Бетховеннің симфониялық шығармашылығы

Бетховен шығ армашылығ ының ас кө рнекті аумағ ын симфониялар алып жатыр. Симфонияны фә лсафа мен ә дебиеттің ой дең гейіне дейін алғ аш кө терген Л. В. Бетховен. Оның симфониялары Гайдн мен Моцарттың шығ армашылығ ының жетістіктерін қ орытындылайды.
Бетховен симфонияларының ә рқ айсысы кө пжылдық жемісі. Бетховен 30 жасқ а дейін симфония жанрында жұ мыс істемейді. Себебі оның бұ л жанрғ а деген ү міті зор болды. Бірінші симфонияда C-dur жаң а Бетховендік стиль қ асиеттері ә лі аз кө рінеді. D-dur екінші симфонияда –ерлік, динамиканың ілгері ұ мтылысы, жігерлілік сезіледі. Бірақ нағ ыз шығ армашылық қ арқ ын ү шінші симфонияда кө рінеді. Ү шінші симфониядан бастап қ аһ армандық тақ ырыбы бесінші симфонияның тууына ық пал етеді. Данышпан ө мірінің соң ына бұ л тақ ырып жетіліп мінсіз шеберлікпен тоғ ызыншы симфонияда дамығ ан. B-dur 4-нші симфонияның поэтикалық образдар кешені, табиғ ат тақ ырыбына арналғ ан 6-шы «Пасторальды» симфония – жастық шақ пен кө ктем поэзиясын, тоқ тамас ә рекетті ө мірге қ уанышты суреттейтін туындылар. Жетінші симфонияда ө мірлік қ ұ былыстар жалпылама- билік бейнелерде кө рінеді.
Бетховен тоғ ыз симфониясында композитордың ғ ұ мыр бойындағ ы ө мірлік ұ мтылыстары кө рінеді, ә р туынды ө зіндік қ асиеттер иесі болғ анмен, бірге қ осылып ү лкен цикл қ ұ рап тұ рғ андай.
Бірінші симфония C-dur (op. 21, 1800), жаң а жү зжылдық қ ұ рдасы, он сегізінші ғ асырдағ ы вендік аспаптық музыкасының дамуын аяқ тады. Жанрлық - тұ рмыстық бейнелер, би элементтері, камералық мө лдір оркестр, циклдың ә деттегі «сюиталық» қ ұ рылысы – мұ ның барлығ ы 1 симфонияны вендік мектептің ерте кезең імен туыстастырады. Бірақ, мында бетховендік ерлік біртіндеп айқ ындала бастайды.Мысалы бұ л симфонияның менуеті онсегізінші ғ асыр менуетімен стиль, жалпы рухани жағ ымен мү лдем ұ қ самайды.
Екінші симфония D-dur (op. 36, 1802) Бетховеннің «Ескі ә лемнің» ө нерін тастағ анын білдіреді. Ү лкен масштаптар оғ ан ұ лылық қ асиет береді, мыстылардың қ атысуымен массалы, жарқ ырағ ан аспаптау- осылар ә рине бұ рынғ ы камералық сипатты бұ зып жаң а симфониялық стильдің тууына куә гер. Кіріспенің дыбыстары шығ арманың кө терің кі-драматикалық атмосферасына енгізеді. Бірінші бө лім – белсенді ерік, қ аһ армандық кө ң іл, оптимизмді ә шкерелейді. Оның жалғ ау тақ ырыбында Француз революциясының массалы қ аһ армандық марштерінің плакатты стилі ашылды, яғ ни «Марсельеза». Бұ л симфонияның тағ ы бір ерекшелігі – ү шінші бө лімдегі жаң а жанрдың қ олданыуы- нағ ыз бетховендік скерцо.Жалпы екінші симфония, ә сіресе оның бірінші бө лімі, Гайдн мен Моцарттың симфонизмінен ү шінші симфонияда іске асырылғ ан жаң а бетховендік стильге қ арай кө пір қ ұ рып тұ рғ андай.
Тө ртінші симфония B-dur (op. 60, 1806) – жаң а лирикалық –жанрлы тип. Бұ л симфония романтиктердің жаршысы. Біртума образдары екі adagio-мен байланысты, кіріспе жә не екінші бө лім. Кірспе- ә уеннің баяу дамуы, тональдық кезуле- бос импровизация сезімін тудырады. Екінші adgio –ноктюрн. Лирикалық кө ң іл, тө гілген романстық ә уен, “аккомпанементтік” фон фортепианолық кіріспе тә різді тақ ырыптың алдында ө теді.
Алтыншы симфонияны F-dur (op. 68, 1808) Б. бесінші симфониямен бірге аяқ тад. Бұ л авторлық бағ дарламамен шық қ ан жалғ ыз шығ арма болып табылады. «Адам мен табиғ ат» деген руссолық тақ ырыпты ашады. Бірінші бө лім-«Ауылғ а келлгендегі сергектіктің пайда болуы», екінші бө лім –«Бұ лақ басында»-музыкалық бейнелеу ү лкен рө л атқ арады. Соң ғ ы ү ш бө лім тоқ таусыз орындалады. Ү шінші бө лім «Ауыл адамдарының кө ң ілді жиыны»- халық тық музыкағ а жақ ындық кө рінеді. Тө ртінші бө лім- «Кү н кү ркіреу сахнасы», бесінші бө лім «Бақ ташылар ә ні. Дауылдан кейін нұ рлы сезімдердің кө рінісі»
1812ж. композитор би стихиясы ашылғ ан екі симфонияны дү ниеге ә келд: Жетінші A-dur (ор. 92) сегізінші симфонияЛя мажор (ор. 93)1 бө лімде Гайдн симфонияниясының ерекшеліктері бетховендік мә нерге ө згертіліп жазылғ ан. Жә не бұ л симфонияда лирикалық бө лім жоқ..
Ү шінші симфония (ор. 55, Es-dur, 1804) - революциялық кү рес жә не жең іс образын даныщпандық пен ашқ ан шығ арма. «Каһ армандық» интонациялық қ ұ рылысы, формақ ұ рау принциптерімен, сұ лулық пен ә уезділіктен алыс, бірақ ө те бай мә нерлеу ә дісімен аса жаң ашыл, еріксіз таң қ алдыратын туынды болғ ан. Оның ә р бө лімі бір драманың, соң ында шарық тау шегі бар сахналары тектес.
