Мазмұны.

Жаң адан шығ арылып жатқ ан автомобильдер ТҚ жә не жө ндеуге ө те ың ғ айлы жобаланғ ан. Олардың желінген немесе жұ мыскерлігін жоғ алтқ ан бө лшектер, узелдер ауыстыруғ а ың ғ айланып орнатылғ ан жә не де олардың қ ызмет ету мерзімі ұ зартылғ ан. Бұ л автомобильдердің кемшіліктерінің бірі – ол қ осалқ ы бө лшектері кө бірек қ ажет етеді. Кө ріп отырғ анымыздай қ андай жетілген автомобиль болмасын барлығ ы да тиісті техникалық қ ызметті талап етеді. Жол қ озғ алысы қ ауіпсіздігін жоғ арылату кә зіргі кезде негізгі міндеттердің бірі болып отыр. Соң ғ ы жылдары Қ азақ стан Республикасының кө птеген аймақ тарында ө те сапалы, кең жә не тегіс жолдар салынуда. Ол автокө ліктердің санының жә не жылдамдығ ының кө беюіне ық пал жасайды.

Автокө ліктерді шығ арудың кө беюі жә не оның тарту динамикасының жақ саруы, жылдамдық тың жә не қ озғ алыс жиілігінің, кө лік ағ ымының тығ ыздығ ының жоғ арылауына жә не де тә жірибесі тө мен жү ргізушілердің кө беюіне алып келеді. Қ озғ алыс қ ауіпсіздігіне жол магистралының жеткіліксіз дамуы да ө з ә серін тигізеді. Осығ ан байланысты жол қ озғ алысының жағ дайы кү рделенеді, апат артады, кө лік қ ұ ралдарының соқ тығ ысуы жә не басып кету кө бейеді, ауаның ластануы жә не шу дең гейі ү лкейеді. Кө ріп отырғ анымыздай, автокө ліктің дамуының жақ сы жақ тарымен бірге, оның апаттарғ а байланысты адам ө міріне жә не материальдық шыгындарғ а алып келетін жақ тары да бар.

Жол қ озғ алысы қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етуге автокө ліктің конструкциялық ерекшеліктерінің ә сері ө те жоғ ары болады. Кә зіргі кезде шығ арылатын автокө ліктердің конструциясы жетілдірілген жә не заман талаптарына сай келеді. Бірақ, пайдалану жағ дайының соншама кү рделі жә не ә ртү рлі болуы конструкцияны жетілдіруге шек қ оймайды.

Автокө лік паркінің ө суі, жылдамдық тың жә не қ озғ алыс тығ ыздығ ының кө беюі, жол апатының ө суіне байланысты, оны мен кү рес дү ние жү зінде басты мә селе болып тур. Жол апатының себептерін жә не оны шешу жолдарын зерттеу кезінде, автокө лік қ ауіпсіздігіне ә сер ететін барлық факторларды бірге қ арастыру керекекені анық талды. Осы мақ сат пен пайдалану қ асиетінің негізі ретінде, автокө ліктің конструкциялық қ ауіпсіздігі деген ұ ғ ым енгізілген. Бұ л ұ ғ ым, қ абылданғ ан конструкциялық – технологиялық шешімінің артық шылығ ы мен кемшіліктерін жан-жақ ты зеттеуге мү мкіншілік туғ ызады.

Автокө ліктің конструкциялық қ ауіпсіздігінің ерекшелігі, ол пайдалану кезең інің бә рінде ө з кө рсеткіштерін ө згертпей, қ ажетті дең гейде сақ тай білуі. Автокө лік барлық ұ ақ ытта, ауа-райына жә не кез-келген жол жағ дайында қ ауіпсіз болуы керек. Оны орындау ө те қ иын, себебі автокө лік қ ауіпсіздігі кө п факторларғ а байланысты. Автокө ліктің ә р-бір қ ызметкері, автокө ліктің конструкциялық қ ауіпсіздігін кем дегенде шама мен бағ алай білуі, автокө ліктің негізгі маркаларының жә не моделдерінің конструкциялық мү мкіншіліктерін білуі жә не оның қ ауіпсіздігінің тө мендеуінің себебін анық тай алуы керек.

Автомобильді техникалық пайдалану саласында жоспарлы – алдын ала жү йесі кө бі пайдаланылады. Мұ ндай жү йеде ә рбір жұ мыс (КҚ, ТҚ -1, ТҚ -2, АЖ) есептелініп, оның мерзімі, жұ мыс кө лемі белгіленеді. Жү йедегі барлық операциялар уақ ытылы жә не сапалы жү ргізіліп тұ рса, онда ол автомобильдің техникалық жағ дайын мейілінше басқ аруғ а болады.Елімізде автокө лік паркі қ арқ ынды ө суде. Ә сіресе жең іл кө лік. Осығ ан байланысты техникалық қ ызымет кө рсету мекемелерінің саны да неғ ұ рлым ө суде.

Техникалық қ ызметтің жұ мысы автомобильдердің сенімділігін, қ ауіпсіздігін арттырады. Ол ү шін автокө ліктердің техникалық жағ дайын тұ рақ ты тү рде қ адағ алау, кө рсетілген уақ ыт мерзімінде техникалық кү тімдерді толық жә не сапалы ө ткізу, сынғ ан тетік бұ йымдарын сапалы жө ндеу.

Айтығ ан шараларды орындау жә не іс жү зінде асыруда материалдық техникалық базаны ә рдайым жаң артып отыру қ ажет.

