Мазмұны

[жасыру]

· 1Францияның ең ү лкен қ алалары

· 2Тарихы

· 3Ө неркә сібі

· 4Экономикасы

o 4.1Сыртқ ы экономикалық байланыстар

· 5Табиғ аты

· 6Қ азақ стан мен Франция

· 7Ә дебиеті

· 8Ө нері

· 9Францияның экономикалық – географиялық жағ дайы жә не қ ұ рамы

· 10Дереккө здер

· 11Тағ ы қ араң ыз

Францияның ең ү лкен қ алалары[ө ң деу]

Францияда Француздардан бө лек бретандық тар, фломандық тар, баскилар, корсикандар тұ рады.Еуропадағ ы халқ ы ең тығ ыз қ оныстанғ ан ел - осы Франция. 1945 - 1960 жылдар арасында халық саны жылдам ө сті. Қ азіргі кезде елде 63 млн -нан (2012) аса халық тұ рады. Табиғ атында француздар ө те мейрімді, кө ң ілді, ақ жарқ ын халық. Олар ойларын тікелей айтатын, бірбеткей мінезге ие.

Тарихы[ө ң деу]

Толық мақ аласы: Франция тарихы

Наполеон Бонапарт

Франция аумағ ын адамдар ең ежелгі заманнан бастап мекендеген. Палеолит пен мезолиттің ғ ылымғ а белгілі негізгі мә дениеттерінің бірқ атары Франциядағ ы жер атауларына байланысты (шелль, ашель, мустье, ориньяк, солютрей, мадлен, азиль, тарденуаз). Оң тү стік Франциядағ ы палеолит кезең іне тә н ү ң гірлер (Фон-де-Гом, Ласко, Монтеспан, т.б.) жартастарғ а салынғ ан суреттерімен кө пке танымал. Ерте палеолит дә уірінде Франция аумағ ында кампиния мә дениеті тайпалары ө мір сү рген (б.з.б. 6 — 4 мың жылдық тар). Сена, Уаза, Марна ө зендерінің алаптарынан алғ ашқ ы егіншілік қ ұ рал-саймандары (б.з.б. 3-мың жылдық) табылды. Б.з.б. 6 — 5 ғ асырларлардан бастап б.з. 1-мың жылдық тың соң ына дейін Франция аумағ ына кельт тайпалары қ оныстанды. Римдіктер оларды галлдар деп атады, сондық тан бү кіл елГаллия атанды. Оң тү стік-батыста негізінен иберлер тұ рды, б.з.б. 6 ғ асырдан бастап Жерорта тең ізі жағ алауларына гректер ө з иеліктерінің негізін қ алады. Олардың ішінде негізгісі — Массалия (қ азіргіМарсель) болды. Б.з.б. 2 ғ асырдың соң ы — 1 ғ асырдың ортасында Галлияны римдіктер жаулап алды. Галлдар Рим империясына қ арсы ерлікпен шайқ асты. Дегенмен, кү ш тең емес еді. Рим ү стемдігі елдің кө п бө лігінде ө ндірістің дамығ ан қ ұ л иеленушілік ә дісінің орнығ уына себеп болды, кө птеген қ алалар салынды (Лион, Ним, Бордо, т.б.). 2 — 4 ғ асырларда Францияда христиан діні таралды. Романдану процесінің нә тижесінде кельт тілдерін латын тілі ығ ыстырып шығ арды. 3 ғ асырда басталғ ан Рим империясындағ ы саяси дағ дарысқ а байланысты Галлияда тауарлы ө ндірістің кө лемі қ ысқ арып, Италиямен экон. байланыстар ә лсіреді. 4 — 5 ғ асырларда герман тайпаларының баса-кө ктеп кіруі ел аумағ ындағ ы Рим ү стемдігін тү пкілікті жойды. Жаң адан бургундтардың (406), вестготтардың (418) мемлекеттері қ ұ рылды. 486 ж. франктер Галлиядағ ы соң ғ ы рим иелігін басып алды (қ. Франк мемлекеті, Карл). 10 ғ асырдан бастап ел Франция деп атала бастады. 987 ж. франк тағ ын Капеттер ә улеті иеленді. Біртұ тас корольдік іс жү зінде бір-біріне тә уелсіз кө птеген иеліктерге бө лініп кетті. 10 ғ асырда бір-біріне туыстас екі ірі халық — Луара ө зінінің солтү стігіне қ арай солтү стік француз жә не оң тү стікте, Бретань тү бегіне бретань халқ ы қ алыптасты. Алғ ашында король иелігі (домен) Францияның солтү стік бө лігіндегі Париж бен Орлеанның айналасында ғ ана болды. 11 — 12 ғ асырларда крест жорық тарына байланысты оң тү стіктегі қ алалардың (Бордо, Тулуза, Ним, Марсель, т.б.) гү лденуі басталды. Егіс кө лемі артып, дә нді дақ ылдардың сорттары мен мал тұ қ ымы жақ сарды. Қ олө нер (ә сіресе, шұ ғ а тоқ у) жоғ ары дамыды. Солтү стік Франциядағ ы қ алалардың дамуы мен жеке аймақ тар арасындағ ы экономикалық байланыстардың кең еюі елдің бұ л бө лігіндегі саяси бытыраң қ ылық ты жоюғ а маң ызды алғ ышарттар жасады. 13 ғ асырдың бас кезінде Англия корольдігі Солтү стік Францияның кө пшілік бө лігінде билік қ ұ рды. 13 ғ асырдың 2-жартысында елдің орталық тануы кү шейіп, Париж оның саяси жә не экон. орталығ ынана айнала бастады. 14 ғ асырдың бас кезінде король иелігі елдің кө пшілік бө лігін алып жатты. 1302 ж. ү ш сословие ө кілдерінен қ ұ рылғ ан — Бас Штаттар шақ ырылды. Ол ортталық ө кімет билігінің кү шеюіне қ ызмет етті. Бірақ Жү з жылдық соғ ыс Францияның дамуын тежеді. Соғ ыс қ имылдары, тонау, салық тардың ө суі халық тың азаюына, ө ндіріс пен сауданың қ ұ лдырауына алып келді. 15 ғ асырдың 2-жартысынан бастап Франция экономикасы біртіндеп қ алпына келе бастады. Король билігі нығ айып, елге жаң адан Бургундия, Пикардия, Ниверне герцогтіктері қ осылды. 15 ғ асырдың соң ында Прованс пен Бретань бағ ындырылды. 16 — 17 ғ асырларда Франция Батыс Еуропадағ ы ү стемдік ү шін Габсбургтер ә улетімен (“Қ асиетті Рим империясы” жә не Испаниямен) соғ ыстар жү ргізді. Ұ зақ қ а созылғ ан сә тсіз соғ ыстар, елдің материалдық ресурстарының елеулі сарқ ылуы, салық тардың ө суі мен экономиканың кері кетуінің нә тижесінде терең қ оғ амдық -саяси дағ дарыс қ алыптасты. Халық тың ә р тү рлі топтарының ә леуметтік наразылығ ының идеологияның негізі сол кездегі кең тарағ ан кальвин ілімі болды (бұ л ілімді жақ таушыларды гугеноттар деп атады). Ел католиктер мен гугеноттар болып екіге жіктелді. Олардың абсолютизммен жә не ө зара кү ресі ұ зақ қ а созылғ ан азамат соғ ысына (“Діни соғ ыстарғ а”) ұ ласты. Оның шарық тау шегі — 1572 ж. 24 тамызда Парижде гугеноттарды жаппай қ ырғ ынғ а ұ шырату болды (“Варфоломей тү ні”). Билікке келген Бурбондар ә улеті діни соғ ыстарды тоқ татып, католик дінін Франциядағ ы ресми дін ретінде бекітті, ал гугеноттарғ а дін ұ стану еркіндігі берілді. Людовик XIV кезінде Францияны іс жү зінде бірінші министр кардинал А.Ж.П. Ришелье биледі (1634 — 48). Ол король билігін елеулі нығ айтып, елдің орталық тануын кү шейтті. Отыз жылдық соғ ыстың нә тижесінде Франция ө зіне Эльзасты қ осып алып, Еуропадағ ы ең қ уатты монархияғ а айналды. 1701 — 1714 ж. испан тағ ы ү шін болғ ан соғ ыста Англия, Австрия мен олардың одақ тастары Францияның Еуропадағ ы ү стемдігіне тосқ ауыл қ оюғ а тырысты. Жеті жылдық соғ ыста (1756 — 63) Франция Ү ндістан мен Канададағ ыотарларының кө пшілігінен айрылып, Ұ лыбританияғ а беруге мә жбү р болды. 1789 ж. басталғ ан Француз революциясы нә тижесінде монархия мен феод. тә ртіптер жойылып, Бірінші республика жарияланды. 1792 ж. революциялық соғ ыстар басталды. Ол Наполеон Бонопарттың билікке келуімен жә не Еуропаны тү гел қ амтығ ан соғ ыстың нә тижесінде Францияның жең ілуімен аяқ талды. Елде король билігі қ алпына келтірілді. 1848 ж. ақ пан революциясының нә тижесінде Екінші республика орнады. Либералдар мен социалистердің арасындағ ы жанжалды пайдаланғ ан Луи Наполеон 1852 ж. Екінші империяны жариялап, тақ қ а отырды. 1870 — 1871 ж. Франция — Пруссия соғ ысының нә тижесінде Франция Эльзас пен Лотарингиядан айрылып, Екінші империя жойылды. 19 ғ асырдың соң ында отаршылдық империяның қ ұ рылуы негізінен аяқ талды. 1914 — 18 ж. бірінші дү ниежү зілік соғ ысқ а Франция Антантаның қ ұ рамында қ атысты. 1919 ж. Версаль бітім шарты бойынша Францияғ а Эльзас пен Лотарингия қ айтарылды. 1920 — 30 ж. елде экономикалық дағ дарыстар жиі-жиі болып тұ рды. Нә тижесінде жұ мысшы қ озғ алысы кү шейіп, фашистік ұ йымдар қ ұ рылды. 1936 ж. Халық тық майдан қ ұ рылып, фашистік ұ йымдарғ а тыйым салынды, ең бекшілердің жағ дайын жақ сарту жө ніндегі шаралар (40 сағ аттық жұ мыс аптасын, ақ ысы тө ленетін демалыс енгізу, т.б.) жү зеге асырылды. 1938 ж. Халық тық майдан ыдырады. Екінші дү ниежү зілік соғ ыс Франция ү шін сә тсіз басталды. 1940 ж. Францияны Германия оккупациялады. Министрлер кабинетінің жаң а тө рағ асы маршал Анри Петен Германиямен бітімге қ ол қ ойып, елді екі аймақ қ а бө луге келісті. Оның біреуі — немістер басып алғ ан Солт. жә не Оң тү стік-батыс Франция аумағ ы болса, екіншісі Францияның қ алғ ан бө лігі мен тең іздің ар жағ ындағ ы аумақ тар енген, астанасы Виши қ ала болғ ан автономды француз мемлекеті атанғ ан аймақ болды. Маршал Петен осы француз мемлекетінің президенті болып тағ айындалды. 1944 ж. Францияны одақ тастар ә скері азат етті. Алжирдегі Француз Ұ лттық азат ету комитеті ө зін Француз Республикасының Уақ ытша ү кіметі деп жариялады. 1946 ж. Тө ртінші республиканың конституциясы қ абылданды. 1949 ж. Фрацния НАТО-ның қ ұ рамына кірсе де, 1966 ж. оның ә скери қ ұ рылымынан шық ты. Соғ ыстан кейін Ф-ның отарлық жү йесі ыдырай бастады. 1954 ж. сегіз жылдық соғ ыстан кейін Ф. Ү ндіқ ытайды тастап шық ты. 1954 ж. 1 қ арашада Алжирде ұ лт-азаттық кө теріліс басталды. 1956 ж. наурызда Франция Марокко мен Тунистің тә уелсіздігін мойындауғ а мә жбү р болды. 1956 ж. қ арашада Франция Египетке қ арсы ағ ылшын-француз-израиль агрессиясына белсене қ атысты. Осындай қ иын жағ дайда 1957 ж. Батыс Еуропадағ ы бірнеше мемлекет “Ортақ рынок” қ ұ ру жө нінде шарт жасасты. Дегенмен, Алжирдегі сә тсіздіктер, Суэц арандатушылығ ының кү йреуі, ә скери шығ ындардың кө беюі Тө ртінші республиканың дағ дарысына ә кеп соқ ты. Армия мен елде реакциялық кү штер бас кө терді. 1958 ж. мамырда олар Алжирде республикағ а қ арсы бү лік бастады. Алжирдегі француз армиясының басшылығ ы да бү лікшілерге қ осылып, генерал Шарль де Голль бастағ ан “Ұ лттық қ ұ тқ ару” ү кіметін қ ұ руды талап етті. 1 маусымда Ұ лттық жиналыс Голльдің тө тенше ө кілеттілік жө ніндегі заң жобаларын мақ ұ лдады. 1958 ж. Бесінші республиканың конституциясы атқ арушы билік қ ұ қ ық тарын кең ейтті. Президент Ұ лттық жиналысты тарату мү мкіндігіне ие болып, референдум ө ткізуге, заң жобаларын ұ сыну, тө тенше жағ дайларда бү кіл ө кімет билігін ө з қ олына алуғ а қ ұ қ ылы болды. 1958 ж. 21 желтоқ сандағ ы сайлаудың нә тижесінде Голль президент болып сайланды. 1958 — 60 ж. Африкадағ ы француз отарлары —Гвинея, Судан, Сенегал, Мадагаскар, Дагомея, Нигер, Жоғ арғ ы Вольта, Піл Сү йегі жағ алауы, Чад, Орталық Африка Республикасы, Конго, Габон, Мавритания, Того мен Камерун тә уелсіздікке ие болды. 1962 ж. ұ зақ қ а созылғ ан соғ ыстан кейін Алжир толық тә уелсіздікке қ ол жеткізді. 1960 — 90 ж. Франция экономикасы дамығ ан, демократ. қ оғ амы толық қ алыптасқ ан ә лемдегі жетекші елдердің біріне айналды. 1981 ж. ел президенті болып бірінші рет социалист Франсуа Миттеран сайланды. 1995 жылдан ел президенті Жак Ширак болды.