Бірінші бө лімде, Allegro con brio, Бетховен титандық кү рестің суретін салады. Екі қ уатты аккорд бұ л бө лімге кү ң іренген, ә рі ілгері ұ мтылғ ан кіріспе жасайды. Негізгі тақ ырып фанфарлы бейнелі, ол тікелей ә деміліктен, интонациялық жә не қ ұ рылыстық тамамдаландық тан айырылғ ан. Бү кіл сонаталық экспозиция ретпен ө сіп кележатқ ан толқ ындар тізбегі сияқ ты кө рінеді. Ө ң деу бө лімінің ең соң ында дыбыстар тына қ алады. Скрипкалардың тремолосымен негізгі тақ ырып келеді, кенеттен реприза басын жыриялайтын екі тутти аккордтары соғ ылады. Репризада негізгі тақ ырып бұ рынғ ыдай дамымайды, керісінше онда пасторальдық элементтер естіледі. Ү лкен кода екінші ө ң деу бө лім боп табылады. Мұ нда кү рес шешіледі, тек соң ында ғ ана ө ткір дауыстар орнына жағ ымды, ашық ә уендер келеді. Кү рес жең іспен аяқ талды.
Екінші бө лім (adagio assai) - ә лемдік фә лсафа-трагедиялық лирикадағ ы ең кө рнекті туындылардың бірі. Бетховен оны жерлеу маршы деп атады. Бү кіл бө лімнің дамуы котрастты салыстырымдар мен толассыз дамуғ а негізделген. Бетховен қ аһ арман адамды жерлеуге бара жатқ ан бү кіл адамзатты суреттеу мен жең іске қ уану бейнесінің арасына айқ ын скерцоны интерлюдия ретінде орнатқ ан.
Скерцо ә рең естілген сыбдыр сияқ ты басталып, кейін негізгі тақ ырып қ уанышты фанфарғ а дейін ө сіп жетіледі. Бұ л жанрлық трионы дайындайды.
Финал - қ оғ амдық шаттық ты кө рсету. Оны тек 9 симфонияның соң ымен салыстыруғ а болады. Финал «остинатты бас» пен вариацияларды біріктірген ескі формада жаылғ ан. Оның драматикалық толық тығ ы, дә стү рлі формасы, шаттық тылығ ы алдағ ы бө лімдердің трагизмімен тепетең дік жасайды.
«Қ аһ армандық» симфония композитордың ең сү йікті туындысы. Кейін басқ а симфонияларын жазса да, бұ л шығ арма Бетховен ү шін ең қ ымбат, жақ ын ең бегі ретінде қ ала берді.
IX симфониямен d-mol – D-dur (ор. 125, 1822-24) алдағ ы симфониялардың арасында 10 жыл жатыр. Бұ л, Бетховен аспаптық музыкасындағ ы ең улкен, ә рі соң ғ ы шығ армасында Бетховен қ аһ армандық тақ ырыпта соң ғ ы рет жазғ ан болатын. Симфонияның Шиллер «Қ уанышқ а» одасының текстіне хорлық финалы туындының идеясын ашады.
Бірінші бө лім, legro/да композитор мұ ң дылық пен тү некті ғ ана суреттемей, сонымен қ атар ынтымен қ арсы тұ руды ә шкерелейді. Оның даму бө імінде мотивтік жә не полифониялық ө ң деу ә дістері қ атар. d-moll мен D-dur/дың арасында ладтық конфликт бү кіл симфонияда ө теді.
Екінші бө лім – алып размерлі скерцо. Ө ткір ритмдік пульсация, мелодиялық дамудағ ы фугато ә дістері, шекке дейін динамизацияланғ ан форма, мұ ның бә рі зор ү деу сезімін тудырады.
Ү шінші бө лім –adagio molto ecantabile –Бетховен лирикалық шабытының шың дарына жатады. Оғ ан екі контрастты тақ ырыпты салыстыру сай: квартеттік стильдің кө птеген мә нерлеу ә дістері бар шоғ ырланғ ан мә нді си бемоль мажор, жә не «вальсті», ә уезді ре мажорлы тақ ырып.
Финалда симфония аспаптық жиектемеден шығ ады, кульминация сә тінде Бетховен хор мен дауыстар енгізеді.
1806-1808ж. Аралығ ында Бетховен ү ш шығ арма жазды. Арасындағ ы ең кө рнектісі қ аһ арман/ трагедиялық 5 симфония, c - mol – C – dur (op. 67, 1805 - 1808). Онда Бетховен тақ ырыбы – қ аһ армандық пен кү рес трагедиясы. Бетховен симфониясында адам тағ дырмен жекпе – жек кү ресте жең іп шығ ады. Драматикалық конфликт тү нектен – жарық қ а деп біртіндеп дамиды. Тө рт бө лімді цикл бір бутінді қ ұ рап, тек драматикалық даму жү ріспен ғ ана емес, нақ ты бір лейтритммен де байланысқ ан. Ең бірінші дыбыстардан бастап финалғ а дейін тиышсыз, қ ұ лақ тұ ндыратын тағ дыр мотиві сақ талады. Симфонияның сонаталық аллегросы – қ обалжыл, екпінді – негізгі мотивтің ритм –интонациясымен біріктірілген. Ө ң деу бө лімінде шарық тау шегі кішірейген септаккордтың екі фортеғ а тутти орындалынуынан кейін тағ дыр мотиві қ айтадан естіледі. Ө ң деу бө лімінің шарық тауы реприза басымен сә йкес. Динамикалық реприза мен ү лкен ө ң деуіш кода трагикалық пофоспен ерекшеленеді.
Andante con moto Бетховен азаматтық лирикасы ү лгілі. Сабырлы, декламациялы бірінші тақ ырыпқ а, қ аһ арлы, маршты, іштей динамикалы екінші тақ ырып қ арсы қ ойылады.
Скерцо немесе ү ш ү лесті аллегрода Бетховен тағ дырмен трагедиялық кү рес суретіне оралды. Екі пианоғ а ішектілердің тө менгі регистрінде до минорлы тақ ырып – диалог естіледі. Кенеттен ө згерген, беделді тағ дыр тақ ырыбы келеді. Мұ ң аю мен қ орқ ыныш тақ ырыбы тағ дырмен ү ш рет кезектеседі. Трионың мажорлы фигуралануы – жарқ ын интерлюдия – репризаның мұ ң ды тақ ырыбына қ ұ йылады. Кү рес тоқ тап қ алғ анда драматикалық кү шімен, оригиналдылығ ымен ерекшеленетін финалғ а дайындық басталады.
Финал – мажорлы, ол драма шешімін білдіреді. Алғ ашқ ы рет симсимфониялық музыкада тромбон, пикколо, контрафагот енгізілді. Сонаталық формада драматикалық котрастты элементтер жоқ.

