледі. Лауазым бой-ынша тұ рақ ты қ ызметте болу ұ сынылмайды мемлекеттік қ ызметші мансаптық жү йедегідей қ ызмет бойынша қ озғ алуа жатпайды. Ең бек шарттары, ең бекақ ы жә не зейнетақ ы, негізінен, ұ жымда келісімге байланысты болады. Ең бек шар-тының ережелері қ олайлы қ ызметшінің жеке мү ддесін ескереді, ал керектілер, мемлекеттік органші жалдаушысы ретінде, қ ызметші ретінде де ұ жымдық келісім шең берінде шешіледі.

Шенеунік деп мемлекеттің мекемелері, қ ызметтері, ә кімшілік орган-дарының сатысында белгілі бір разряд алғ ан жә не мемлекеттік қ ызметтің белгілі бір қ ұ рамына енгізілген, тұ рақ ты тү рде қ ызмет атқ аруғ а тағ айындалғ ан тұ лғ а танылады.

Ғ имарат бірдей қ ызметті орындайтын шенеуніктерді біріктіреді. Ғ имаратқ а кіре отырып, шенеунік ө зінің бү кіл кә сіби ө мірінде қ алуғ а да мү мкіндігі болады.

Француздық қ ұ қ ық бойынша шенеунік болып, тұ рақ ты лауазазымғ а тағ ай-ындалғ ан, штатқ а енгізілген жә не ә кімшілік иерархияда ранг алғ ан тұ лғ а танылады. Мемлекеттік қ ызметші - кең мағ ынадағ ы ұ ғ ым - бұ л мемлекеттік орган пайдасына ә кімшілік қ ызметті атқ ару негізгі қ ызметі болып табылатын тұ лғ а. Сонымен, барлық шенеуніктер - мемлекттік қ ызметшілер, бірақ барлық мемле-кеттік қ ызметшілер – шенеуніктер. Аталғ ан тұ лғ алар - тұ рақ ты қ ызметшілер болса, олармен қ оса уақ ы қ ызмет атқ арушылар да бар. Ондай категорияларғ а мыналар жатады: белгілі бір міндеттерді орындау ү шін жалданғ ан тұ лғ алар; келісім-шарт бойынша 3 жылғ а дейін қ ызмет етушілер; келісім шартсыз қ ызмет атқ арушы-кө мекшілер; стаж жинаушы-тұ лғ алар, яғ ни сынақ мерзі қ абылданғ ан тұ лғ алар.

Қ андай тә сілмен қ ызметке алынғ анына қ арамастан, лауазымды шенеуніктер мансапқ а қ ұ қ ығ ы бар. Мирастық (мансаптық) шенеунік деп аталатын мә ртебеге ие болғ ан соң, адам «кастағ а» кіреді. Енді ол, ережеге сай, мемле-кеттік қ ызметте біртіндеп класс пен рангтердің сатылары бойынша кө терілетін жұ мыс жасайды.

Ә р мемлекеттік қ ызметші белгілі бір категорияғ а жатады. Категория бір-неше рангтерді қ амтиды. Рангтер мансаптық жіктелудің негізгі звеносы болып табылады. Ранг ө з иесіне оның лауазымына тиісті орынды иеленуге береді жә не шенеунік ү шін ә кімшілік ө мірдің қ айшылық тарынан қ орғ ау ү шін, оның жағ дай-ының тұ рақ тылығ ының маң ызды кепілдемесі болып табылады. Кей жағ дайда рангті класс деп те атайды. Ә р ранг сатығ а бө лінеді, барлық мансап осы саты-лардан ө суі бойынша ө теді.

Ал, Қ азақ стан Республикасында мемлекеттік қ ызметтің мансаптық жү йеге ө туі 2003 жылдан басталды. 2003 жылы Қ азақ стан Республикасы Президентінің «2003 жылғ а ішкі жә не сыртқ ы саясаттың негізгі бағ ыттары туралы» Қ азақ стан халқ ына Жолдауында мемлекет басшысымен мемлекеттік қ ызметтің ман-саптық жү йесіне кө шуіне байланысты мақ сат қ ойылды.

Мемлекеттік қ ызметшілердің кә сібилігін арттыру ү шін, отандық заң шығ арушымен мемлекеттік лауазымды саяси жә не ә кімшілік (мансаптық) деп бө лу қ арастырылды. Мансаптық мемлекеттік қ ызметшілер, ә деттегідей, шексіз мерзімге тағ айындалады жә не билікке жаң а партияның, жаң а президенттің, ү кіметтің немесе мемлекеттік органның жетекшісінің келуіне қ арамастан, жұ мыстан шығ арылмайды. Ә кімшілік қ ызметшілердің ауыспауы тұ рақ тылық ты жә не мемлекеттік аппараттың жұ мысында мирасқ орлық ты қ амтамасыз етеді.