Ө неркә сібі[ө ң деу]

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан соң Франция ү кіметі соғ ыста кү йзелген экономикасын қ алпына келтірумен қ атар, ө ндірістің мү лдем жаң а салаларын дамыта бастады.1950 жылдан бері ө неркә сіп ө ндірісі 4 есеге жуық ө сіп, ө неркә сіпте жұ мыс істейтіндердің саны соң ғ ы 20 жылда 1, 5 млн адамғ а қ ысқ арды. Мұ ның ө зі ең бек ө німділігінің артуы мен ө неркә сіп жү йесінің қ ұ рылымдық ө згерістері нә тижесінде мү мкін болды.Қ азіргі кезде ел ө неркә сіп ө ндірісінің кө лемі жө нінен дү ние жү зінде бесінші орын алады. Ө неркә сіп елдегі ұ лттық жиынтық ө німінің 25, 4%-ын береді.Елдің экономикалық қ уаттылығ ын символы болып келген дә стү рлі ө неркә сіп салалары соң ғ ы онжылдық тарда ө зінің жетекші рө лінен айырылып, жаң а салаларғ а жол беруде.Лотарингия темір кені алабының қ орын пайдаланатын қ ара металлургия ө неркә сібі 20 ғ асырдың 70-жылдарынан бастап дағ дарысқ а ұ шырады.Оғ ан Еуропа мен дү ние жү зі нарығ ында неғ ұ рлым қ уатты бә секелестердің Бразилия, Шығ ыс Еуропа елдері, Корея жә не т.б. пайда болуы ә сер етті.Еуропалық Одақ шең берінде ө неркә сіптің осы саласын дамытуғ а бағ ытталғ ан шаралар нә тижесінде ө ндірісті неғ ұ рлым тиімді ұ йымдастырып, қ айта жабдық тауғ а мү мкіндік туды. Орталық аудандардағ ы тиімсіз кә сіпорындар жабылып, негізгі металлургиялық кешендер солтү стіктегі Дюнкерк маң ы мен Лотарингиядағ ы Мозель ө зені аң ғ арындағ ы шоғ ырланғ ан.Қ азіргі кезде жылына 19 млн т болат ө ндіріледі.Алюминий ө ндірісінде де аумақ тық ө згерістер болды бұ рын олар, негізінен, Альпы мен Пиреней аудандарындағ ы су электр станциялары маң ында орналасса, қ азіргі кезде шеттен ә келінетін шикізатты қ абылдап алатын портты қ алаларғ а кө шірілген.Қ ұ рамына тоқ ыма, бояулар жасау, кілем тоқ у, еден тө сеніштерін шығ ару ө ндірісі енетін Францияның мата ө неркә сібі дү ние жү зіндегі жетекші орнын жоғ алтқ ан жоқ.Бұ л салада ә сіресе жү н маталарын шығ арудан дү ние жү зінде бірінші орын алатын «Шаржер – текстиль», мақ та маталарын шығ аруғ а маманданғ ан DMC компаниялары кө зге тү седі.Қ азіргі кезде сырттан ә келінетін жү н мен мақ тадан басқ а, бұ л кә сіпорындарда жасанды талшық тар да кең інен пайдаланылады.Негізгі орталық тары – Мюлуз, Труа, Лион жә не Париж маң ы. Машина жасау ө неркә сібінде кө лік қ атынасындағ ы машиналар мен электр техникасын жасау салалары кү шті дамығ ан.Дү ниежү зілік автомобиль ө ндірісінің дамуында елдің айрық ша орны бар.1898 жылы ағ айынды Рено негізін салғ ан фирма алғ ашқ ы автомобилін жасап шығ аратын болатын, арада 15 жыл ө ткен соң бұ л шағ ын кә сіпорын алуан тү рлі машина шығ аратын аса ірі концернге айналды.Қ азіргі кезде бұ л концерн мемлекеттік болып саналады.Мұ нда жү к автомобильдері, автобустар, ауыл шаруашылығ ы машиналары, сондай – ақ кемелер мен ұ шақ тардың қ озғ алтқ ыштары жасалады. Францияда жылына 3, 5-4 млн автомобиль жасалса, соның 9/10 бө лігі жең іл кө лік болып табылады. Қ азіргі кезде жең іл автомобильдер, негізінен, Рено кә сіпорны мен жеке меншік Пежо – Ситроен концернде жасалады.Француз компаниялары дү ние жү зінің 30 елінде автомобиль тетіктерін жинайтын зауыттар ашқ ан.Елде жасалғ ан автомобильдердің 60 ы шетке шығ арылады.Кө бінесе француз жең іл кө ліктерін Португалия, Испания, Бразилия жә не Оң тү стік – Шығ ыс Азия елдері сатып алады.

Экономикасы[ө ң деу]

Француз автомобильдері

Темір жолы техникасы

Авиациялық техника

Ә скери авиациялық техника

Парфюм мен косметика

Франция — жоғ ары дамығ ан индустриялы-аграрлы ел. Ө неркә сіп ө ндірісінің жалпы кө лемі бойынша дү ние жү зінде 4-орын (АҚ Ш, Жапония, Германиядан кейін), Еуропада Германиядан кейін 2-орын алады. Ұ лттық табысты жан басына шақ қ андағ ы жылдық мө лшелері 24990 АҚ Ш долларына тең (2003 ж). Франция автомобильдер шығ ару жө нінде дү ние жү зінде 3-орын, авиациялық жә не ғ арыштық техника ө ндірісі бойынша Еуропада 1-орын алады. Сондай-ақ экспортқ а кө п мө лшерде қ ару-жарақ, АЭС-тер ү шін қ ұ рал-жабдық тар, химикаттар, маталар мен киім-кешек шығ арады. Француз ө неркә сібінің жетекші салаларына автомобиль жасау, химия мен мұ най химиясы, ұ шақ жасау (аэробустар мен ә скери ұ шақ тар), электроника, металлургия, темір жолы техникасын шығ ару жатады. Парфюмерия — косметикалық сала мен жоғ ары талғ амды сә нді киімдер шығ аруда Франция дү ние жү зінде бірінші орынды иеленеді. Жылына шамамен 3, 5 млн. автомобиль шығ арса, оның жартысына жуығ ы экспортқ а жіберіледі. Автомобильдердің 90%-дан астамын “Рено” мен “Пежо-Ситроен” компаниялары шығ арады. Кеме жә не станок жасау, ауыл шаруашылық машиналары ө ндірісі де жақ сы дамығ ан. Химия ө неркә сібі минералды тың айтқ ыштар, синтетикалық каучук пен пластмасса, парфюмерия, дә рі-дә рмектер жасауғ а маманданғ ан. Ірі мұ най, химиялық кә сіпорындары кө п. Химия ө неркә сібі биотехникалық жә не гендік инженериямен тығ ыз байланысты. Тоқ ыма ө неркә сібі ө зінің бұ рынғ ы маң ызынан айрылса да, Франция киім-кешек пен маталар шығ арудан Еуропада алдың ғ ы орындардың бірін иеленеді (мақ та-мата, жібек, синтетикалық, жү н, кендір, зығ ыр маталары ө ндіріледі). Француз кә сіпорындары шығ арғ ан ірімшік, шараптар, кондитерлік бұ йымдар дү ние жү зіне танымал. Ө неркә сіп ө німдерінің 1/5-іне жуығ ы Париж бен оның айналасында, сондай мө лшері Лион мен солтү стік аудандарда ө ндіріледі. Ауыл шаруашылық ө німдерін ө ндірудің кө лемі бойынша Франция дү ние жү зінде АҚ Ш пен Канададан кейін 3-орынды иеленеді. Ол ауыл шаруашылық ө німдерімен ө зін-ө зі толық қ амтамасыз етіп, 40%-ын экспортқ а шығ арады. Франция — Еуропадағ ы астық, сары май, ірі қ ара етін, ірімшікті ең кө п мө лшерде ө ндіретін ел. Ө сімдік шаруашылығ ының негізгі саласы — дә нді дақ ылдар ө сіру (негізгілері — бидай, жү гері, қ ара бидай, арпа, кү ріш). Картоп, қ ант қ ызылшасы, кү нбағ ыс, рапс та кө п мө лшерде ө сіріледі. Ницца ө ң ірінде гү л ө сіру дамығ ан. Жү зімнің негізгі бө лігі шарап дайындауғ а (жылына 60 млн-дай л) жұ мсалады, неғ ұ рлым белгілі тү рлері шампан, кагор, коньяк. Жеміс-жидек (алма, алмұ рт, шабдалы, Жерорта тең ізі жағ алауларында цитрустық жемістер мен қ ара ө рік) пен кө кө ніс ө сіру дамығ ан. Ірі қ ара (20, 6 млн. бас), шошқ а, қ ой, жылқ ы ө сіріледі. Балық аулау кә сібінің негізгі порттары Атлант мұ хиты жағ алауларында (Булонь, Лорьян, Ла-Рошель) орналасқ ан. 2005 ж. елде 70 млн-нан аса шетелдік туристер демалды. Экспортының негізін ө неркә сіптік қ ұ рал-жабдық тар, тұ рмыстық бұ йымдар, ауыл шаруашылық ө німдері, химиялық тауарлар мен шикізаттар, тігін бұ йымдары, киім-кешек, аяқ киім, парфюмерия мен косметика, автомобильдер қ ұ райды. Сырттан тұ тыну тауарларын, ө неркә сіптік шикізаттар алады. Негізгі сауда серіктестері: Германия, Италия, Бельгия, Люксембург, Ұ лыбритания мен АҚ Ш. Франция Қ азақ станның сауда серіктестері ішінде 12-орын алады. Француз кә сіпорындары Қ азақ стандағ ы ө з қ ызметінің қ арқ ынын біртіндеп арттырып келеді. 2005 ж. Қ Р мен Франция арасындағ ы тауар айналысы 2665, 1 млн. долларды қ ұ рады. Қ азақ стан Францияғ а мұ най, кентастар, химия ө неркә сібінің шикізаттарын, тері мен астық береді. Франциядан негізінен дә рі-дә рмектер, азық -тү лік ө німдерін, қ осалқ ы бө лшектер, автомобильдер, тұ рмыстық электроника, шарап, тең із ө німдерін, ірімшік, парфюмерия мен косметикалық бұ йымдар, жоғ ары сә н киімдерін алады. Қ азіргі кезде Қ азақ станда француз кә сіпкерлері араласқ ан 19 шағ ын кә сіпорын тіркелген. 4 француз банкі Қ азақ станмен бірлесіп жұ мыс атқ аруда, мұ най-газ, тау-кен, энергетикада, кө лік пен қ ызмет кө рсету салаларында кө птеген француз компаниялары ең бек етуде. 2004 ж. 10 наурызда Парижде экономикалық ынтымақ тастық жө ніндегі Қ азақ стан-француз ү кіметаралық комиссиясының кезекті, алтыншы мә жілісі болып ө тті.

