Тарих толқынында Назарбаев.

79. 1970-1990ж Қ азақ станның экономикасы мен қ оғ амдық -саяси ө мірі. 1970-1990 жылдары Қ азакстаң да ө неркә сіп кә сіпорындары мен цехтар салынды. Павлодар — Екібастұ з, Қ аратау — Жамбыл, Маң ғ ышлақ, Теміртау - Қ арағ анды, Рудный - Алтай, Қ останай — Лисаковск жә не басқ а да бірегей территориялық -ө ң дірістік комплекстер (ТӨ К) іске қ осылды жә не даму ү стінде болды. Халық шаруашылығ ына жаң а салалары — газ, подшипник, трактор, фосфор, атом ө неркә сібі пайда болып, интенсивті тү рде дамыды. Сан алуан табиғ и байлық тарды қ арқ ынды тү рде халық шаруашылығ ы айналымына қ осу, ө ндiрiс қ ұ рал-жабдық тары ө ндiрiсiн басымырақ дамыту, республиканың жергiлiктi жағ дайлары мен ерекшелiктерiн ескере отырып жалпы одақ тық жә не аймақ тық мү дделерге сай келетiн ө нiмдер ө ндiруге мамандандыру мiндетi алғ а қ ойылды. 1985 жылы республиканың қ оғ амдық, жалпы ө нiмi 1960 жылмен салыстырғ анда 3, 9 есе артты. Материалдық ө ндiрiстiң басқ а салаларының да даму дең гейi жоғ ары болды. Экономикағ а тү бiрлi реформа жасау жә не меншiктiң кө п тү рлiлiгi негiзiнде нарық тық қ атынастар орнату ү шiн бiрқ атар заң дар қ абылдау керек болды. Орталық қ а бағ ынғ ан кезiнде Қ азақ станда “Қ азақ КСР-iндегi еркiн экономикалық аймақ тар туралы”, “Қ азақ КСР-iндегi шет ел инвестициялары туралы”, т.б. заң дар қ абылданды. Республикада Сыртқ ы экономика министрлігі қ ұ рылды, Сыртқ ы экономика банкi ашылды. Ә р тү рлi экономикалық қ ауымдастық тардың, корпорациялардың дү ниеге келуi ө зара ә рiптестiк сауданың дамуына жағ дай туғ ызды, оның кө лемі 1990 ж. 1, 5 есе ө стi.

80. 1986 жылғ ы Желтоқ сан кө терілісі. Желтоқ сан кө терілісі — 1986 жылы 17 — 19 желтоқ сан аралығ ында Алматыда болғ ан қ азақ жастарының КСРО ү кіметінің отаршылдық, ә міршіл-ә кімшіл жү йесіне қ арсы наразылық қ имылдары. Кө терілістің басталуына Мә скеудегі орталық тың республика халқ ының пікірімен санаспастан Ресейдің Ульянов облысы партия коммитетінің 1-хатшысы Г.В. Колбинді Қ КОК-нің 1-хатшысы етіп тағ айындауы тү рткі болды. 17 желтоқ сан кү ні таң ертең гі сағ ат 8-де қ аладағ ы Л.И.Брежнев атындағ ы алаң ғ а (қ азіргі Республика алаң ы) саяси тә уелсіздікті талап еткен ұ рандармен алғ ашында 300-дей адам жиналып, кешкісін кө терілісшілер саны 20 мың ғ а жетті. Бірақ кө терілісшілердің қ ойғ ан талап-тілектері аяқ асты етіліп, “бұ зақ ыларды” кү шпен тарату мақ сатында алаң ғ а қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ ызметкерлері мен арнайы ә скери кү штер тобы жеткізілді. КСРО ІІМ-нің бұ йрығ ы негізінде дайындалғ ан “Қ ұ йын — 86” операциясы бойынша кө теріліс қ атыгездікпен басып жаншылды.18 желтоқ сан кү ні алаң ғ а қ айта жиналмақ болғ ан кө терілісшілерге қ арсы ә скер кү ші қ олданылды. Кө терілісшілердің қ алғ ан топтарын ығ ыстыру ү шін жедел отряд, милиция мен жасақ шылардан арнайы топтар қ ұ рылып, қ ала кө шелеріне аттандырылды.