Романтизм ағ ымы

XIX ғ асырдың 30-жылдары ө нерде жаң а кө ркемдік бағ ыт — романтизм ө ркен жайды. Хореографияда бұ л ағ ымның ық палы спектакльдерде жаң а тақ ырып, жаң а сахналық тә сілдердің пайда болуымен ерекшеленді. Барлық романтикалық балеттер бір тә сілмен қ ұ рылатын. Онда екі ө мір — шынайы ө мір мен фантастикалық арман ө мір бір-біріне карама-қ арсы келді. Бұ л спектакльдің кө ркемдігіне, оның бү кіл атмосферасына ә серін тигізді. 1832 жылы Парижде" Гранд операда" Филиппо Тальонидің " Силъфида" балеті бірінші рет кө рсетілді. Бұ л балетті Филиппо Тальони ө зінің қ ызы ү шін, атақ ты биші Мария Тальони ү шін шығ арғ ан.

Арман ә лемін бейнелеу балетмейстер мен бишіден бидегі барлық қ имыл-қ озғ алыстың тұ рмыстық дә лділігін талап етпеді. Бұ л сол кезде жинақ талғ ан бү кілбалет техникасын қ олдануғ а мү мкіндік берді жә не классикалық бидің ары қ арай дамуына ә серін тигізді.

Сильфида — жер бетіне жиі келетін ауа перісін балетмейстер биде жең іл де жоғ ары секірулер, сахна бетінде ауадай нә зік қ имыл-қ озғ алыстар арқ ылы жеткізген. Сильфида рө лін орындаушы ү лпілдеген кө йлек-пачкамен кейіпкерінің салмақ сыздығ ын сездіру ү шін сахнада аяғ ының ұ шымен ғ ана жү рді. Осыдан біз қ азір білетін аяқ тың ұ шымен биленетін би қ алыптасты. Бірақ ол кезде ұ шы мен табаны қ атты пуанте атты арнайы аяқ киім болғ ан жоқ, сондық тан бишілер жұ мсақ балет туфлилерімен ө з саусақ тарының ұ шына тұ рды.

Бірінші рет балетте саусақ тың ұ шымен Мария Тальони " Сильфида" балетінде жә не орыс бишісі Авдотья Истомина " Зефир мен Флора" балетінде биледі деген болжам бар.

Романтикалық балетте жетекші бишінің рө лі мен ә йелдер кордебалетінің маң ызы арта тү сті.

Мария Тальони

Мария Тальони
Мария Тальони
Дү ниеге келгені:	1804 ж. сә уірдің 23 (212 жас)
Қ айтыс болғ аны:	1884 ж. сә уірдің 22 (79 жаста)
Ұ лты:	италия
Мансабы:	балет артисі, романтизм дә уірібалет театрының кө рнекті бишілерінің бірі

Мария Тальони (1804—1884) — италия балет артисі, романтизм дә уірі балет театрының кө рнекті бишілерінің бірі. Ө з ә кесі, белгілі балетмейстер Ф.Тальониден оқ ыды. Ө нер жолын 1822 жылы Венада бастады. 1827—-1835 жылдары Парижде қ ызмет етті. Шнейцгоффердің " Сильфида" балетінде Сильфида партиясын орындау арқ ылы дү ниежү зілік даң қ қ а ие болды. Тальони шығ армашылығ ы балет ө нерінің дамуына зор ық пал жасады. Мария Тальони тамаша тұ рақ тылығ ымен ерекшеленді, ұ зак уақ ыт бойы аяғ ының ұ шында тұ ратын жә не секіргенде сахна ү стінде қ алық тап, ауада ұ шып жү ргендей ә сер қ алдыратын. Ол, ә сіресе пуанты билерін тартымды ә рі таза билеу арқ ылы кө зге тү сті. Гастрольдік сапармен Петербургте (1837—1842), Лондонда ө нер кө рсетті. 1847 жылы сахнадан мү лдем қ ол ү зді. Мария Тальонидің ө мірін, биінің жең ілдігін талай ақ ындар мен суретшілер дә ріптеп, мадақ тап кеткен.

Жюль Жозеф Перро

Жюль Жозеф Перро (1810—1892) — француз балет артисі, балетмейстер. Романтикалық балет саласындағ ы аса кө рнекті хореографтардың бірі. Классикалық би бойынша О.Вестристен сабақ алды. Ө нер жолын 1830 жылыЛондоннан бастады. 1830—1835 жылдары Париж операсында биледі. Замандастары Перроны Мария Тальони ө нерімен салыстырды. Бірақ атақ ты балерина бұ л ө нерде тек жалғ ыз болу ү шін Жюль Перромен билеуден бас тартқ андық тан, ол ү шін Париж операсының есігі жабылады. 1834—1848 жылдары Лондондағ ы Корольдық театрда, ал 1848—1859 жылдары Ресейде, Петербургте қ ызмет етті. Перро орындаушылық қ ызметтен спектакльдер қ оюғ а кө шеді. Қ ойғ ан негізгі балеттері: Ч.Пуньидің " Ундина", " Эсмералъда" (1843—1844) жә не " Катаринасы" (1846), тағ ы басқ а. Ә деби шығ армалардың мазмұ нына терең бойлай отырып, Перро сахналық кү шті, жарқ ын характерлер жасады. Мә селен, Жюль Перроның " Падекатр" атты миниатюрасы хореографияның тарихына енген болатын. Оның бірінші қ ойылымында атақ ты тө рт биші — Мария Тальони, Карлотта Гризи, Фанни Черрито жә не Люсиль Гран биледі. Би нә зік те жең іл қ озғ алыстар мен ә демі I қ имылдарғ а негізделді. Ә р бишінің ө зінің ерекше биі болды. Бү гінде " Па-де-катрды" ә лемнің ең ү здік балериналары орындайды, ә лі кү нге дейін ол романтикалық хореографияның тамаша ү лгісі болып табылады. Романтикалық балеттің шың ы — А.Аданның музыкасына қ ойылғ ан Жюль Перроның " Жизель" спектаклі болды. " Жизель" —хореография мен балет драматургиясының, музыка мен би байланысының классикалық ү лгісі. Бұ л балетте би органикалық ә рекетті тү рде пантомимамен тығ ыз байланыскан. Перро 1859 жылы Ресейден кеткеннен кейін театрдан қ ол ү зді. 1892 жылы Перро қ айтыс болғ аннан кейін оның идеялары ұ мытылды. Тек 1909 жылы Парижде ө ткен Орыс маусымдары кезінде кө рсетілген " Жизельден" кейін бү кіл ә лем қ айтадан оның ө нерін есіне алды ^.