Сыртқ ы экономикалық байланыстар[ө ң деу]

Франция экономикасы дү ниежү зілік шаруашылық тын ажырамас бө лігіне айналды.Сыртқ ы сауда экономикалық ө рлеуге негіз болып отыр, оғ ан оң сальдо тә н. Экспорт кө лемі жө нінен ел батыс Еуропада тек Германияны ғ ана алғ а салады, Францияның сыртқ а шығ аратын тауарларының жалпы қ ұ ны дү ниежү зілік тауар экспортының 5, 1% -ын қ ұ райды. Экспорт қ ұ рылымында машиналар мен жабдық тар 43 жә не ауыл шаруашылығ ы ө німдері мен шикізаты 20 басым болып отыр.Соң ғ ы жылдары ә скери техника мен қ ару – жарақ ты сыртқ а сату жө нінде АҚ Ш – тан кейінгі екінші орынғ а шық ты.Импорт кө лемі жө нінен Франция Жапониямен қ атар АҚ Ш, Германиядан кейінгі ү шінші орынды бө ліседі.Франция – халық аралық туризм орталығ ы.Қ азіргі кезде Франция жылына 77 млн –дай шетел туристері қ абылдайды.Елдің сыртқ ы экономикалық байланыстарын дамытуда туризмнің маң ызы зор.

Табиғ аты[ө ң деу]

Сена ө зені

Рослен кө лі

Францияның кө пшілік бө лігі жалпақ жапырақ ты ормандар аймағ ында орналасқ ан. Қ иыр оң тү стікн жерортатең іздік субтропиктер алып жатыр. Жағ алаулары негізінен аласа, аккумулятивті немесе лагуналы, қ ұ рлық қ а енің кіреп жатқ ан шығ анақ тары бар (Атлант мұ хиты жағ алауларында Бискай, Сен-Мало, Жерорта тең ізі жағ алауында Лион), Ла-Манш пен Па-де-Кале бұ ғ аздарының жағ алаулары — абразивті, аласалау, бірақ тік, Котантен мен Бретань тү бектерінің жағ алаулары риас типті болып келеді. Лион шығ анағ ынан шығ ысқ а қ арай Жерорта тең ізі жағ алаулары жартасты, Альпі тауларының тең ізге келіп тірелген сілемдерінен қ ұ ралғ ан (Француз Ривьерасы деп аталады). Аумағ ының 2/3-сі елдің солтү стік, орталық жә не батыс аудандарын алып жатқ ан аласа жә не кө терің кі жазық тар. Олардың ішіндегі ең ү лкені — солтү стікте орналасқ ан Париж бассейні болып табылады. Оң тү стік-батысын —Аквитания жазық тары алып жатыр. Солтү стік-батысында жазық тар Арморикан ү стіртімен ұ ласады, олар солтү стік-шығ ысы мен шығ ысында биіктігі орташа Арденн (кө п бө лігі Франциядан тыс жерде) жә не Вогез тауларымен қ оршалғ ан. Оң т-нде тө белері қ атты мү жілген, биіктігі орташа таулардан қ ұ ралғ ан аудан — Орталық Француз массиві жатыр. Оның орталық бө лігіне (Овернь) жанартаулы жер бедері тә н (Мон-Дор жанартау кү мбезі, Канталь кратері, Пюп конустар тізбегі). Массивтің оң тү стік жә не оң тү стік-батыс шетінде терең каньондармен тілімденген карстанғ ан тау жазық тары жү йесі орналасқ ан (Гран-Кос, т.б.). Солт.-батыс, солт.-шығ ыс жә не шығ ыс аудандарында кристалданғ ан аласа таулар (Лимузен, Морван, Севенна, т.б.) басым. Альпі мен Орталық Француз массивінің арасында Рона ойпаты бар. Франция аумағ ына Жоғ арғ ы Рейн ойпатының батыстағ ы шағ ын бө лігі де кіреді. Оң тү стік-батысында субмеридиандық бағ ытта Батыс Альпі созылып жатыр. Оның биік бө лігі — Савойя, Грай, Котжә не Тең ізжағ алаулық Альпі таулары ұ зынынан жә не кө лденең інен терең аң ғ арлармен тілімденген кристалдық қ ыраттардан тұ рады, мұ здық тар кө п. Альпінің батыс жиегінде эрозиямен кү шті бө лшектенген, кей жерлерінде карстанғ ан ә ктасты қ ыраттары бар биіктігі орташа таулар орналасқ ан. Бұ л таулардың солтү стіктегі жалғ асы Юра таулары болып табылады. Елдің оң тү стік-батысын Пиреней таулары (ең биік жері — Виньмаль тауы — 3298 м) алып жатыр. Ол солтү стігінде Аквитаниямен терең жазық тары бар тік беткейлер арқ ылы жалғ асады. Корсика аралының жер бедеріне биіктігі орташа таулар тә н (ең биік жері Мон-Сенто тауы — 2710 м). Франция мен Батыс Еуропаның ең биік шың ы — Монблан тауы (4807 м) болып есептеледі. Франция аумағ ының кө пшілік бө лігі герциндік қ атпарлық облысқ а жатады. Қ азіргі кездегі Франция аумағ ы кайнозойдың соң ында аяқ талғ ан жалпы кө терілім нә тижесінде қ алыптасқ ан. Негізгі қ азба байлық тары — темір кентастары, боксит, калий тұ здары, табиғ и газ бен тас кө мір, уран. Темір кентастарының кен орындары (Мец-Тионвиль, Лонгви, Брие, Нанси) Лотарингия бассейнінің Юра шө гінділерімен, бокситтің ірі кен орындары Прованстың мезозой ә ктастарымен байланысты. Калий тұ здарының негізгі кендері Эльзаста, табиғ и газ бен аз мө лшердегі мұ най кен орындары Аквитания бассейнінде. Францияның негізгі тас кө мір бассейндері — Валансьенн мен Лотарингия эпигерциндік платформаның қ атпарлық іргетасымен байланысқ ан. Сондай-ақ вольфрам, сү рме, қ орғ асын, мырыш, қ алайы, алтын мен кү міс, кү кірт пен кү кіртті колчедан, ә р тү рлі қ ұ рылыс материалдарының кен орындары бар. Елдің кө пшілік бө лігінің климаты қ оң ыржай тең іздік, шығ ысында континенттікке ө тпелі, Жерорта тең ізі жағ алауларында жерортатең іздік субтропиктік (жазы қ ұ рғ ақ, қ ысы жауынды). Шығ ысы мен солтү стік-шығ ысындағ ы жазық тар мен аласа таулардағ ы қ аң тар мен ақ пан айларындағ ы орташа температура 1 — 3°С, батысы мен оң тү стік-батысында –5 — 7°С, оң тү стігінде 8 — 10°С-қ а тең. Жазық тардағ ы шілде мен тамыз айларындағ ы орташа температура солтү стікте 16 — 18°С, оң тү стік-батыс пен оң тү стікте 20 — 24°С. Жылдық жауын-шашынның ең жоғ арғ ы мө лшері (1500 — 2000 мм) Альпінің батыс беткейлеріне, Вогез, Севенна мен Пиреней тауларының батыс бө лігіне тү седі. Бретань мен Котантен тү бектерінде, Батыс Аквитанияда бұ л кө рсеткіш 800 — 1200 мм-ге, басқ а жазық тарда 600 — 800 мм-ге тең. Жауын-шашынның ең аз мө лш. (500 — 800 мм) Рона ойпатына тау аң ғ арлары мен Жерорта тең ізі жағ алауларының шығ ыс бө лігіне тү седі. Жазық тарда тұ рақ ты қ ар жамылғ ысы қ алыптаспағ анмен, жыл сайын қ ар жауады. Таулардағ ы тұ рақ ты қ ар жамылғ ысы 500 — 1000 м биіктікте байқ алады, 2500 — 3000 м биіктікте ол 7 айдан 11 айғ а дейін сақ талады. Қ рі ө зендері — Луара, Рона, Сена, Гаронна. Елдің солтү стік пен батыс аудандарындағ ы ө зендер кең жазық тармен ағ ады, жаң быр суымен толығ ады, жыл бойы суы мол болып, бетіне мұ з қ атпайды. Ө зендерінде кеме қ атынасы бар, бір-бірімен каналдар арқ ылы жалғ астырылғ ан. Альпі мен Пиреней тауларынан басталатын ө зендер терең жазық тармен ағ ып ө теді, қ ар мен мұ здық тардың еріген суымен толығ ады. Франция аумағ ында Женева кө лінің оң тү стік бө лігі орналасқ ан, елде басқ а ірі кө лдер жоқ. Ормандар ел аумағ ының 27%-ын алып жатыр. Қ рі орман массивтері Аквитанияның батысында (негізінен қ олмен отырғ ызылғ ан самырсын ормандары), Париж бассейнінің шығ ысы мен Альпі жә не Пиреней тауларында. Аквитанияның шығ ысында емен ормандары қ олмен отырғ ызылғ ан талшын ормандарымен ү йлеседі, субтропиктік бұ талар кездеседі. Елдің солтү стігінде шамшат, емен, шегіршін ормандары ө седі. Оң тү стігінде еменнің мә ң гі жасыл тү рлері, самырсынның оң тү стік тү рлерінен қ ұ ралатын сирек ормандар, гарига мен маквис бұ талары басым. Биіктігі орташа тауларда ормандар тау басына дейінгі жерлерді алып жатыр. Орманды аудандарды, тауларды жабайы орман мысығ ы, тү лкі, елік, жабайы шошқ а, ақ тиін, қ оян, бұ ғ ылар, ақ кістер мекендейді. Биік тауларда тауешкі, жайран, альпі суыры, атжалман кездеседі. Қ ұ р, шіл, тауқ ұ дірет, сауысқ ан, торғ айлар, кө гершін, жылқ ышы, қ ырғ и, кезқ ұ йрық, т.б. қ ұ стар кең тарағ ан. Оң тү стігінденде фламинго кездеседі. Ө зендері мен Францияны қ оршағ ан тең іздерде балық кө п. 3 мың нан астам қ орғ алатын аумақ тар (1975), Ұ лттық саяжайлар (Экрен, Севенн, Вануаз, т.б.), кө птеген резерваттар мен қ орық тар бар.