Қ азақ станда «Мемлекеттік қ ызмет туралы» Заң ның (1999 жылы 23 шілде) қ абылдануымен байланысты мемлекеттік қ ызметшінің кә сібі ресми тү рде танылды. Мемлекеттік қ ызметшілердің кә сібі деп адамның білімінің, ынта – жігерінің, қ абілеттілігінің, сонымен қ атар іскерлік, жеке -психологиялық жә не ө негелік сапасының жиынтығ ы тү сініледі, ол мемлекеттік қ ызметте белгілі бір лауазымдарғ а сә йкес, ең бектік функцияларды тиімді орындауда қ ызметшіге кө мегін тигізеді.

Мемлекеттік қ ызмет қ ызметтік мансаптың іске асырылатын кең істігін білдіреді. Мемлекеттік қ ызметшінің мансабы - бұ л, қ ызметшінің қ ызметтегі ө мірі.

Мемлекеттік аппараттың кә сіби тү рде дамуы мемлекеттік лауазымғ а ү міткерлерді таң дау жү йесінен, сонымен қ атар мансаптың дайындық кезең інен тә уелді болады

Қ азақ стан Республикасының «Мемлекеттік қ ызмет туралы» Заң ының 4 тарауы қ ызметтік мансап терминін енгізді.

Бұ л тарау негізінен, мемлекеттік қ ызметті ө теу сауалдарына арналғ ан, мемлекеттік қ ызмет бойынша жылжу нысандары мен тә сілдері туралы нормалар қ арастырылмағ ан.

Осы Заң ның 16-бабы мемлекеттік ә кімшілік қ ызметшілер олардың кә сіби даярлығ ы, қ ұ қ ық тық мә дениеті, азаматтармен жұ мыс істеу қ абілеті дең гейін анық тау мақ сатында аттестаттаудан ө тетіндігін қ арастырғ ан.

«Қ азақ стан - 2030. Бү кіл қ азақ стандық тардың жағ дайларын жақ сарту, гү лденуі, қ ауіпсіздігі». Қ азақ стан халқ ына ө зінің Жолдауында елбасы, біздің мақ -сатымыз - Қ азақ стан ү шін стратегиялық жоспарлауғ а мү мкіншілігі бар, қ абілетті жә не берілген кадрлардан шағ ын жә не «жұ мсақ» қ олайлы аппарат қ ұ ру екенін айта кетті. «Профессионализм патриоттық, ұ зақ мерзімді міндет – мақ -саттар қ оюғ а қ абілеттілік, оларды жаң а жағ дайларда шешу еркімен мү мкіндігі - кадрларды таң дау жылжудың басты белгілері» - деп Жарлық та айтылғ ан.

Франциядағ ы мемлекеттік қ ызметшілердің мансап туралы ойлауы оқ удың алғ ашқ ы сатысынан басталады. Оқ у жү йесіне бірқ атар арнайы оқ у орындары кіреді.

Францияда мемлекеттік қ ызметшілерді оқ ыту жө ніндегі оқ у орында-рының кең тарағ ан сеті қ алыптасты. Соның ішінде - оқ у орындарының жү йесінің тү пкі звеносы болып, Ә кімшіліктің Ұ лттық Мектебі (ЕNА - Есоlе National d' Administration) табылады. Ол 1945 жылы қ ұ рылды.

ЕNА — жоғ ары категориялы мемлекеттік қ ызметшілерді дайындайды. ЕNА -ны бітірген мемлекеттік қ ызметшілер ү шін жоғ ары ә кімшілік лауазым-дарды иеленуге жол ашылады. Оқ у ү рдісі екі жылғ а жуық созылады жә не оқ у-дың белсенді тү ріне бағ ытталғ ан. Оқ у ақ ылы тү рде ө теді. Келесідей бағ ыттар бойынша пә ндер оқ ытылады: заң тану, ә кімшілік қ ұ қ ық, бюджет жә не салық тар, экономика, мемлекеттік басқ ару, шетел тілдері.

Франциядағ ы мемлекеттік қ ызметшілерді оқ ыту тә жірибесі оқ ыту жү йесі-нің қ арқ ынды дамуын, оның ү зіліссіз жү зеге асырылатынын кө рсетеді.