Романтизм

Романтизм (ағ ылш. romantіcіsm, фр. romantіsme, нем. romantіk) – 18 ғ асырдың соң ы мен 19 ғ асырдың алғ ашқ ы жартысында Еуропа мен Америка елдерінің рухани мә дениетінде: музыка, театр, бейнелеу ө нері, эстетика, т.б. ә деби-кө ркем салаларда тарағ ан идеялық кө ркемдік бағ ыт.

Романтизмнің адамзат мә дениеті дамуындағ ы тарихи рө лі зор. Ол кө птеген елдердің рухани мә дениетін гуманистік идеялармен байытты. Романтизм бағ ытында туғ ан туындылардың кейіпкерлері ә детте болмыстың ырқ ымен келіспейтін, жақ сы ө мір, бақ ыт, азаттық ү шін кү ресетін кү шті жандар болып келеді. Романтизм туындаларының тілінде ә сірелегіш суреттер мол ұ шырайды. Адамның бас бостандығ ын, ірі іс-ә рекеттерге ұ мтылыстарын мадақ тау — Романтизм туындыларына ортақ қ асиет. Кейде романтиктер туындыларында ө мірден тү ң ілушілік, тағ дырғ а бас июшілік сарыны бой кө рсетеді. Романтиктер ө здерінің мұ ратына сай келетін ө мір материалдарын ө ткеннен де, келешектен де қ атар іздейді. Романтиктер ауыз ә дебиеті, тарих, дін, ө нермә селелерін ө з идеяларын насихаттау қ ұ ралы ете білді. Олар дү ние жү зі ө нерінде тұ ң ғ ыш рет адам жанының иірімдерін, тұ ң ғ иық терең ін ашып кө рсетті.

Романтизм

Людвик ван Бетховен

Музыкадағ ы романтизм бағ ыты 1820 жылдары қ алыптаса бастады; оның неоромантизм деп аталғ ан соң ғ ы кезең і 19 ғ асырдың соң ғ ы он жылын қ амтиды. Романтизм алғ аш Австрия (Ф.Шуберт), Германия (К.М. Вебер, Ф.Мендельсон-Бартольди, Р.Шуман, Р.Вагнер, т.б.) жә не Италияда (Н.Паганини, В.Беллини, Дж.Верди, т.б.), кейінірек Франция (Г.Берлиоз, Д.Ф. Обер), Польша (Ф.Шопен) мен Венгрияда (Ф.Лист) пайда болды. Романтизм бағ ыты кейбір елдерге толық таралмағ анымен жеке композиторлар шығ армашылығ ынан (Ресейде А.А. Алябьев, Н.А. Римский-Корсаков, т.б. “қ ұ діретті топ” композиторлары, П.И. Чайковский, А.Н. Скрябин, Чехияда Б.Сметана, А.Дворжак, Норвегияда Э.Григ, т.б.) орын алды. Романтизм Австрия мен Германияда (И.Брамс, А.Брукнер, Р.Штраус) жоғ ары сатыда ө ркендеді. Музыкадағ ы pомантизм антирационализм, сондай-ақ адамның ішкі жан дү ниесіне ү ң ілу сияқ ты жалпы романтизм ағ ымына тә н қ асиеттерді бойына сің іре отырып дамыды. Романтикалық музыканың бейнелілігі артты. Ә уен бұ рынғ ысынан да дараланып, рельефті, кө ң іл кү й сә ттерін дө п баса алатын иірімді сипатқ а ие болды. Романтикалық эстетиканың жалпы бағ ыттарына орай кө птеген композиторлар ө нерді синтездеуге атсалысты. Жаң арғ ан синтезді жанрлардың романтизм дә уірінде мә ні зор болды. Ә н, баллада, опера (тұ ң ғ ыш романтикалық опера – Э.Т.А. Гофманның “Ундинасы”) жанрлары романтикалық сипат алды. Аспаптық музыка (симфония, камер. ансамбльдер; Шуберт пен Роберт Шуманнның сонаталары) жаң а бояу, ө зіндік ө рнекке ие болды. Асқ ан орындау шеберлігі (Паганини, Шопен, Лист), бай эмоция, айқ ын контрастағ ы нә рлі бояу музыкалық орындаушылық ө нердегі романтизмнің басты белгілері болып табылады. Романтикалық музыка ө зінен кейінгі дә уірге нә рлі бастау, қ ұ нды қ азына болып қ алды.

Романтизм театр ө нерінде

Театрда романтизм 1810 — 40 ж. қ алыптасты. Белгілі романтик актерлер: Э.Кин (Англия), Л.Девриент (Германия), Г.Модена, А.Ристори (Италия), М.Дорваль, А.Л. Фредерик-Леметр (Франция), П.С. Мочалов (Ресей), П.Адамян (Армения), Г.Араблинский (Ә зірбайжан), Э.Форрест, Ш.Кашмен (АҚ Ш), Г.Эгрешши (Венгрия), т.б. Дү ниедегі ә ділетсіздік атаулығ а қ арсы болу, терең гуманизм бұ л актерлерді бір идеяғ а жұ мылдырды. Романтизм кезінде театрэстетикасының негізі актерлік қ иял мен сезімге қ ұ рылды. Романтизм актерлері ө з назарларын адам ө мірінің ішкі қ айшылық тарын бейнелеуге аударды. Қ оғ амдық пафос, шындық қ а деген қ ұ штарлық, айқ ын мақ сат актерді буырқ анғ ан эмоция мен айқ ын драмалық экспрессияғ а, екпінді қ имылғ а жетеледі. Алайда романтикалық ө міртаным шығ армашылығ ы субъективизм қ аупін ө зімен бірге ө рбітті. Романтикалық театр тұ ң ғ ыш рет актерлік ө нердің негізі болып табылатын сахналық толғ анысты туғ ызды. ТМД елдерінің театр ө нерінде М.Н. Ермолова, А.И. Южин, Ю.М. Юрьев, А.А. Остужев, В.К. Папазян, М.Қ асымов, Ш.Бұ рханов, А.Хорава, А.Хидоятов, Н.Д. Мордвинов, Ш. Айманов, Ы.Ноғ айбаев, Ш.Мусин, т.б. шығ армашылық тар асқ ақ, қ аһ армандық романтизм дә стү рімен тығ ыз байланысты. Бейнелеу ө неріндегі романтизм мү сін ө неріне қ арағ анда кескіндеме мен графикадан айқ ын кө рініс тапты. 18 ғ асырдың аяғ ы мен 19 ғ асырдың бас кезінде У.Блейк (Англия), Ф.Гойя (Испания), Ж.Л. Давид (Франция) ең бектерінен романтизм белгілері аң ғ арылды. Романтизмнің іргелі мектебі Францияда ө ркен жайды. Ол академиялық классицизм ө неріндегі догматизм мен буалдыр рационализмге қ арсы кү рес ү стінде қ алыптасты. Романтикалық мектептің алғ аш негізін салушы – Т.Жерико. 1820 жылдардағ ы романтизм мектебінің басты ө кілі ретінде тө ң керісшіл пафостағ ы бірнеше картиналар салғ ан Э.Делакруаны атауғ а болады. Романтизм суретшілерінің ө зіндік ерекшелігі портрет, пейзаж, графика (О.Домье) жанрларынан айқ ын кө рінді. Композицияны асқ ақ динамикағ а қ ұ ру, буырқ анғ ан қ имыл-ә рекетті форма тұ тастығ ына бағ ындыра отырып, кө лем мен кең істік қ ұ былысын ұ тымды пайдалану, сә уле мен кө лең ке алмасуына негізделген алуан ырғ ақ тағ ы қ анық та бай колорит романтик суретшілердің классицизм ө кілдеріне қ арағ анда негізгі ерекшелігі болып табылады.