Қ азақ стан мен Франция[ө ң деу]

Н.Саркози жә не Назарбаев Н.А.

Қ азақ стан мен Франция арасындағ ы тауар айналымы 2008 жылы 6, 201 миллиард дол­лар­ды қ ұ рады. Ал Қ азақ стан Фран­цияғ а негізінен мұ най, металдар жә не металл қ ұ рылғ ыларын, химия ө німдерін, ауылшаруашылық ө нім­дерін экспортқ а шығ арып келеді. Қ азақ ­стан болса, Франциядан электр жә не элек­трондық бұ йым­дар жә не оның жаб­дық тарын, медициналық дә рі-дә рмек, авто­­кө лік, тамақ ө німдерін жә не қ ұ ры­лыс материалдарын алады. Осы тұ ста айта ке­тейік, Франция эли­талық тауарлар ретінде шарап, тең із ө німдері шикізаттарын, киім-кешектер, тағ ы басқ а тұ рмысқ а қ а­жетті бұ йымдарды жеткізеді.

Екі елдің бірін-бірі инвестиция­лау кө рсеткіші де жыл ө ткен сайын жақ сарып келеді. Франция Эконо­мика министрлі­гі­нің деректері бойынша, Франция Қ азақ ­стан Республикасының экономи­касына жалпы кө лемі 2, 005 миллиард еуро кө ле­мінде қ аржы салды. Ал Қ азақ ­станның Фран­ция экономикасына бағ ыттағ ан ин­вестициясы 10 мил­лион еуроны қ ұ райды. Оның 4 мил­лион еуросы 2008 жылы са­лын­­ғ ан. Қ азіргі кезде Қ азақ станда Фран­цияның бірқ атар компания­лары табысты жұ мыс істеуде. Ә сі­ре­се, екі ел арасындағ ы ынтымақ ­тастық отын-энергетика сала­сын­да жақ сы жолғ а қ ойылғ ан. Мысалы, қ азіргі кезде 40-тан астам фран­циялық компания Қ азақ станның мұ най-газ, тау-кен ө ндірісі, энер­гетика, кө лік жә не қ ыз­мет кө рсету салаларында жұ мыс жасауда. Осы жылдың 1 қ аң тарындағ ы жағ дай бой­ынша Қ азақ станда француз капиталының қ атысуымен 25 кә сіпорын ойдағ ыдай қ ыз­мет ат­қ аруда. Бұ л кә сіпорындар негізінен сауда, кө лік-логистикалық қ ызмет­термен айналысады.

Қ азақ стан-Франция қ аты­настарында алдағ ы уақ ытта қ аржы-банк ынтымақ ­тастығ ынан кө п ү міт кү туге болады. Бұ ғ ан қ азіргі кезде Қ азақ станда “Сө сьетэ Жэнэғ ә л”, “Натексис Баң к Попү лэғ ”, “БНП Пә ғ иба” жә не “Кә лиоң ” банктері­нің жұ мыс істеуі нақ ты дә лел болады. Мемлекет басшыларының кез­десуі мен жү ргізген келіссө з­дерінде нақ тыланғ анын­дай, екі мемлекеттің экономикалық байла­ныстарын дамытуда Ү кіметаралық экономикалық ынтымақ тастық жө ніндегі комиссияның жұ мысын оң бағ алауғ а болады. Жалпы, 1992 жылдан бері жұ мыс істеп келе жатқ ан аталғ ан комиссия осы аралық та сегіз отырыс ө ткізген. Оларда Қ азақ стан мен Франция қ арым-қ атынастарын дамытуғ а қ атысты кө птеген мә селелер талқ ыланып жү р.

Қ азақ стан мен Франция арасындағ ы мә дени-гуманитарлық қ атынастар да соң ғ ы жылдары ойдағ ыдай дамып келеді. 1993 жылы екі елдің арасында осы салада­ғ ы байланыстарын жандандыруғ а бағ ыт­талғ ан ү кіметаралық келісім жасалғ ан. Осы қ атынастар бү гінде екі ел халқ ының мә дениет пен ө нер салаларындағ ы бай­ланыстың негізі болып отыр. Содан бергі уақ ытта Алматыда “Альяң с Фғ аң сез” мә дени білім агенттігінің ө кілдігі ашылды. Бұ л агенттіктің 139 елде филиалдары жұ ­мыс істейді. Олар негізінен Франция ү кі­метінің франкофония жә не мә дени-гу­манитарлық ынтымақ тастық ты дамыту­дағ ы басты қ ұ ралы болып табылады.

Сондай-ақ Қ азақ стан мен Франция арасында білім беру жө ніндегі қ атынастар да ойдағ ыдай дамып келеді. Қ азақ стан Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаев баспасө з мә слихатында атап ө ткеніндей, “Бола­шақ ” бағ дарламасы бойынша Қ азақ стан­ның кө птеген жастары Францияның беделді жоғ ары оқ у орындарында білім алып, қ азіргі кезде ел экономикасының дамуына ү лес қ осып жатыр.

