Таралуы

Бір мезгілде бір болыс, ө лке, тіпті бү кіл жер жү зі адамдарының жаппай ауруы мү мкін. Бір ауырғ ан адам бір-екі жылғ а дейін қ айтып тұ маумен ауырмайды. Тұ мау салқ ын кезде жиі, ыссыда сирек кездеседі. Кейде адамғ а суық тиіп, тыныс жолының жоғ арғ ы бө ліктері қ абынып, оның тұ мауғ а ұ қ сауы да мү мкін. Бірақ бұ л тұ мау емес. Ол салқ ын тигенде мұ рын, кө мей, жұ тқ ыншақ тарды жайлайтын басқ а микробтардың ә рекеті. Тұ мау вирусы кү н сә улесіне жә не зарарсыздандырғ ыштар (хлор, қ ышқ ылдар, спирт жә не т.б.) ә серінен тез қ ырылады.

Тұ мау вирусы ө те тез тарайды. Инфекцияны қ оздырушы – тұ маумен ауырғ ан адам. Қ оздырғ ыштар науқ ас адам жө телгенде, тү шкіргенде жә не қ ақ ырық, сондай-ақ науқ ас адам пайдаланғ ан заттар, т.б. арқ ылы таралады. Ауалы-тамшылы жолмен тү скен вирус жоғ. тыныс жолдарының беткей клеткаларына С-қ а дейін), асқ а тә беті болмайды. Басы ауырып, бұ лшық еттері сыздайды. Адамғ а тұ мау тигеннен кейін бірнеше сағ -тан соң (кейде 1 – 2 кү ннен кейін) мұ рыннан су ағ ады, даусы қ арлығ ып, жө теледі, қ ақ ырық пайда болады, иіс сезуі нашарлап, кө зі қ ызарады. Тұ мау, ә сіресе, емшек еметін сә биді қ атты ә лсіретеді. Баланың танауы бітеліп, демалысы қ иындайды, мазасызданып, ұ йқ ысы бұ зылады. Тұ мау ересек адамдар ү шін де қ ауіпті, ол еніп, ө сіп-ө неді де мұ рынның шырышты қ абаттарын зақ ымдайды, қ анғ а сің іп, жалпы организмді уландыра бастайды. Аурудың жасырын кезең і 1 – 4 кү нге созылады. Тұ мау кезінде науқ астың денесі дел-сал болып, тамағ ы мен тыныс жолдары ашиды, дене қ ызуы кө теріліп (38 қ ұ лақ қ а, тамақ қ а, тыныс жолдары мен ө кпеге зақ ым келтіруі мү мкін. Т-дан жазылғ аннан кейін организмде иммунитет пайда болады, ол А типінен кейін 1 – 2 жылғ а, В типінен – 2 – 3 жылғ а созылады, С типінен кейін тұ рақ танады. Сондық тан С типімен ауырғ ан адамдар тұ маудың бұ л тү рімен қ айталап ауырмайды.

Алдын алу шаралары

Тұ мауғ а нақ тылы диагноз қ ойып, науқ асты оқ шаулап, ауруханаларда не басқ а тиісті мекемелерде карантин жарияланады. Тұ мауғ а қ арсы вакцина егіледі, оның ішіндегі ең тиімдісі – тазартылғ ан вириондық вакцина. Алдын ала организмді шынық тыратын емдер жасап, спортпен шұ ғ ылданғ ан дұ рыс.

Тұ мау басталғ анда адамның денесі дел-сал болып, кө ң іл-кү йі нашарлайды жә не тағ амғ а тә беті шаппайды. Бір-екі кү ннен кейін дене қ ызуы кө теріледі, басы ауырады, бұ лшық еттері сыздап, буын-буыны сырқ ырайды, мұ рны бітеді, дауысы қ арлығ ып, жө теледі, тамағ ы қ ызарып, жұ тынғ анда ауырады, кө зі қ ызарып жасаурайды. Адам дереу дә рігерге кө рініп, емделсе, ү ш-бес кү ннен кейін дене қ ызу тө мендеп, сауығ а бастайды.

Емі

Емі — дә рігердің бақ ылауында болып, оң аша, ауасы таза бө лмеде жатып емделу. Дене қ ызуын, дене сырқ ырауын, аспирин, пирамидон жә не т.б. дә рілер тез басады. Тұ мау вирусынаантибиотиктер пайда етпейді. Ауру адам жө телгенде, тү шкіргенде аузы-мұ рнын қ олымен немесе орамалмен (шү берекпен) жабуғ а тиіс. Науқ астың тек ө зіне арналғ ан ыдысы, орамалы т.б. болуғ а, олар жиі қ айнатылып, жуылуғ а тиіс.

Тұ мау асқ ынғ анда науқ асты ауруханағ а жатқ ызып, кешенді емдеу шараларын жү ргізеді. Арнайы дә рілер (оксолин, амантадин, ремантадин, интерферон, т.б.), қ ызу басатын, организмнің улануын азайтатын дә рі-дә рмектер беріледі.

Ызылша

Қ ызылша (лат. Morbilli) — бұ л ө те жұ қ палы ауру, ә сіресе, тамақ қ а жарымайтын немесе туберкулез ауруына шалдық қ ан балаларғ а қ ауіпті. Ауру адаммен байланыста немесе қ асында болғ аннан кейін он кү ннен соң суық тию белгілері бойынша басталады: бұ лар — қ ызу, тұ мау, кө здің қ абынуы жә не жө тел. Ауру сә т сайын ү дей тү седі. Ауыз іші қ абынып, ісініп, іш ө туі мү мкін. 2 немесе 3 кү ннен кейін ауыздың шырышты қ абығ ында тұ здың жартысындай кішкентай ақ дақ тар кө ріне бастайды. Одан кейін екі немесе ү ш кү н ө ткен соң қ ұ лақ та жә не мойында, сосын бетте жә не денеде, ең соң ында қ ол мен аяқ та бө ртпелер пайда болады. Денеге бө ртпелер шық қ аннан кейін баланың жағ дайы ә детте жақ сарады. Бө ртпелер 5 кү ннің ішінде шығ ып болады. Кейде тері астына қ анның қ ұ йылуы (қ ара қ ызылша) салдарынан шашы-раң қ ы қ ара дақ тар (кө герген жерлер) байқ алады. Бұ л дерттің ө те кү шті екендігін білдіреді. мұ ндайда дә рігерлік кө мек кереқ.