Романтизм ә дебиетте

Михаил Юрьевич Лермонтов

Ә дебиеттануда: 1) кө ркем шығ армада ө мір шындығ ын бейнелеудің бір тә сілі, кө ркемдік ә діс; 2) 18 ғ асырдың аяғ ы мен 19 ғ асырдың басында Еуропа мен Америка елдерінде пайда болғ ан, осы ә дісті қ алыптастырғ ан ә деби бағ ыттағ ы 18 ғ асырдың ортасында “романтика” сө зі ағ ылшын поэзиясында шығ армашылық пафосты таныту мақ сатында қ олданылды, сол кездегі эстетикалық тү сінік бойынша ол поэзияның, ә семдіктің ажырамас бө лігі болуғ а тиісті ғ ажайып, қ ұ пия, жұ мбақ нә рсе ретінде қ абылданды. Ал 18 ғ асырдың аяғ ында Германияда“романтикалық поэзия” жаң а ә деби бағ ыттың шығ армашылық принциптерінің тұ тастығ ын танытатын термин ретінде қ олданылып, “Иен мектебінің ” теоретиктері (ағ айынды Шлегельдер, Новалис, Ваккенродер, Тик) алғ аш рет романтизмнің біршама толық қ анды теориясын жасады. Бұ л поэзия ереже мен дә стү рді, ө мір заң дылығ ын мү лде мойындамайтын еркін поэзия ретінде қ абылданды. Романтизмге толық қ анды ә мбебап анық тама беру мү мкін емес, ол ә р ұ лт ә дебиетінде ә р тү рлі кө рініс тапқ ан. Романтизмде ортақ ұ қ састық тармен қ атар бір-біріне мү лде ұ қ самайтын ә р тектілік те бар. Романтизмнің даму кезең деріне ортақ типологиялық белгілер: қ оғ амғ а кө ң ілі толмау; оғ ан ө зінің идеалын қ арсы қ ою; ө мірге сын кө зімен қ арау; рухани азғ ындық қ а қ арсылық; заман шындығ ынан аулақ кетуге ұ мтылыс; арман, қ иял; ө ткенді дә ріптеу; азаттық, бостандық идеясы; фольклорғ а, тарихқ а ден қ ою; кейіпкерлерінің “ерекше” болуы; кө терің кі эмоционалды стиль; қ айғ ы-мұ ң ғ а, ғ ажайып-қ ұ пия, фантастикалық жайттарғ а қ ұ штарлық; лиризм; патетика; ә сірелеу, т.б. Романтикалық шығ армаларда бейнелеу қ ұ ралдары, ә серлі суреттеулер (эпитет, тең еу, метафора, ұ лғ айту, шендестіру, символ) мол кездеседі. Қ азақ ә дебиетіндегі романтизм ә лемдік ә деби қ ұ былыстың бір бө лшегі бола тұ ра, ө зіндік ұ лттық ерекшеліктерімен оқ шауланады. Халық ауыз ә дебиеті ү лгілерінен кө рініс тапқ ан романтикалық белгілер 15 — 18 ғ асырлардағ ы жыраулық поэзияда қ аhармандық -жауынгерлік, азаттық -патриоттық рухта кө рініс тапты. Қ азақ ә дебиетіндеромантизмнің тегеурінді кө рінген тұ сы 19 ғ асырда болды, ол ұ лттық сө з ө нері дамуының маң ызды факторы саналды. Осы кезең де ө мір сү рген Махамбетромантизмі Исатай Тайманұ лы бастағ ан ұ лт-азаттық кө теріліспен бірге туып, азаттық бағ ытында ө рбісе, “Зар заман” ақ ындары шығ армашылығ ында орыс отаршылдығ ына қ арсы болғ ан, ө з дә уірінің рухани болмысына қ анағ аттанбағ ан мінезден кө рінді. Абай романтизмінен ө зге елдің билігі ә серінен халық тың ыдырап, ұ сақ тауына қ ынжылыс байқ алды. Ал Ақ ылбай мен Мағ ауия сюжетке қ ұ рылғ ан романтикалық поэмаларында (“Қ исса Жү сіп”, “Медғ ат — Қ асым”) “ерекше жағ дайда ерекше мінез жасау” арқ ылы индивидуалдық романтизмге жол салды. 19 ғ асырда романтизм ә дісі жазба ә дебиетте толық қ алыптасып, 20 ғ асырдың басында кемелденді. Дә уір алмасуы кезіндегі саяси жә не идеологиялық дағ дарыстар, ұ зақ уақ ыт жат елдің езгісінде болғ ан ұ лт санасының қ айта оянуы, ұ лттың ө зін-ө зі тануы — романтизмді дамытушы негізгі қ оғ амдық факторлар болды. 20 ғ асырдың басында Б.Кү леев, М.Жұ мабаевпоэзияларында романтизм биік дең гейде кө рінді. Мағ жан романтикалық поэмалардың ә лемдік дең гейдегі озық ү лгілерін ә келді (“Батыр Баян”, “Қ орқ ыт”, “Қ ойлыбайдың қ обызы”, т.б.). Кең ес дә уіріндегі ә дебиетте романтизм реализммен кіріге жаң а сипат алып, ө мірдің жарқ ын тұ старын бейнелеуге, кейіпкердің ішкі сезім-сырларын жеткізуге қ ызмет етті. Сө йте тұ ра романтизм бү кіл адамзаттың, ғ аламның, ө з дә уірінің, қ оғ амының трагедиясы мен мұ ң -зарын кө рсете білді, кейде тіпті оны шешуге ұ мтылыс жасады. Романтизмнің ә дебиетке ә келген жаң алық тарының бірі — адамды тануғ а деген қ ұ штарлық. Романтик қ аламгерлер адамның жан дү ниесіне, ішкі психологиясына ү ң іле отырып, оның рухани ә лемінің қ ұ пиясын, терең дігі мен кү рделілігін, шексіздігін танытуғ а кү ш салды. Романтизмнің ұ лттану мә селесіне ә деби тұ рғ ыдан қ осқ ан ү лесі мол. Романтиктер ұ лттық рух пен мә дени қ ұ ндылық тарғ а аса қ ызығ ушылық танытты. Олар ө ткен тарихты бағ алап қ ана қ ойғ ан жоқ, оны ө здерінің сан қ ырлы ә леуметтік, эстетикалық тұ жырымдарына тірек етті. Романтизмнің мұ ндай ерекшеліктері кө ркем пішіннің жаң аруына: тарихи роман, психологиялық, фантастикалық повесть, ә ң гіме жанрларының, лиро-эпикалық поэмалардың пайда болуына, лириканың тақ ырыптық, идеялық ауқ ымының кең еюіне зор ә серін тигізді. Романтизм ә дебиетке жаң а тақ ырып, соны кейіпкерлер ә келді, сө з ө нерін кө ркемдік ерекшеліктермен байытты. Қ азақ ә дебиетінде Ғ.Мү сірепов, І.Есенберлин, Ә.Ә лімжанов, Ә.Нұ рпейісов, Ә.Кекілбаев, О.Бө кеев, Қ.Аманжолов, Т.Айбергенов, О.Сү лейменов, т.б. қ аламгерлер pомантизм мү мкіндіктерін ұ тымды пайдаланды