81. Қ азақ стандағ ы этнодемографиялық процестер/1991-2011ж/. Тарихи демография саласындағ ы ө зекті мә селелердің бірі – Кең естік дә уірде қ азақ жеріндегі кө ші-қ он процестері ө зіндік ерекшеліктерімен дараланғ ан, ол биліктің жү зеге асырғ ан саяси, ә леуметтік-экономикалық іс-шараларымен тығ ыз байланыста жү рді. 1917 ж. Қ азан тө ң керісінен кейін орын алғ ан азамат соғ ысы, жер-су реформасы, кү штеп ұ жымдастыру, қ уғ ын-сү ргін, кү штеп қ оныс аудару, Ұ лы Отан соғ ысы кезіндегі мобилизация мен эвакуация, депортация, соғ ыстан кейінгі демобилизация, халық шаруашылығ ын қ алпына келтіру жолындағ ы шаралар, кү штеп қ оныс аударғ андарды кері қ айтару, тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру секілді тағ ы басқ а оқ иғ алар мен ахуалдар ішкі жә не сыртқ ы кө ші-қ он процестеріне тікелей ық пал етті. Демографияғ а байланысты зерттеулер тек 1960-жылдары ғ ана қ айта қ олғ а алына бастады. 1960-1970 жж. Қ азақ станның демографиялық дамуының кейбір аспектілері қ арастырылғ ан, алайда негізінен еліміздің ғ леуметтік даму мғ селелеріне арналғ ан ең бектер шық ты.

82. Мә дени мұ ра мемлекеттік бағ дарламасы жә не оның маң ызы. Мә дени мұ ра - орны толмас қ ұ нды рухани, мә дени, экономикалық жә не ә леуметтiк қ азына. Мұ ра осы заманғ ы ғ ылым, бiлiм мен мә дениеттiң де қ айнар кө зi. Бұ л, табиғ и байлық тарымен қ атар, ұ лттық ө зiн-ө зi сыйлауы мен ә лемдiк қ оғ амдастық ты мойындатуына басты негiз болып табылады.2009-2011 жылдарғ а арналғ ан " Мә дени мұ ра" стратегиялық ұ лттық жобасының Тұ жырымдамасы Мемлекет басшысының 2008 жылғ ы 13 маусымда ө ткен " Мә дени мұ ра" бағ дарламасын iске асыру жө нiндегi Қ оғ амдық кең естiң отырысында берiлген тапсырмасын орындау мақ сатында ә зiрленген.Бұ л Тұ жырымдамада 2004 - 2006 жылдарғ а арналғ ан " Мә дени мұ ра" мемлекеттiк бағ дарламасын iске асырудың негiзгi аспектiлерi жә не 2007 - 2009 жылдарғ а арналғ ан " Мә дени мұ ра" салалық бағ дарламасының екi жылдық нә тижелерi талданып, оны алдағ ы жылдары iске асырудың басым бағ ыттары кө рсетiлген.Мемлекеттiк бағ дарламаны iске асыру Қ азақ стан тарихындағ ы шын мә нiнде тең десi жоқ, аса жемiстi гуманитарлық акция болды. Отандық мә дениет пен ғ ылымды жоғ ары дең гейге кө теруге мү мкiндiк беретiн жаң а қ ұ нды тә жiрибе алынды.Елiмiздiң тарихи-мә дени мұ расын зерделеу, айрық ша маң ызы бар тарихи-мә дени жә не сә улет ескерткiштерiн қ айта қ алпына келтiру жө нiнде ауқ ымды жұ мыс атқ арылды. Бү гiнгi кү нi мемлекеттiк мұ ражайларда екi миллионнан астам мә дени қ ұ ндылық тар сақ талуда.Мемлекеттiк бағ дарламаны iске асыру барысында 35 тарих жә не мә дениет ескерткiштерiнде жаң ғ ырту жұ мыстары, 30 қ алашық, қ оныс, тұ рақ пен қ орғ анда археологиялық зерттеу жұ мыстары жү зеге асырылды.