Ә дебиеті[ө ң деу]

Франция аумағ ында бір-бірімен тығ ыз байланысты болғ ан бірнеше ә дебиет ө мір сү рді. Неғ ұ рлым ертеректе қ алыптасқ аны — жырлары мен аң ыздары сақ талмағ ан кельттердің (галлдардың) ә дебиеті, оның бір тармағ ы бретон ә дебиеті болды. 10 ғ асырдан бастап елдің оң тү стігінде провансаль ә дебиеті дами бастады. Каталон ә дебиеті (Руссильондағ ы) аймақ тық шең берден аса алмады. 18 ғ асырғ а дейін латын тіліндегі ә дебиет басым болды. Ортағ асырлық ауыз ә дебиеті кейініректе ө ң делген немесе жазып алынғ ан кү йінде сақ талғ ан жырлардан, аң ыздар мен ертегілерден басталады. Француз тіліндегі алғ ашқ ы жазба ә дебиет — діни тақ ырыпқ а арналғ ан шығ армалар (“Қ асиетті Евлалия туралы кантилена”, т.б.) 9 ғ асырдың 2-жартысына жатады. 10 — 11 ғ асырларда ә скери жасақ тардың арасында латындық дә стү рлермен де, ауыз ә дебиетімен де таныс-жонглерлер шығ арғ ан алғ ашқ ы эпикалық поэмалар-жесталар пайда болды. Олар 8 — 10 ғ асырлардағ ы тарихи оқ иғ аларғ а арналды (Ұ лы Карл мен оның серіктеріне арналғ ан “Роланд туралы жыр”, т.б.). 13 ғ асырда сарай маң ы, серілік бағ ыттағ ы — куртуаздық ә дебиет жә не қ алалық ә дебиет пайда болды. 14 — 15 ғ асырларда ақ ындар куртуаздық лирика ә дістерін дамыта отырып, бұ рынғ ы поэтик. тақ ырыптарды жетілдірді. 14 — 15 ғ асырлардағ ы серілік романдар ұ лттық мә селелер мен фольклорлық ә уендерге толы болды (“Мелюзина”, 14 ғ., “Жан де Сантре тарихы”, 15 ғ.). 15 ғ асырдың соң ында Франция Қ айта ө рлеу дә уіріне ө тті. Италиямен қ арым-қ атынас кү шейіп, кітап басу ісі дами бастады, антикалық дү ниеге деген қ ызығ ушылық ө сті. Қ айта ө рлеу ә дебиетінің неғ ұ рлым жарқ ын ө кілі — Франсуа Рабле болды. 16 ғ асырдың ортасында Франция ақ ындары поэзияның адамгершілік мазмұ нын терең детіп, оны жаң а формалармен (сонет, ода, буколика, эпик. поэма, т.б.) байытты, ұ лттық ә деби тілдің қ алыптасуына жағ дай жасады. 17 ғ асырдың бас кезінде француз ә дебиетінде реалистік классицизм, барокколық бағ ыттар пайда болды. Классицизм комедиясының негізін салушы ә рі аса кө рнекті ө кілі — Ж.Б.П. Мольер болды. 17 ғ асырдың соң ына таман француз мә дениетінде ағ артушылық тенденциялар кү шейді. Рококо ә дебиеті пайда болды. 18 ғ асырдың 1-жартысында комедия мен роман жанры дамыды. Комедия Мольер дә стү рін жалғ астырса (Ш.Дюфрени, Ж.Ф. Реньяр, т.б.), А.Р. Лесаж (1668 — 1747) шығ армаларында ә леум. ө ткірлік пен тұ рмыстық реализм кү шейді (“Тюркаре”, 1709). Француз ө мірін Ш.Л. Монтескье (“Парсы хаттары”, 1721) сатиралық тұ рғ ыдан шебер бейнеледі. 18 ғ асырдың 1-жартысындағ ы ә дебиетте Ф.М. Вольтер жетекші рө л атқ арды. 1751 жылдан бастап Д.Дидро, Ж.Л. Даламбер, т.б. ағ артушылар “Энциклопедия” шығ ара бастады. Дидро “мещандық драма” жанрын қ алыптастырды. Оның ізбасарларының қ атарында М.Ж. Седен (1719 — 97), Л.С. Мерсье (1740 — 1814), П.О.К. Бомарше, т.б. болды. Ағ артушылық рационализмнен аулақ тау ә дебиетте сентиментализм пайда болды. Оның кө рнекті ө кілі Ж.Ж. Руссоның шығ армаларында адамдардың жаң а типі сипатталды. Француз романтизмінің 2-кезең і В.Гюго шығ армашылығ ынан айқ ын кө рінді. Реализм белгілері П.Л. Курьенің (1772 — 1825) памфлеттерінде, П.Ж. Беранже, Э.Моро, О.Барбьелердің сатиралық ө лең дері мен ә ндерінде пайда болды. Реализмдегі психол. бағ ыттың нығ ая тү суі Ф.Стендальдың есімімен байланысты; Оноре де Бальзак 90 шығ армадан тұ ратын “Адам комедиясы” эпопеясын жазды. П.Мериме (1803 — 70) реалистік новелланың шебері болды. 19 ғ асырдың аяғ ына қ арай прозада натурализм орын тепті. Ги де Мопассанның новеллалары мен романдары, А.Доденің (1840 — 97) сатиралық шығ армалары, Ж.Верннің ғ ылыми, шытырман оқ иғ алы романдары кө пке танылды. А.Дюма (ә кесі) романдары ә р тү рлі стильдерді шебер ұ штастыра білудің ү лгісі болды. 20 ғ -дағ ы француз ә дебиетінің аса кө рнекті ө кілдерінің қ атарында А.Франс, Р.Роллан, Луи Арагон, Ж.П. Шарболь, А.Барбюс, А.Стиль, Ж.П. Сатр, т.б. бар. Француз ә дебиетінен Ф.Рабленің “Гаргантюа мен Пантагрюэль” (1938), Гюгоның “Гаврош” (1972), Верннің “Сырлы арал” (1959), “Он бес жасар капитан” (1954), “Капитан Гранттың балалары” (1956), А.Барбюстің “От” (1956), А.Стильдің “Алғ ашқ ы соқ қ ы”, Ги де Мопассанның “Ө мір” (1970), А.Дюманың “Ү ш ноян”, т.б. роман, повестері қ азақ тілінде (кейбіреулері бірнеше рет) жарық кө рді. Қ азақ ақ ын-жазушыларының кейбір шығ армалары (М.Ә уезов — “Абай жолы”, Ә.Нұ рпейісов — “Ымырт”, т.б.) француз тіліне аударылғ ан. 2005 ж. наурызда Париж кітап жә рмең кесінде Н.Ә. Назарбаевтың француз тіліндегі “Сындарлы он жыл” кітабының тұ саукесері болды.

Ө нері[ө ң деу]