Франция мә дениеті мен ө нері

Франция аумағ ындағ ы ө нердің ең кө не ескерткіштері палеолит дә уіріне жатады (Ласко, Ла-Мадлен, Тюк-де-Одубер). Неолит жә не қ ола дә уірінде Карнакта мегалиттік қ ұ рылыстар салынды. Біздің заманымыздан 6-ғ асырдың бас кезінде Оң тү стік Франция жағ алауларында ежелгі грек колониялары пайда болып, кельт тайпаларының мә дениетіне елеулі ық пал етті. Римдіктер жаулап алғ аннан кейін галл (кельт) қ алаларында антикалық галл-рим ө нері дамыды: ғ ибадатханалар, театрлар, жең іс аркалары, мазарлар салынды. Саркофагтар, табыттарғ а бедерлер, мозаикалар жасалды, бейнелеу ө неріне рим стилі элементтері кельт дә стү рлерінің жергілікті белгілермен ү йлесім тапты. Орта ғ асырларда Каролинг ө нерінің дә стү рлері роман стилінің қ алыптасуына негіз болды (10 — 12 ғ асырлар). Осы кезден бастап 2 — 3 қ абатты ү йлер салынғ ан ортағ асырлық француз қ аласы қ алыптаса бастады.Романдық сә улет ө нерінде шіркеулер мен монастырьлар қ ұ рылысы жетекші рө л атқ арды. 12 ғ асырда Солтү стік Франция қ алаларында готиканың негізі қ алыптасты. Қ ала кө шелері арнайы жоспармен салына бастады. Қ алалардың негізгі қ оғ амдық ғ имараттары — соборлар болды. Замоктар іші бай ә шекейлерге толы сарайларғ а айналды (Авиньондағ ы папа сарайы — Пьерфон замогы, 1390 —1420). 15 ғ асырдың 2-жартысында француз Қ айта ө рлеу дә уірі қ алыптаса бастады. Король сарайы шақ ырғ ан итальян шеберлерінен (ішінде Леонардо да Винчи де болғ ан) ү йренген жергілікті шеберлер ө сіп-жетілді. Қ айта ө рлеудің інжу-маржаны — Париждегі Луврдың жаң а ғ имараты (арх. П.Леско, мү сінші Ж.Гужон) болды. 16 ғ асырдың бас кезінде кө ркемдік ө нердің орталығ ы король сарайына ауысты. Италияғ а жасалғ ан жорық тардан кейін Францияғ а антикалық мү сіндер, итальян қ айта ө рлеуінің туындылары ә келінді. Сарай маң ындағ ы мә дениет маньеризмнің дамуына ық пал етті. Қ арындашпен жә не майлы бояулармен портреттер жазу дамыды. Мү сін ө нерінде қ айта ө рлеудің гуманистік идеалдары кө рініс тапты. Абсолютизмнің нығ аюына байланысты 17 ғ асырда ө нердің алдына монархтың жеке басы мен билігін мадақ тау міндеті қ ойылды. Бейнелеу жә не мү сін ө нерінің (1648), архитектураның (1671) Корольдік академиясы қ ұ рылды. Классицизм элементтері орын ала бастады. Париж бірың ғ ай стильмен салынғ ан, геом. қ атаң пішінді алаң дармен кө ркейе тү сті [Дофин (1607), Вогез, Жең іс (1685 — 86), Вандом]. Композициясы жағ ынан қ атаң жоспарланғ ан сарайлар (Пале — Руаяль, 1629 —36, арх. Ж.Лемерсье), қ оғ амдық ғ имараттар [Мү гедектер ү йі (1671 — 76), арх. Ж.Ардуэн-Мансор, шіркеуімен Сорбонна ғ имараты (1629 — 54), арх. Ш.Лемерсье)], Жең іс аркалары, кө пірлер салынды. Қ ала сыртындағ ы замоктардың сырт бейнесі ө згеріп, сарайлары мен қ ызмет ғ имараттары, саябақ тары бар кешендерге айналды. Олардың ішіндегі ә йгілісі — Версаль сарайы болды (арх. Л.Лево, Ж.Ардуэн — Мансар, саябақ ты жобалаушы — А.Ленотр). 17 ғ асырдың ортасынан бастап бейнелеу ө нерінде классицизм жетекші жағ дайғ а ие болды. Париж бен Версальдағ ы сарайларды безендірудің орасан зор жұ мыстарына басшылық еткен, “ү лкен стиль” бағ ытының алыбы Ш.Лебрен болды. 18 ғ асырдың бас кезіндегі кескіндемеде А.Ваттоның нә зік психологизм мен поэзияғ а толы туындылары салынды. Ватто шығ армаларының сырт кө рінісін рококо стилі қ абылдағ анмен (Ф.Буше), оның шын мә ніндегі мұ рагері француз реализмі (М.К. Латур, Ж.Б. Шарден, А.Гудон, М.Э. Фальконе) болды. 18 ғ асырдың 2-жартысындағ ы сә улет ө нерінде классицизм дә стү рлері қ айта жаң ғ ырды. Азаттық ү шін кү рескен кө не заман батырларын, кейінірек революция қ аһ армандарын дә ріптеген (Ш.Л. Давид) революцияшыл классицизм пайда болды. Наполеон империясы кезінде ампир стилі (Ш.Ф. Шлырен, Ш.Персье, П.Фоншен) ү стемдік алды. Оғ ан 1820 — 30 жылдардағ ы ө нер шеберлері (Т.Жерико, Э.Делакруа, мү сінші Ф.Рюд) қ арсы шығ ып, 1830 — 60 ж. сыншыл реализмнің (О.Домье), реалистік ұ лттық пейзаждың (К.Коро, барбизон мектебі ө кілдері) гү лденуіне жағ дай жасады. 