83. Қ Р-ның мемлекеттік тә уелсіздігінің жариялануы /16 желтоқ сан 1991ж/. 1991 жылы 16-желтоқ санда Қ азақ станның Жоғ арғ ы Кең есі “Тә уелсіздік пен мемлекеттің егемендігі туралы” заң ды қ абылдады. Ескеретіні, Қ азақ стан КСРО қ ұ рамындағ ы елдердің арасында ең соң ғ ысы болып Тә уелсіздігі туралы заң ды қ абылдады. Бұ л заң 1990 жылы 25-қ азанда қ абылданғ ан Қ азақ станның Егемендігі туралы Декларациямен бірге Қ азақ елінің елдігін нығ айта тү сті. Қ азақ станның Тә уелсіздігін ресми тү рде ең алғ аш болып мұ хиттың арғ ы жағ ында жатқ ан Америка Қ ұ рама Штаттары мойындады, екінші болып айдаһ ардай айбарлы Қ ытай, сонан соң Ұ лыбритания мойындады. Оның артынан Моң ғ олия, Франция, Жапония, Оң тү стік Корея жә не Иран Ислам мемлекеті мойындады. Иран — Қ азақ станның тә уелсіздігін мойындағ ан алғ ашқ ы мұ сылман мемлекеті. Ал “Тә уелсіздігімізді ең алғ аш болып бауырлас Тү ркия мемлекеті мойындады” деген сө здің ақ иқ ат еместігін білгеніміз жө н. Тү ркия алғ аш болып Қ азақ станда ө з елшілін ашты, бірақ тә уелсіздігімізді мойындауда он жетінші болды. Бұ л деректі еліміз Тә уелсіздік алғ аннан кейін Сыртқ ы істер министрінің орынбасары қ ызметін атқ арғ ан, елдің сыртқ ы саясат тұ жырымдамасы авторларының бірі болғ ан Вячеслав Ғ ИЗЗАТОВ келтірген. Қ Р Сыртқ ы Істер министрлігінде тіркелген дипломатиялық қ ұ жаттарда Тү ркияның Қ азақ стан тә уелсіздігін ресми тү рде мойындайтын протоколғ а 1992 жылдың 2-наурызы кү ні қ ол қ ойғ андығ ы кө рсетілген. Алғ ашық ы кү ндері ә лемнің салмақ ты елдері мойындап, кейіннен басқ а да елдер мойындап жатты. Осылайша ә лемдік саясат аренасында Қ АЗАҚ СТАН деген мемлекет тә й-тә й басты. Небары бірнеше аптаның ішінде ә лемнің кө птеген беделді елдері Қ азақ елінің тә уелсіздігін мойындап, дипломатиялық қ атынастар басталды.

84. Қ азіргі кездегі Қ азақ стандағ ы қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстар мен партиялар. Қ азақ станда азаматтардың партиялар мен қ оғ амдық ұ йымдар арқ ылы саясатқ а қ атысу еркіндігі де біркелкі бірдей деуге болмайды. Мысалы, азаматтар ү шін «Нұ р Отанның» беделі жоғ ары. Ал «Ә ділет», «Азат», «Ақ жол», «Ауыл», «Руханият», «Патриоттар», 2 компартия; Қ оғ амдық қ озғ алыс ұ йымдарының мү шелері: «Тә уелсіздікті қ орғ ау» (М. Шаханов), «Рух пен тіл» (Н. Мамай), «Ұ лт тағ дыры» (Д. Кө шім) жә не т.б; жастар ұ йымдары (бірнеше ондағ ан) «Қ аһ ар», «Айбын» жә не т.б. ХХ ғ асырдың 90 жылдарынан басталғ ан демократиялық ө згерістер еліміздегі партиялық жү йені тү бірімен ө згертті. Елімізде 70 жылдан астам ү стемдік қ ұ рғ ан бірпартиялық жү йе орнына кө ппартиялық жү йе қ алыптаса бастады. Бұ л егеменді Қ азақ станғ а демократиялық ө згерістердің нә тижесінде келген саяси плюрализмнің нақ ты кө рінісі. Мұ ратымыз демократия қ ұ ру болғ андық тан, еліміздегі партиялық жү йені жетілдіру, оны дамыту басты міндеттердің бірі болып табылады. Саяси қ оғ амдық ұ йымдарғ а халық тың белгілі бір тобының мү ддесін білдіріп, қ орғ айтын, алдына қ ойғ ан ә леуметтік мақ сатқ а жету ү шін ерікті тү рде мү шелікке кірген, оғ ан материялдық кө мек кө рсететін, ө зін-ө зі басқ аратын адамдардың бірлестігі жатады.
Саяси қ озғ алыстар сияқ ты қ оғ амдық ұ йымдар да адамдардың мү дделерін іске асырудың қ ұ ралы ретінде пайда болады. Қ оғ амдық ұ йымдар қ оғ амның саяси ө міріне қ атысушы адамдардың мақ саттары мен қ арым-қ атынастарының ә р алуандылығ ын білдіреді.