Шамбор

Эйфел мұ нарасы, Париж

Notre Dame de Paris

Ағ айынды Люмьерлер— Кино ө нерінің қ алыптасушылар

Франция аумағ ындағ ы ө нердің ең кө не ескерткіштері палеолит дә уіріне жатады (Ласко, Ла-Мадлен, Тюк-де-Одубер). Неолит жә не қ ола дә уірінде Карнакта мегалиттік қ ұ рылыстар салынды. Біздің заманымыздан 6-ғ асырдың бас кезінде Оң тү стік Франция жағ алауларында ежелгі грек колониялары пайда болып, кельт тайпаларының мә дениетіне елеулі ық пал етті. Римдіктер жаулап алғ аннан кейін галл (кельт) қ алаларында антикалық галл-рим ө нері дамыды: ғ ибадатханалар, театрлар, жең іс аркалары, мазарлар салынды. Саркофагтар, табыттарғ а бедерлер, мозаикалар жасалды, бейнелеу ө неріне рим стилі элементтері кельт дә стү рлерінің жергілікті белгілермен ү йлесім тапты. Орта ғ асырларда Каролинг ө нерінің дә стү рлері роман стилінің қ алыптасуына негіз болды (10 — 12 ғ асырлар). Осы кезден бастап 2 — 3 қ абатты ү йлер салынғ ан ортағ асырлық француз қ аласы қ алыптаса бастады.Романдық сә улет ө нерінде шіркеулер мен монастырьлар қ ұ рылысы жетекші рө л атқ арды. 12 ғ асырда Солтү стік Франция қ алаларында готиканың негізі қ алыптасты. Қ ала кө шелері арнайы жоспармен салына бастады. Қ алалардың негізгі қ оғ амдық ғ имараттары — соборлар болды. Замоктар іші бай ә шекейлерге толы сарайларғ а айналды (Авиньондағ ы папа сарайы — Пьерфон замогы, 1390 —1420). 15 ғ асырдың 2-жартысында француз Қ айта ө рлеу дә уірі қ алыптаса бастады. Король сарайы шақ ырғ ан итальян шеберлерінен (ішінде Леонардо да Винчи де болғ ан) ү йренген жергілікті шеберлер ө сіп-жетілді. Қ айта ө рлеудің інжу-маржаны — Париждегі Луврдың жаң а ғ имараты (арх. П.Леско, мү сінші Ж.Гужон) болды. 16 ғ асырдың бас кезінде кө ркемдік ө нердің орталығ ы король сарайына ауысты. Италияғ а жасалғ ан жорық тардан кейін Францияғ а антикалық мү сіндер, итальян қ айта ө рлеуінің туындылары ә келінді. Сарай маң ындағ ы мә дениет маньеризмнің дамуына ық пал етті. Қ арындашпен жә не майлы бояулармен портреттер жазу дамыды. Мү сін ө нерінде қ айта ө рлеудің гуманистік идеалдары кө рініс тапты. Абсолютизмнің нығ аюына байланысты 17 ғ асырда ө нердің алдына монархтың жеке басы мен билігін мадақ тау міндеті қ ойылды. Бейнелеу жә не мү сін ө нерінің (1648), архитектураның (1671) Корольдік академиясы қ ұ рылды. Классицизм элементтері орын ала бастады. Париж бірың ғ ай стильмен салынғ ан, геом. қ атаң пішінді алаң дармен кө ркейе тү сті [Дофин (1607), Вогез, Жең іс (1685 — 86), Вандом]. Композициясы жағ ынан қ атаң жоспарланғ ан сарайлар (Пале — Руаяль, 1629 —36, арх. Ж.Лемерсье), қ оғ амдық ғ имараттар [Мү гедектер ү йі (1671 — 76), арх. Ж.Ардуэн-Мансор, шіркеуімен Сорбонна ғ имараты (1629 — 54), арх. Ш.Лемерсье)], Жең іс аркалары, кө пірлер салынды. Қ ала сыртындағ ы замоктардың сырт бейнесі ө згеріп, сарайлары мен қ ызмет ғ имараттары, саябақ тары бар кешендерге айналды. Олардың ішіндегі ә йгілісі — Версаль сарайы болды (арх. Л.Лево, Ж.Ардуэн — Мансар, саябақ ты жобалаушы — А.Ленотр). 17 ғ асырдың ортасынан бастап бейнелеу ө нерінде классицизм жетекші жағ дайғ а ие болды. Париж бен Версальдағ ы сарайларды безендірудің орасан зор жұ мыстарына басшылық еткен, “ү лкен стиль” бағ ытының алыбы Ш.Лебрен болды. 18 ғ асырдың бас кезіндегі кескіндемеде А.Ваттоның нә зік психологизм мен поэзияғ а толы туындылары салынды. Ватто шығ армаларының сырт кө рінісін рококо стилі қ абылдағ анмен (Ф.Буше), оның шын мә ніндегі мұ рагері француз реализмі (М.К. Латур, Ж.Б. Шарден, А.Гудон, М.Э. Фальконе) болды. 18 ғ асырдың 2-жартысындағ ы сә улет ө нерінде классицизм дә стү рлері қ айта жаң ғ ырды. Азаттық ү шін кү рескен кө не заман батырларын, кейінірек революция қ аһ армандарын дә ріптеген (Ш.Л. Давид) революцияшыл классицизм пайда болды. Наполеон империясы кезінде ампир стилі (Ш.Ф. Шлырен, Ш.Персье, П.Фоншен) ү стемдік алды. Оғ ан 1820 — 30 жылдардағ ы ө нер шеберлері (Т.Жерико, Э.Делакруа, мү сінші Ф.Рюд) қ арсы шығ ып, 1830 — 60 ж. сыншыл реализмнің (О.Домье), реалистік ұ лттық пейзаждың (К.Коро, барбизон мектебі ө кілдері) гү лденуіне жағ дай жасады. 1848 жылғ ы революциядан кейін ең бек адамын мадақ тағ ан реалистік шығ армалар (Г.Курбе, Ж.Ф. Милле) дү ниеге келді. 19 ғ асырдың 2-жартысында сә улет ө нерінде эклектизм етек алды, сондай-ақ темір-бетонды қ ұ рылымдар (А.Т. Эйфель) қ олданыла бастады. Импрессионизмнің пленяр (К.Моне, К.Писарро, А.Сислей), жаң а импрессионизм (Ж.Сера, П.Синьяк) жә не постимпрессионизм (В.Ван-Гог, П.Гоген, А.Тулуз-Лотрек, П.Сезанн) бағ ыттары жаң а бейнелеу тә сілдерімен (Э.Мане, Э.Дега, О.Ренуар, мү сінші О.Роден) байи тү сті. 20 ғ асырдың бас кезінде О.Перре темір-бетон қ ұ рылымдарды қ олданып, Ш.Э. Ле Корбюзье, т.б. қ азіргі заманғ ы сә улет ө нерінің тиімді қ ағ идаларын жетілдіре тү сті. 20 ғ асырдағ ы қ ұ рылыс ісіне ә р тү рлі қ ұ рылыс материалдары (темір-бетон, шыны, металл, пластмасса, т.б.) батыл тү рде қ олданылды (Э.Бодуен, М.Лодс, А.Люрса, П.Ваго, Б.Зерфюс). Бірқ атар қ алаларды жаң а жобалармен қ айта салу жү зеге асырылды (Гавр, Сен-Дени, т.б.). 20 ғ асырдың басында бейнелеу ө нерінде кө птеген жаң а ағ ымдар: фовизм (А.Матисс, А.Дерен, М.Вламинк), кубизм (П.Пикассо, Ж.Брак, Ф.Леже), дадизм (М.Дюшан), сюрреализм (И.Танги), т.б. пайда болды. А.Майоль, А.Бурдель, Ш.Деспио ө міршең, терең мазмұ нды мү сіндер жасады. 2-дү ниежү з. соғ ыстан кейін жаң а реализм қ озғ алысы (А.Фужерон, Б.Тасмецкий) белең алды. Франция сә н жә не қ олданбалы ө нер бұ йымдарымен де (мата, жиһ аз, керамика, шпалер, шыны, эмаль, шілтер, зергерлік бұ йымдар, т.б.) даң қ ы шық қ ан ел. Елдің музыка мә дениетінің негізін қ ұ райтын француз халық ә ндері ө з бастауын қ азіргі Франция аумағ ын мекендеген кельт, галл жә не франк тайпаларының ә н-жырларынан алады. 