1848 жылғ ы революциядан кейін ең бек адамын мадақ тағ ан реалистік шығ армалар (Г.Курбе, Ж.Ф. Милле) дү ниеге келді. 19 ғ асырдың 2-жартысында сә улет ө нерінде эклектизм етек алды, сондай-ақ темір-бетонды қ ұ рылымдар (А.Т. Эйфель) қ олданыла бастады. Импрессионизмнің пленяр (К.Моне, К.Писарро, А.Сислей), жаң а импрессионизм (Ж.Сера, П.Синьяк) жә не постимпрессионизм (В.Ван-Гог, П.Гоген, А.Тулуз-Лотрек, П.Сезанн) бағ ыттары жаң а бейнелеу тә сілдерімен (Э.Мане, Э.Дега, О.Ренуар, мү сінші О.Роден) байи тү сті. 20 ғ асырдың бас кезінде О.Перре темір-бетон қ ұ рылымдарды қ олданып, Ш.Э. Ле Корбюзье, т.б. қ азіргі заманғ ы сә улет ө нерінің тиімді қ ағ идаларын жетілдіре тү сті. 20 ғ асырдағ ы қ ұ рылыс ісіне ә р тү рлі қ ұ рылыс материалдары (темір-бетон, шыны, металл, пластмасса, т.б.) батыл тү рде қ олданылды (Э.Бодуен, М.Лодс, А.Люрса, П.Ваго, Б.Зерфюс). Бірқ атар қ алаларды жаң а жобалармен қ айта салу жү зеге асырылды (Гавр, Сен-Дени, т.б.). 20 ғ асырдың басында бейнелеу ө нерінде кө птеген жаң а ағ ымдар: фовизм (А.Матисс, А.Дерен, М.Вламинк), кубизм (П.Пикассо, Ж.Брак, Ф.Леже), дадизм (М.Дюшан), сюрреализм (И.Танги), т.б. пайда болды. А.Майоль, А.Бурдель, Ш.Деспио ө міршең, терең мазмұ нды мү сіндер жасады. 2-дү ниежү з. соғ ыстан кейін жаң а реализм қ озғ алысы (А.Фужерон, Б.Тасмецкий) белең алды. Франция сә н жә не қ олданбалы ө нер бұ йымдарымен де (мата, жиһ аз, керамика, шпалер, шыны, эмаль, шілтер, зергерлік бұ йымдар, т.б.) даң қ ы шық қ ан ел. Елдің музыка мә дениетінің негізін қ ұ райтын француз халық ә ндері ө з бастауын қ азіргі Франция аумағ ын мекендеген кельт, галл жә не франк тайпаларының ә н-жырларынан алады. 9 ғ -да музыканың дамуына монастырьлар мен замоктардың жанындағ ы ә ншілік мектептері (метриздер) маң ызды рө л атқ арды. Мұ нда шә кірттерді ә н айтуғ а, ә р тү рлі аспаптарда ойнауғ а ү йретті. Сонымен бірге негізгі орындаушылары менастрельдер мен жонглерлер болғ ан халық тық ө нер де дамыды. Олар кө рермендерге балладалардың мазмұ нын баяндады, тә лім-тә рбиелік жә не кү лдіргі ә ндер орындап, ұ рмалы-соқ палы, ү рлемелі аспаптардыің сү йемелдеуімен кө ң ілді билер биледі. 11 — 13 ғ -ларда кезбе ә ншілер-трубадурлардың ө нері гү лденді. 1528 ж. П.Аттеньян Парижде зайырлық вокалдық шығ армалар мен аспаптық пьесалар (дауылпаз, клавесин, спинет, арфа, гитарағ а, ү рлемелі аспаптарғ а арналғ ан) жинақ тарын шығ аратын муз. баспаның негізін қ алады. 1581 ж. италиялық Б.Бальтазарини Луврда “Патшайымның комедиялық балеті” атты француздың бірінші балет спектаклін қ ойды. Парижге Венеция мен Болоньядан сазгерлер мен опералық труппалар шақ ырылды. Алғ ашқ ы француз операларының бірін ақ ын П.Перренмен біріге отырып сазгер Р.Камбер жазды (“Пастораль”, 1659). Олар 1669 — 71 ж. тұ рақ ты опера театрын ұ йымдастырды (кейіннен “Гранд-опера”). 18 ғ асырдың ортасында симфония пайда болды (Ф.Ж. Госсек). 1830 — 40 ж. Париж ө зіне басқ а елдердің музыканттарын тартқ ан дү ниежү з. орт-тардың біріне айналды. Мұ нда сазгерлер Ф.Лист пен Ф.Шопен, ә ншілер П.Виардо-Гарсиа мен М.Малибран ө з шеберліктерін шың дап, шығ арм. табыстарғ а жетті. 19 ғ асырдан бастап француздық скрипка жә не вокалдық мектептері дү ние жү зіне танымал болды. 1828 жылдан Париж консерваториясы қ оғ амының концерттері ө ткізіліп тұ рды, 1835 ж. ә уесқ ойлардың хор қ оғ амы — “Орфеон” ұ йымдастырылды. 19 ғ асырдың 1-жартысында романтик.-бағ дарламалық симфонизмді жасаушы (“Фантастикалық симфония”, 1830) ә йгілі сазгер, дирижер жә не сыншы Г.Берлиоздың даң қ ы шық ты. Кафе-концерттер, театрлық ревю, шансонье, канкан ө нерімен ә уестену кү шейді. Оперетта жанрының кө рнекті ө кілдері — Т.Оффенбах, Ш.Лекок, Р.Планкен, Ф.Эрве, т.б. болды. 19 ғ асырдың 2-жартысында француз операсында реалистік ағ ым кү шейіп, лирикалық опера жанры қ алыптасты. Ол ә сіресе, Ш.Гуноның шығ арм-нда кемеліне келтірілді (“Фауст, 1859, “Ромео мен Джульета”, 1867). Лирикалық опералар 1851 ж. Парижде ашылғ ан “Лирикалар театрында” қ ойылды. Бұ л жанрда А.