Кө лік - тасымалдау, қ ұ рылыс, ауыл шаруашылығ ы жұ мыстарында кө п қ олданылады. Ал біздің мемлекетіміздің автокө лігі сандық жағ ынан қ алай дамыса, сапалық жағ ынан да тез дамып келе жатыр. Қ азіргі кезде транспорттық ә р тү рлі жағ дайда: жеткізу, арту, тасымалдау қ ызметі 70-80 пайызды қ ұ райды. Автокө лік транспорты халық шаруашылығ ында аса ірі мемлекеттік тұ рғ ыда дамуда, уақ ытында жұ мыс жасауғ а, сапалы пайдалануғ а, транспорттық қ озғ алыс қ ұ рылымында, ә леуметтік-экономикалық эфективтік ерекше ү лкен роль атқ арады. Ең басты жә не ө те қ ажетті мә селелері - эксплуатациялық сенімділігі, қ озғ алыс қ ұ рлығ ы автокө лік алдынғ ы мә селеде қ озғ алады жә не де автокө лікті қ олдануғ а тұ рады. Осы мә селелердің шешімі оны қ амтамасыз ету, қ ажетті бө лшек, қ оректену, жанармайлар, жү ргізу, жө ндеу, техникалық ә дістері, автокө ліктің жұ мыс істеу кө лемдері техникалық жө ндеуді қ ызмет жасауғ а тіреледі. Осығ ан ө ндірістік базалар арнайы жабдық талғ ан автокө лікті жө ндеуге тұ рақ постар, стансалар, қ озғ алыс қ ұ рлығ ы, теріс-дұ рыстығ ын тексеру тү рін, диагностикалық апараттар арқ ылы байқ ауғ а ө те қ ажет болады.

Жалпы қ оғ амда автокө ліктің басқ а кө лік тү рлеріне қ арағ анда алатын орыны ү лекен. Оның авиация, теміржол, су кө ліктеріне қ арағ анда бірнеше ұ тымды қ асиеттерін кө ре аламыз.

Автомобиль қ азіргі уақ ытта да ө з маң ызын жә не артық шылығ ын жоғ алтқ ан жоқ. Қ айта керісінше, сауда – саттық қ арым – қ атынасы дамығ ан сайын автокө ліктің де рө лі арта тү суде. Кө птеген автокө ліктік кә сіпорындар жабылғ анымен, қ ысқ артылғ анымен олардың орнына шағ ын жекеменшік кә сіпорындар қ ұ рылуда, Қ азақ стан Республикасының дербес мемлекет болғ анына кө п уақ ыт болғ ан жоқ. Сондық тан уақ ытша қ иындық тар автокө лік саласында да бар.

Ал қ иындық тарғ а ө з мемлекетіміздегі автомобиль қ ұ растыру жә не оларғ а бө лшектер жасау зауыттарының болмауы, жанар – жағ армай жә не материалдық бө лшектердің тым қ ымбаттапкетуі жә не т.б.

Осығ ан қ арамастан, автокө лік кә сіпорындары ө з алдарына қ ойғ ан міндеттерін ойдағ ыдай орындап жатыр. Қ азір бізде қ аланы кө ркейтуде қ ұ рылыс жұ мыстары кең етек жаюда.Сондық тан басқ а салаларғ а қ арағ анда кө лікті ә лемдік дең гейде дамыту керек. Осындай мә селелерге байланысты еліміздің кө птеген қ алаларында жекешелендірілген кішігірім автокө лік мекемелері пайда бола бастады. Мекемелер автомобиль тү ріне байланысты ә р тү рлі қ ызметтер атқ арады немесе ә р тү рі бойынша оларғ а қ ызмет кө рсетеді.Мысалы техникалық қ ызмет станциялары мен жү к жә не жолаушыларды тасымалдау мекемелері болып табылады.

Қ азір автомобиль кө лігі біздің ө міріміздң ажырамас бө лігі болып келеді жә не олардың қ ұ рылыстары да кү ннен кү нге кү рделеніліп келуде. Сондық тан оларғ а қ ызымет кө рсететін жә не бастартпаушылығ ын қ амтамасыз ететін кадрлар дайындау ең басты міндет.

Қ озғ алтқ ыш (двигатель) деп — энергияның кез келген бір тү рін тек механикалық энергияғ а айналдырып беретін қ ондырғ ыны айтады. Олай болса, қ озғ алтқ ыштар қ олданатын энергия тү ріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. Олардың негізгілері: жылу, электр, жел, су жә не т.с.с. тү рлері.

Олардың ішіндегі ө те кө п қ олданылатын тү рі – жылу қ озғ алтқ ышы. Себебі, онда басқ а қ озғ алтқ ыштар энергия кө зіне “байланып ” тұ рады да, оларды автомобиль сияқ ты қ озғ алатын машиналарғ а пайдалану мү мкін болмайды. Мысалы, электр қ озғ алтқ ышы энергия кө зіне ө ткізгіштер арқ ылы жалғ асады, ал ол ө ткізгіштердің ұ зындығ ы шектеулі болғ андық тан, ондай қ озғ алтқ ышпен жабдық талғ ан автомобиль ұ зақ қ а кете алмайды. Оның ү стіне электр энергиясын жинайтын қ азіргі аккумулятор сияқ ты қ ондырғ ылардың кө лемі ө те ү лкен болып, машинаны пайдалануды қ олайсыз жағ дайғ а келтіреді.