Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Шартты бағыныңқылы сабақтас
|
|
Бағ ының қ ы сың ары басың қ ы сың ардағ ы ой мен іс-ә рекеттің жү зеге асу шартын білдіретін сабақ тастың тү рін шартты бағ ының қ ы сабақ тас дейміз. Жасалу жолы:
| Бағ ының қ ылы баяндауыш | Тұ лғ алық белгісі | Сұ рауы | Сызбасы |
| Шартты рай | -са, -се | қ айтсе? не етсе? | /………./тың даса, /………./ |
| Кө семше | -ма+ й, -ме+ й, -ма+ й +ынша, -ме+ й +інше + жіктік жалғ ау ІІІ жағ ы арқ ылы | қ айтпей? не етпей? қ айтпейінше? не етпейінше? | /………./ таппай, /………./ /………./ү йренбейінше, /………./ |
| Есімше | -ғ ан +да -ген +де + жіктік жалғ ау ІІІ жағ ы арқ ылы | қ айткенде? не еткенде? | /………./ болмағ анда, /………./ |
Қ арсылық ты бағ ының қ ы сабақ тастың қ ұ рамындағ ы бағ ының қ ы сың ары мен басың қ ы сың ары бір- біріне қ арсы мағ ынада айтылады.
| Бағ ының қ ының баяндауышы | Тұ лғ алық белгісі | Сұ рауы | Сызбасы |
| 1.Шартты рай | -са да, -се де | Қ айтсе де? | /............ / шаршаса да, /........ / |
| 2. Кө семше | -ғ ан+мен, -ген+мен, -ғ ан+ша, -ген+ше, -ғ ан+ы болмаса, -ген+і -ғ ан+ына қ арамастан - -ген+іне қ арамай | Қ айткенмен? қ айткенше? қ айткені болмаса? қ айткеніне қ арамастан? | /............... / естігенмен, /.......... / /........../ ұ рысқ анша, /........../ /........../ шаршағ аны болмаса, /.......... / /........../ шаршағ анына қ арамастан, /........ / |
| 3. Есімше | -а, -е, -й тұ ра | Қ айте тұ ра? | /.......... /кө ре тұ ра, /.......... / |
Себеп бағ ының қ ы сабақ тастың қ ұ рамындағ ы бағ ының қ ы сың ары басың қ ыдағ ы қ имылдың себебін білдіреді.
| Бағ ының қ ының баяндауышы | Тұ лғ алық белгісі | сұ рағ ы | Сызбасы |
| 1.Есімше | -ғ ан+дық тан, ген+діктен | неліктен? неге? | /..../ келгендіктен, /.../ |
| 2.Есімше | -ғ ан соң, -ген соң | не себепті? | /..../ ә келген соң, /.../ |
| 3.Кө семше | -ма+й, -ме+й | неге? не себепті? | /.../ қ аражаты болмай, /.../ |
| 4.Ашық рай | ашық рай + деп | не деп? | /.../қ алды деп, /.../ |
Жасалу жолы:
Мезгіл бағ ының қ ы сабақ тастың бағ ының қ ы сың ары басың қ ыда айтылғ ан ойдың мезгілін білдіреді.
Жасалу жолы
1. -ғ анша, -генше; Тоқ та дегенше, Бә тес жылжып ала жө нелді. Бә тес қ ашан
жылжып ала жө нелді?
2.-ғ анда, -генде, Жү ргіншілер аршалы тастақ белге шық қ анда, кең қ онысқ а
созылып жатқ ан ауылды кө рді. Ауылды қ ашан кө рді?
3.-ғ ан, -ген + соң, кейін, сайын, бері, шейін; Қ айық қ а кө кжал толқ ын соқ қ ан
сайын, Мальфа бір жоғ ары, бір тө мен тең селеді. Мальфа қ ай уақ ытта тең селеді?
4. -ғ ан, -ген + кезед, уақ ытта, шақ та; Ү йіне барғ ан кезде, ол ү йінде жоқ болып
шық ты. Ол қ ашан жоқ болып шық ты?
5.-ғ алы, -гелі; Бұ лар жеке ү й болғ алы, қ онақ шақ ырып, жеке кө зге тү се қ ойғ ан жоқ
еді. Бұ лар қ ашан қ онақ шақ ырып, жеке кө зге тү се қ ойғ ан жок еді?
6.-са, -се; Ү йдегілер тысқ а шық са, таң аппақ болып атқ ан екен. Таң қ ашан аппақ болып атқ ан екен?
7.-ысымен, -ісімен; Дә рмен сол сапарынан оралысымен, жас педагог деп Анардың назарын осы жайғ а аударып еді. Анардың назарын қ ашан осы жайғ а аударды?
Сын-қ имыл бағ ының қ ы сабақ тастың бағ ының қ ысы басың қ ы сың арда айтылғ ан қ имылдың орындалу тә сілін, амалын білдіретін сабақ тастың тү рін сын- қ имыл сабақ тас дейміз.
Сын-қ имыл сабақ тастың баяндауыштарының жасалу жолы:
-ып, -iп, -п, -а, -е, -й кө семшенің жұ рнағ ы арқ ылы жасалады; қ айтіп? қ алай? деген
сұ рақ тарына жауап береді; /........../ қ осылып, /........../. /........../ жарыспай, /........../
-ғ ан+дай, -ген+дейболып
-ғ ан, -кен кү йі қ алпында
-ма+с+тан, -ме+с+тен, -па+с+тан, -бе+с+тен деген есімшенің жұ рнақ тары арқ ылы
жасалады да қ алай? деген сұ рақ қ а жауап береді. /........../ танығ андай болып,
/.......... /. /........../ ұ стағ ан кү йі, /........../. /........../ талмастан, /........../.
Мақ сат бағ ының қ ы сабақ тастың бағ ының қ ы сың ары басың қ ыда айтылғ ан қ имылдың мақ сатын білдіретін сабақ тастың тү рін мақ сат бағ ының қ ы сабақ тас дейміз.
Мақ сат бағ ының қ ы сабақ тастың баяндауыштарының жасалу жолы:
1. -у ү шін, -ме+с ү шін; Қ ар қ алың тү скендіктен, мал қ ораларына пішен тасу ү шін, жеткізу сияқ ты жұ мыстардың ауыр салмағ ы тракторларғ а тү седі.
2. -мақ болып, -мек болып; Іргештің осы жаман ә детін қ ойғ ызбақ болып, балалар оғ ан істемегенді істеуші едідеп кө мекші етістігіне аяқ талғ ан тіркестен жасалады да не ү шін? не мақ сатпен?
3. не деп? неге? деген сұ рақ тарғ а жауап береді. Солармен қ абаттаспайын деп, тұ рып қ алдым.
|
|