9 ғ -да музыканың дамуына монастырьлар мен замоктардың жанындағ ы ә ншілік мектептері (метриздер) маң ызды рө л атқ арды. Мұ нда шә кірттерді ә н айтуғ а, ә р тү рлі аспаптарда ойнауғ а ү йретті. Сонымен бірге негізгі орындаушылары менастрельдер мен жонглерлер болғ ан халық тық ө нер де дамыды. Олар кө рермендерге балладалардың мазмұ нын баяндады, тә лім-тә рбиелік жә не кү лдіргі ә ндер орындап, ұ рмалы-соқ палы, ү рлемелі аспаптардыің сү йемелдеуімен кө ң ілді билер биледі. 11 — 13 ғ -ларда кезбе ә ншілер-трубадурлардың ө нері гү лденді. 1528 ж. П.Аттеньян Парижде зайырлық вокалдық шығ армалар мен аспаптық пьесалар (дауылпаз, клавесин, спинет, арфа, гитарағ а, ү рлемелі аспаптарғ а арналғ ан) жинақ тарын шығ аратын муз. баспаның негізін қ алады. 1581 ж. италиялық Б.Бальтазарини Луврда “Патшайымның комедиялық балеті” атты француздың бірінші балет спектаклін қ ойды. Парижге Венеция мен Болоньядан сазгерлер мен опералық труппалар шақ ырылды. Алғ ашқ ы француз операларының бірін ақ ын П.Перренмен біріге отырып сазгер Р.Камбер жазды (“Пастораль”, 1659). Олар 1669 — 71 ж. тұ рақ ты опера театрын ұ йымдастырды (кейіннен “Гранд-опера”). 18 ғ асырдың ортасында симфония пайда болды (Ф.Ж. Госсек). 1830 — 40 ж. Париж ө зіне басқ а елдердің музыканттарын тартқ ан дү ниежү з. орт-тардың біріне айналды. Мұ нда сазгерлер Ф.Лист пен Ф.Шопен, ә ншілер П.Виардо-Гарсиа мен М.Малибран ө з шеберліктерін шың дап, шығ арм. табыстарғ а жетті. 19 ғ асырдан бастап француздық скрипка жә не вокалдық мектептері дү ние жү зіне танымал болды. 1828 жылдан Париж консерваториясы қ оғ амының концерттері ө ткізіліп тұ рды, 1835 ж. ә уесқ ойлардың хор қ оғ амы — “Орфеон” ұ йымдастырылды. 19 ғ асырдың 1-жартысында романтик.-бағ дарламалық симфонизмді жасаушы (“Фантастикалық симфония”, 1830) ә йгілі сазгер, дирижер жә не сыншы Г.Берлиоздың даң қ ы шық ты. Кафе-концерттер, театрлық ревю, шансонье, канкан ө нерімен ә уестену кү шейді. Оперетта жанрының кө рнекті ө кілдері — Т.Оффенбах, Ш.Лекок, Р.Планкен, Ф.Эрве, т.б. болды. 19 ғ асырдың 2-жартысында француз операсында реалистік ағ ым кү шейіп, лирикалық опера жанры қ алыптасты. Ол ә сіресе, Ш.Гуноның шығ арм-нда кемеліне келтірілді (“Фауст, 1859, “Ромео мен Джульета”, 1867). Лирикалық опералар 1851 ж. Парижде ашылғ ан “Лирикалар театрында” қ ойылды. Бұ л жанрда А.Тома (“Миньон”, 1866, “Гамлет”, 1868), Ж.Массне (“Манон”, 1884), К.Сен-Санс (“Самсон мен Далила”, 1877), Л.Делиб (“Лакме”, 1883) кө зге тү сті. Француз музыкасындағ ы опералық реализмнің шың ы — Ж.Бизенің шығ армашылығ ы еді. Орындау шеберлігі аса жоғ ары симфониялық оркестрлер қ ұ рылды. (Ш.Подлу, 1861). 20 ғ асырдың бас кезінде француз музыкасында импрессионизм бағ ыты белең алды. Бұ л бағ ыттың негізін қ алаушы К.Дебюсси еді. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін неоклассицизм, экспрессионизм бағ ыттары бекіді. Сазгер Э.Сати драматургиялық кескіндемеші Ж.Кокшомен бірге жас сазгерлердің импрессионизмге қ арсы қ озғ алысын басқ арды. Олардың жолын қ уушы сазгерлер А.Онеггер, Д.Мийо, Ф.Пуленк, Ж.Орик, Л.Дюрей, Ж.Тайфер “Алтылық ” деп аталатын шығ арм. бірлестік қ ұ рылды. Оларғ а И.Ф. Стравинскийдің музыкасы мен Еуропада алғ аш пайда болғ ан америка джазы елеулі ық пал етті. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін жаң а бағ ыттар пайда болды. 20 ғ асырдағ ы аса танымал француз орындаушыларының қ атарына: дирижер — К.Шевильяр, П.Монше, И.Маркевич, А.Клюишенс, Ш.Мюнш, Л.Форестье, П.Паре, Ш.Брюк, С.Бодо, Ш.Маршинон, П.Булез; пианиношылар — Л.Дьемер, И.Нат, А.Корто, М.Лонг, Р.Казадезюс, С.Франсуа, Ж.Б. Помье, М.Бришольери, М.Ааз; скрипкашылар — Ж.Тибо, З.Франческатти, Ж.Неве; виоленчельшілер — П.Фурнье, П.Тортелье, ә ншілер — Д.Дюваль, Ж.Креспен, Ж.Жириду; шансонье — А.Брюан, М.Шевалье, Мистангет, Э.Пиаф, С.Реджани, Ж.Беко, Ш.Трене, Ж.Брассенс, М.Матье, П.Каас, Д.Дассен, т.б. жатады. Ағ айынды Л. жә не О.Люмьерлер ойлап тапқ ан кинематограф ө нерінің кө пшілік алдындағ ы тұ ң ғ ыш сеансы (“Поездың келуі”, “Сә биді емізу”, т.б.) Парижде 1895 ж 28 желтоқ сан кү ні болды. Француз киносының бастапқ ы кезең інде шеберлікті қ ажет ететін қ иын кө ріністерді тү сіруді ойлап табушы, “кинофеерия” авторы Ж.Мельес кино саласында жұ мыс істеуге кө рнекті драматургтерді, театр актерлері мен сазгерлерді тартқ ан “Фильм дар” фирмасы маң ызды рө л атқ арды. М.Линдердің қ атысуымен тү сірілген кинокомедиялар, Л.Фейадтың арандатушылық топтамалары дү ние жү зіне танымал болды. Біріш дү ниежү зілік соғ ысқ а дейін француз киносы дү ние жү зіндегі бү кіл кино ө німдерінің 90%-ғ а жуығ ын шығ арды (“Пате” жә не “Гомон” фирмалары). Соғ ыстан кейінгі жылдары “Авангард” деп аталғ ан, қ ұ рамына Л.Деллюк, А.Ганс, М.Л. Эрбье, Ж.Дюлак сияқ ты кино теориктері мен шеберлері енген топ қ ұ рылды. “Авангард” қ озғ алысына қ осылғ ан реалист режиссерлердің бір тобы ө нердің басқ а тү рлерінде қ алыптасқ ан дә стү рлерге сү йене отырып, бірқ атар мә нді туындыларды кө рермендер назарына ұ сынды. Дү ниежү зілік киноның ү здік ү лгілерін насихаттайтын киноклубтар пайда болды. 1930 жылдан бастап дыбысты фильмдер шығ а бастады. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін Франция кино шеберлерінің “Жаң а толқ ын” атты тобы пайда болды. Киноның кө ркемдік шеберлігі жетілдіріліп, қ ысқ а мерзім ішінде киноғ а 150-ден аса жаң а режиссерлер келді. Олардың ең ә йгілі туындылары Кристиан-Жактың “Фанфан-Тюльпан” (1952), “Заң ның аты заң ” (1958), П.Этекстің “Йо-йо” (1965), т.б. болды. 20 ғ -дың 2-жартысындағ ы неғ ұ рлым ә йгілі француз киноактерлерінің қ атарына Ж.Моро, Ж.Л. Трентиньян, Ж.П. Бельмондо, К.Денев, А.Делон, А.Жирардо, Ж.Депардье, Рено, Ж.Маре, П.Ришар, т.б. жатады. Францияда режиссерлер, операторлар мен басқ а да кино мамандарын даярлаумен 1943 ж. ұ йымдастырылғ ан жоғ арғ ы кино білімі институты айналысады. Жылына 300-дей ә р тү рлі фильмдер тү сіріледі. 1972 ж. Кино тарихының музейі ашылды. 1946 жылдан бастап Канны қ аласында Халық араралық кинофестиваль ө ткізіліп тұ рады.