Тома (“Миньон”, 1866, “Гамлет”, 1868), Ж.Массне (“Манон”, 1884), К.Сен-Санс (“Самсон мен Далила”, 1877), Л.Делиб (“Лакме”, 1883) кө зге тү сті. Француз музыкасындағ ы опералық реализмнің шың ы — Ж.Бизенің шығ армашылығ ы еді. Орындау шеберлігі аса жоғ ары симфониялық оркестрлер қ ұ рылды. (Ш.Подлу, 1861). 20 ғ асырдың бас кезінде француз музыкасында импрессионизм бағ ыты белең алды. Бұ л бағ ыттың негізін қ алаушы К.Дебюсси еді. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін неоклассицизм, экспрессионизм бағ ыттары бекіді. Сазгер Э.Сати драматургиялық кескіндемеші Ж.Кокшомен бірге жас сазгерлердің импрессионизмге қ арсы қ озғ алысын басқ арды. Олардың жолын қ уушы сазгерлер А.Онеггер, Д.Мийо, Ф.Пуленк, Ж.Орик, Л.Дюрей, Ж.Тайфер “Алтылық ” деп аталатын шығ арм. бірлестік қ ұ рылды. Оларғ а И.Ф. Стравинскийдің музыкасы мен Еуропада алғ аш пайда болғ ан америка джазы елеулі ық пал етті. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін жаң а бағ ыттар пайда болды. 20 ғ асырдағ ы аса танымал француз орындаушыларының қ атарына: дирижер — К.Шевильяр, П.Монше, И.Маркевич, А.Клюишенс, Ш.Мюнш, Л.Форестье, П.Паре, Ш.Брюк, С.Бодо, Ш.Маршинон, П.Булез; пианиношылар — Л.Дьемер, И.Нат, А.Корто, М.Лонг, Р.Казадезюс, С.Франсуа, Ж.Б. Помье, М.Бришольери, М.Ааз; скрипкашылар — Ж.Тибо, З.Франческатти, Ж.Неве; виоленчельшілер — П.Фурнье, П.Тортелье, ә ншілер — Д.Дюваль, Ж.Креспен, Ж.Жириду; шансонье — А.Брюан, М.Шевалье, Мистангет, Э.Пиаф, С.Реджани, Ж.Беко, Ш.Трене, Ж.Брассенс, М.Матье, П.Каас, Д.Дассен, т.б. жатады. Ағ айынды Л. жә не О.Люмьерлер ойлап тапқ ан кинематограф ө нерінің кө пшілік алдындағ ы тұ ң ғ ыш сеансы (“Поездың келуі”, “Сә биді емізу”, т.б.) Парижде 1895 ж 28 желтоқ сан кү ні болды. Француз киносының бастапқ ы кезең інде шеберлікті қ ажет ететін қ иын кө ріністерді тү сіруді ойлап табушы, “кинофеерия” авторы Ж.Мельес кино саласында жұ мыс істеуге кө рнекті драматургтерді, театр актерлері мен сазгерлерді тартқ ан “Фильм дар” фирмасы маң ызды рө л атқ арды. М.Линдердің қ атысуымен тү сірілген кинокомедиялар, Л.Фейадтың арандатушылық топтамалары дү ние жү зіне танымал болды. Біріш дү ниежү зілік соғ ысқ а дейін француз киносы дү ние жү зіндегі бү кіл кино ө німдерінің 90%-ғ а жуығ ын шығ арды (“Пате” жә не “Гомон” фирмалары). Соғ ыстан кейінгі жылдары “Авангард” деп аталғ ан, қ ұ рамына Л.Деллюк, А.Ганс, М.Л. Эрбье, Ж.Дюлак сияқ ты кино теориктері мен шеберлері енген топ қ ұ рылды. “Авангард” қ озғ алысына қ осылғ ан реалист режиссерлердің бір тобы ө нердің басқ а тү рлерінде қ алыптасқ ан дә стү рлерге сү йене отырып, бірқ атар мә нді туындыларды кө рермендер назарына ұ сынды. Дү ниежү зілік киноның ү здік ү лгілерін насихаттайтын киноклубтар пайда болды. 1930 жылдан бастап дыбысты фильмдер шығ а бастады. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін Франция кино шеберлерінің “Жаң а толқ ын” атты тобы пайда болды. Киноның кө ркемдік шеберлігі жетілдіріліп, қ ысқ а мерзім ішінде киноғ а 150-ден аса жаң а режиссерлер келді. Олардың ең ә йгілі туындылары Кристиан-Жактың “Фанфан-Тюльпан” (1952), “Заң ның аты заң ” (1958), П.Этекстің “Йо-йо” (1965), т.б. болды. 20 ғ -дың 2-жартысындағ ы неғ ұ рлым ә йгілі француз киноактерлерінің қ атарына Ж.Моро, Ж.Л. Трентиньян, Ж.П. Бельмондо, К.Денев, А.Делон, А.Жирардо, Ж.Депардье, Рено, Ж.Маре, П.Ришар, т.б. жатады. Францияда режиссерлер, операторлар мен басқ а да кино мамандарын даярлаумен 1943 ж. ұ йымдастырылғ ан жоғ арғ ы кино білімі институты айналысады. Жылына 300-дей ә р тү рлі фильмдер тү сіріледі. 1972 ж. Кино тарихының музейі ашылды. 1946 жылдан бастап Канны қ аласында Халық араралық кинофестиваль ө ткізіліп тұ рады.

Концерт­­­­­ ө нерінің дамуы

Музыка тың дай отырып, оқ ушылар бір мезгілде ә н, би, кү й, марш музыкаларын, халық тық, композиторлық, кә сіби музыкаларды, жә й жә не кү рделі музыкаларды ажыратып, динамикалық белгілерді уақ ытында кө рсетіп отырады.