Қ азақ стан Республикасының Президентінің «Қ азақ стан -2030» Қ азақ стан халқ ына Жолдауында былай делінген: «біздің балаларымыз жоғ ары мамандандырылғ ан жұ мысшылар мен фермерлер, инженер, банкирлер, мұ ғ алімдер мен денсаулық сақ тау органдарының қ ызметшілері... болады. Біздің жас ұ рпақ та-рымыздың кейбір ө кілдері мемлекеттік қ ызметке кіреді. Олар жаң а дә уір шарты бойынша жұ мыс жасайтын болады. Олар Қ азақ станның мү дделерін қ орғ айтын жә не қ азақ стандық халық ты ө зінің меншігінен жоғ ары қ оятын, жақ сы оқ ытыл-ғ ан мамащ жоғ ары тө ленетін мамандық иелері болады».

Қ азақ станда да Франциядағ ыдай мемлекеттік қ ызметшілерді оқ ытатын оқ у орындары бар. Қ азақ стан Республикасы Президенті жанынан 1998 жылы қ ұ рылғ ан мемлекеттік қ ызмет Академиясының рө лі ө те маң ызды орын алады. Қ азақ стан Республикасы Президенті жанынан қ ұ рылғ ан мемлекеттік қ ызмет Академиясы мемлекеттік қ ызметшілері оқ ытудағ ы бас оқ у орны болып табылады, мемлекеттік қ ызметтің оқ у жү йесін ұ йымдастырудың ядросы. Осы мақ сатта мемлекеттік қ ызмет Академиясы мемлекеттік қ ызметшілерді оқ ыту-дың бірің ғ ай стандарттарын ө ң деуге кірісіп, ө з нә тижелерін беріп жатыр.

Қ азіргі уақ ытта Қ азақ станның мемлекеттік қ ызметі ө зінің дамуының жаң а кезең ін ө теуде - мемлекеттік қ ызметтің мамандандырылуына, мемлекеттік аппарат кадрларының қ ұ зырлық тарына бағ ытталғ ан. Осығ ан орай, «Мемлекет-тік қ ызмет туралы» Заң да қ ызметшілердің қ айта даярлануына қ ұ қ ығ ы жә не тиісті бюджет есебінен кә сіби дең гейлерін арттыруғ а қ ұ қ ығ ы, сондай-ақ – қ ыз-меттік функциялар мен ө кілеттіктерін тиімді орындау ү шін кә сіби дең гейін жә не мамандығ ын арттыруғ а міндеттері бар екендігі орын алғ ан.

Мемлекеттік қ ызметшілерді оқ ыту - бұ л мемлекеттік органдардың қ ажет-тіліктеріне сә йкес жә не мемлекеттік қ ызметшілердің мү дделеріне сә йкес жү зеге асырылғ ан, мемлекеттік қ ызметте жұ мыс істеу ү шін білім, істей алу жә не ү йре-нуді билей алудың мақ сатты бағ ыттарын, жү йелендірілген жә не жоспарланып ұ йымдастырылғ ан процесі.

Қ азіргі таң да оқ у - бұ л мемлекеттік қ ызметшілердің мансаптық ө суіне ық -пал ететін мық ты стимул. Мемлекеттік қ ызмет туралы заң мемлекеттік қ ызметшілердің тиісті бюджет есебінен қ айта даярлаудан ө туге жә не кә сіби дең гейін кө теруге қ ұ қ ығ ын бекітті. Осы жерде айта кету қ ажет, Францияда оқ у ақ ылы тү рде болса, ал Қ азақ станда мемлекеттік қ ызметшілер мемлекеттік органның есебінен оқ удан ө теді.

Мансаптың қ арапайым тү рі - бұ л, шенеуніктің қ ызметке алынғ ан кү нінен бір уақ ытта жә не тең қ ұ қ ылы дә режеде топ адамдармен синхронды тү рде алғ а жылжуы. Бұ л жағ дайда қ ызметтік ө су разряд, лауазым немесе класс баспалдағ ы бойынша біртіндеп кө терілуінен тұ рады.

Қ арапайым тү рі разрядты ө згерту болып табылады. Бұ л жағ дайда мансап-тық ө су лауазымның ауысуына қ арамастан, жалғ аса береді. Разряд бойынша жылжу автоматты тү рде қ ызмет ету жылдарына да тә уелді келеді.

1, 5-2 жыл қ ызмет еткеннен соң, тиісті аттестациялық бағ алауғ а ие болғ ан ә р қ ызметші тиісті разрядты алуғ а қ ұ қ ылы. Аттестациясы нашар қ ызметші ө зінің қ ызметін уақ ытша тоқ татуы мү мкін, бірақ барлық шенеуніктер біртіндеп ө зінің разрядтарын кө тере алады.