Францияның экономикалық – географиялық жағ дайы жә не қ ұ рамы[ө ң деу]

Экономикалық – географиялық жағ дайы жә не қ ұ рамы.Франция – Батыс Еуропадағ ы ең ірі мемлекет, жерінің ауданы жағ ынан ол Ұ лыбританиядан екі есе ү лкен.Францияның қ ұ рамына Корсика аралы, Жерорта тең ізі мен Бискай шығ анағ ындағ ы ұ сақ аралдар енеді. Француз одағ ы деп аталатын бірлестікке бес шалғ ай департамент (Кариб тең ізі алабындағ ы Гваделупа, Мартиника, Оң тү стік Америкадағ ы Гвиана, Ү нді мұ хитындағ ы Реюньон, Атлант мұ хитындағ ы Сен – Пьер мен Микелон) жә не т.б. жатады.Жалпы ауданы 127 мың км2 болатын бұ л иелікте 1, 5 млн адам тұ рады.Француздар ө з елін «гексагон» (алтыбұ рыш) деп атайды.Еуропаның батысында орналасқ ан елдің негізгі аумағ ының қ ұ рылық тағ ы шекаралары солтү стікте Бельгия мен Люксембург, шығ ыста Германия мен Швейцария, ал оң тү стік – шығ ыста Италия жә не Монакомен, оң тү стік – батыста Испания жә не Андоррамен шектеседі.Еуропалық Одақ қ а енетін дамығ ан мемлекеттердің аралығ ында орналасуы Францияның еуропалық біртұ тас қ арым – қ атынастарының дамуына оң ә сер етеді.Францияның тең іздік шекаралары Жерорта тең ізі, Бискай шығ анағ ы жә не Ла-Манш бұ ғ азы бө ліп тx