85. Қ Р-ның Конституциясы/30 тамыз 1995/.Конституция, Ата заң — мемлекеттің Негізгі Заң ы, елдегі барлық басқ а заң дарғ а қ атысты жоғ ары заң ды кү шке ие заң немесе заң дар тобы. Конституция осы заманғ ы мемлекеттіліктің маң ызды белгісі, мемлекеттің бастапқ ы саяси жә не қ ұ қ ық тық қ ұ жаты болып табылады. 1995 жылы 30 тамызда республикада бү кілхалық тық референдум ө тті, нә тижесінде Қ азақ станның жаң а Конституциясы қ абылданды. Дауыс беру еліміздің қ алалары мен ауылдарындағ ы 10253 сайлау учаскелерінде жү рді. Бұ л Конституцияның 1993 жылғ ы Конституциядан айырмашылығ ы оның мазмұ нының сапасында еді. Жаң а Конституцияғ а алғ аш рет азаматтың қ ұ қ ына қ атысты ғ ана емес, адам дү ниеге келген сә ттен одан ажырамас қ ұ қ ық тарына да қ атысты нормалар енді. Ол бойынша Қ азақ стан Республикасының Президенті саяси жү йенің басты тұ лғ асы болып табылады, билік тармақ тарынан жоғ ары тұ рады. Бұ л президенттік басқ ару жү йесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялық бө лім ө згерістерге ұ шырады.1995 ж. желтоқ санда екі палаталы (жоғ арғ ы палаталы — Сенат, тө менгі палаталы —Мә жіліс) Парламентке сайлау ө ткізілді.

86. Қ Р-ның реміздері елтаң ба, ту, ә нұ ран. Мемлекеттік Рә міздер мемлекеттің тә уелсіздігін білдіретін символикалық айырым белгілері. Мемлекеттік Рә міздер белгілі бір мағ ына берерлік ө зара ү йлесімде орналастырылғ ан жанды-жансыз заттардың бейнелерінен қ ұ растырылады. Мұ ндай бейнелер ү йлесімінен мемлекеттің, елдің арман-мұ раты, ө зін-ө зі тү йсінуі кө рініс береді. Мемлекеттік рә міздер тә уелсіздік нышаны ретінде ерекше қ адірленіп, оларғ а биік мә ртебе беріледі, сондық тан да мемлекет адамдарғ а мемлекеттік рә міздерді қ астерлеуді парыз етеді. Қ азақ стан Pеспубликасының мемлекеттiк Елтаң басы — Қ азақ стан Республикасының негiзгi мемлекеттiк рә мiздерiнiң бiрi. Қ Р Президентiнiң “Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттiк рә мiздерi туралы” конституциялық заң кү шi бар Жарлығ ымен (24.1.1996) белгiленген. Рә мiздiк тұ рғ ыдан Қ Р мемлекеттік гербiнiң негiзi — шаң ырақ. Ол — гербтiң жү регi. Шаң ырақ — мемлекеттiң тү п-негiзi — отбасының бейнесi. Елтаң басының авторлары — Жандарбек Мә лiбеков пен Шотаман Уә лиханов. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк туы – Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк негiзгi рә мiздердiң бiрi. Қ Р Президентiнiң “Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттiк рә мiздерi туралы” конституциялық заң кү шi бар Жарлығ ымен (24.1.1996) белгiленген. Мемлекеттік ту кө гiлдiр тү стi тiк бұ рышты кездеме. Оның ортасында арайлы кү н, кү ннiң астында қ алық тағ ан қ ыран бейнеленген. Ағ аш сабына бекiтiлген тұ ста — ұ лттық оюлармен кестеленген тiк жолақ ө рнектелген. Кү н, арай, қ ыран жә не ою-ө рнек — алтын тү стi. Тудың енi ұ зындығ ының жартысына тең. Қ Р мемлекеттік туының авторы — суретшi Шә кен Ниязбеков.Ә нұ ран сө зі: Жұ мекен Нә жімеденов, Нұ рсұ лтан Назарбаев ә ні: Шә мші Қ алдаяқ овтыкі