Қ ызметшілердің мансаптық потенциалы кө п жағ дайда, қ ызметтік іс мотивімен анық талады. Сарапшылардың деректері бойынша, жылы Қ азақ стандағ ы мемлекеттік қ ызметшілердің кө пшілігі қ азіргі уақ ытта мансапты мынадай жағ -дайда қ ажетсінеді: қ оғ амда ерекше орынды иеленуге бағ ытталу – 48 %, кә сіби ө судің болашақ қ адамы ретінде - 37%, қ аражат табу ү шін - 35%, ө зін басқ ару сферасында жү зеге асыру ү шін- 30%.

Жоғ арыда айтылгандай, мемлекеттік қ ызметшілердің мансабы - бұ л қ ызметтің осы немесе ө зге облысында табысты жылжуы. Мансаптың нә тижесі бо-лып мемлекеттік қ ызметшінің жоғ ары кә сіпқ ойлығ ы, танылғ ан кә сіби мә ртебеге қ ол жеткізуі табылады. Жоғ ары кә сіпқ ойлық тың критерийлері адамның ең бек қ ызметінің барысында ө згеруі мү мкін.

Мансаптық жү йе, негізінен адамның арнайы оқ у орнында оқ ығ ан жә не сы-нақ мерзімінен ө ткеннен кейін басқ ару жү йесінде ең тө менгі лауазымғ а ғ ана мемлекеттік қ ызметке кіруімен сипатталады. Мемлекеп қ ызметші белгілі бір мамандық бойынша ө з мансабын бастай отыры қ ызметке кіреді. Жә не қ ызмет-тік мансап ең бекақ ының ө суіне ә сер етеді. Бұ л процесс заң актілеріне сә йкес, іске асырылады Қ азіргі таң да Қ азақ стандағ ы мемлекеттік қ ызмет ө зінің дамуының жаң а кезең інен ө туде. Бұ л кезең – кә сіби мемлекеттік қ ызметегі қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан кезең.

Мемлекеттік қ ызметтегі кадрларды ү здіксіз оқ ыту мемлекеттік органдардың жұ мысын жетілдірудің нағ ыз қ ажеттілігі болып табылады сондай-ақ мемлекеттік қ ызметтің реформаларының элементі, мемлекеттік қ ызметшілердің мансаптық ө суінің мық ты стимулы ретінде танылады.

Қ азақ стан Республикасы ө зінің тә уелсіздігін жариялағ ан кү ннен бастап, мемлекеттік қ ызметтің нақ ты жү йесін қ алыптастырудың кезең дері басталды. Мемлекеттік аппараттың қ ызметінің ә ртү рлі саласш регламенттейтін норма-тивтік қ ұ қ ық тық актілер де қ абылданды. Қ азақ стан Республикасының «Мемлекеттік қ ызмет туралы» заң ына ө згертулер мен толық тырулар енгізіліп, Мемлекеттік қ ызмет істері жө ніндегі Қ азақ стан Республикасының Агенттігімен мемлекеттік қ ызметтің қ азақ стандық ү лгісіне мансаптық жү йенің позитивтік элементтерін енгізуге бағ ытталғ ан кейбір заң ғ а бағ ынышты актілерге тиісті ө згертулер қ арастырылды.

Жалпы, заң жобасы мемлекеттік қ ызметтің мансаптық ү лгісіне ауысуы туралы мемлекет басшысының мақ саттарын жү зеге асыруғ а бағ ытталды, мемлекеттік қ ызметтің кадрларының тұ рақ тылығ ы мен кә сібилікті арттыруды қ амтамасыз етуге мү мкіндік берді, ә кімшілік мемлекеттік қ ызметшілерді ә леуметтік жә не қ ұ қ ық тық қ орғ аудың шараларын кү шейтті, мемлекет пен халық игілігіне қ ызмет ету ү шін мансаптық ө суге қ ызығ ушылық ты арттырды.

Сонымен, мемлекеттік мансап - бұ л мемлекеттік қ ызмет аппаратының қ озғ алмалы кү ші. Мемлекеттік аппараттың жұ мыс істеуі ү шін ә ркім нақ ты орнын білуі тиіс, ө зінің қ озғ алысының бағ ыттарын анық тауы қ ажет. Бұ л ү шін, жауап-тылық жалпы алғ анда, мемлекеттік органғ а жатқ ызылады, сонымен қ атар ә р мемлекеттік қ ызметшіге де қ арастырылады.

Иллюстративтік жә не таратылым материалдар

Негізгі ә дебиеттер: 1, 2, 3, 4, 5;

Қ осымша ә дебиеттер: 11, 12, 13;