87.Тә уелсіздік кезең інде Қ азақ станның мемлекеттік шекарасын нығ айту/1991-2011/. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік шекарасы дегеніміз Қ азақ стан Республикасы аумагының шегін — Қ ұ рлық, су, жер қ ойнауы жә не ә уе кең істігінің шегін — айқ ындайтын сызық жә не осы сызық бойынша ө тетін беткі қ абат. Мемлекеттік шекара Қ азақ стан Республикасының халық аралық шарттарымен жә не Қ азақ стан Республикасы Парламентінің Мә жіліс жә не Сенат палаталары Кең есінің шешімдерімен белгіленеді.

88. Назарбаев Қ Р-ның тұ ң ғ ыш Президенті. 1940 жылы 6 шілдеде Алматы облысы Қ аскелең ауданының Шамалғ ан ауылында дү ниеге келген. 1967ж. Қ арағ анды металлургия комбинатының жанындағ ы зауыт-втузды бітірген. Экономика ғ ылымдарының докторы.
Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық ғ ылым академиясының, Халық аралық инженерлік академияның, Ресей Федерациясы Ә леуметтік ғ ылымдар академиясының академигі. Ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ мемлекеттік ұ лттық университетінің қ ұ рметті профессоры. Белорусь Ғ ылым академиясының қ ұ рметті мү шесі. М.В.Ломоносов атындағ ы Мә скеу мемлекеттік университетінің қ ұ рметті профессоры. 1991 жылы 1 желтоқ саннан ө ткен бү кілхалық тық президенттік сайлауда республика азаматтарының 98, 7 процент қ олдауына ие болды.1995 жылы 29 сә уірдегі бү кілхалық тық референдумның нә тижесінде Н.Ә. Назарбаевтың Президенттік ө кілеттілігі 2000 жылғ а дейін ұ зартылды.1999 жылдың 10 қ аң тарында баламалық негізбен сайлаушылардың 79.78 проценттік дауысымен Қ азақ стан Республикасының Президенті болып сайланды.2005 жылы 4 желтоқ санда сайлаушылардың 91, 15 проценттік дауысымен Қ азақ стан Республикасының Президенті болып қ айта сайланды.

90. Қ азақ станның даму стратегиясы 2030. 1997 жылғ ы қ азанда Прзеидент Н.Ә. Назарбаевтың “Қ азақ стан-2030” жолдауы жарияланды. Қ аралғ ан мә селелер:
1. Экономикалық дағ дарыстан шығ у жолдары.
2. Реформаларды аяқ тау.
3. Алдың ғ ы қ атарлы мемлекеттер қ атарына қ осылу.
4. “Қ азақ стан барысын” қ алыптастыру. Жолдауда болашақ қ а болжам, қ азіргі жағ дайғ а талдау жасалып, ішкі жә не сыртқ ы саясаттың негізгі бағ ыттары, республиканың дамуының ерекшеліктері айтылды. Бұ л бағ дарламада еліміздің саяси, ә леуметтік-экономикалық дамуының жақ ын арадағ ы жә не стратегиялық ұ зақ мерзімдегі даму жолдары кө рсетілген. Ұ зақ мерзімдегі 7 басымдық:
1. Ұ лттық қ ауіпсіздікті сақ тау.
2. Ішкі саяси тұ рақ тылық пен қ оғ амның топтасуын нығ айту.
3. Нарық тық қ атынастар негізінде экономикалық ө су.
4. Қ азақ стан азаматтарының денсаулығ ының білімі мен ә л-ауқ атын кө теру.
5. Энергетика ресурстарын жете пайдалану.
6. Инфрақ ұ рым, кө лік, байланысты дамыту.
7. Демократиялық кә сіби мемлекет қ ұ ру. Ұ лттық қ ауіпсіздік басымдық тарының дең гейіне мық ты демографиялық жә не кө ш-қ он саясаты шығ арылуғ а тиіс. Егер бұ ғ ан немқ ұ райлық пен қ арасақ, оның салдары ө те ауыр болады. ХХІ ғ асыр қ арсаң ында Қ азақ стан Ресейдің артынан адам саны сыртқ ы кө ші-қ он процестерінен ғ ана емес, табиғ и жолмен кеми беретін “демографиялық апатқ а” ұ шырайды.

91. Қ азақ стан ж/е дү ниежү зілік жаһ андану процесі. Жаһ андану мə селесі тым ауқ ымды екендігі сө зсіз.Осығ ан байланысты Қ азақ станда талай –талай кітап жазып кө птеген зерттеулер жү ргізуге болар еді.Бұ л ретте осы мə селеге қ ызығ ушылық тек теориялық пайымдарғ а ғ ана байланысты емес. Жаһ андану дү ниесі басқ а елдер секілді біздің еліміздің алдына да, ө те кү рделі де принципті мə селелер қ ойып отыр.Жə не де осы мə селелердің қ алай шешілетіндігіне болашақ та жас мемлекетімізде кө п нə рсе байланысты болмақ. Сондық тан да Қ азақ станның жаһ андану дү ниесіндегі оң тайлы даму жолдарын табу проблемасы жан-жақ ты зерттеу мен ой сарабынан ө ткізуді талап етеді. Ə зірге бізде жаһ андану дү ниесіндегі ұ станым проблемасын зерттеу, ө кінішке орай Ресейдегідей Орталық жə не Шығ ыс Еуропадағ ыдай ө тпелі кезең елдерінде орныкқ ан тұ рақ ты да жү йелі талдау мен талқ ылау сипатына ие бола қ ойғ ан жоқ. Жаһ андануды ə рекетке келтіретін кө птеген дамығ ан, ə лдеқ айда бай елдердің саясаты орынды бағ алай отырып, жаһ анданудың обьективті қ ұ рамдастарын ғ ылыми техникалық прогресті, жаң а ақ параттық, коммуникациялық, кө ліктік технологиялардың дамуын, ə лемдік экономиканың даму дең гейін, оның субьектілерін жə не басқ а кө птеген нə рсені кө рмеу мү мкін емес.

92. Қ Р Президентінің халық қ а жолдауы Болашақ іргесін бірге қ алаймыз. Қ аң тардың 28-інде Қ азақ стан Республикасының Президенті Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев дә стү рлі халық қ а Жолдауын жолдады. «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз» бұ л Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2011 жылы халық қ а ү ндеген кезекті жолдауы. Қ азақ стан Тә уелсіздік алғ ан 20 жылдың ішінде болашақ қ а деген асуларды ел бірлігінің жарасымымен, халық тың татулығ ымен бірге бағ ындырып келеді. Осы орайда, кезекті жолдаудың мұ ндай атауды иеленуінің де ү лкен мә ні бар. Себебі, Елбасы Нұ рсұ лтан Назарбаевтың сындарлы саясатының негізгі басымдылығ ы ортақ мү дде, бірлік, татулық, бейбітшілікке ү ндейді. Тарих сахнасында жеке Қ азақ стан деген атпен мемлекет атанғ анымыздың 20 жылдығ ы қ арсаң ында жолданғ ан бұ л Жолдау еліміздің 20 жылда жү ріп ө ткен жолын бағ амдап, бағ дарлай отырып, биылғ ы стратегиялық мақ сатымызды айқ ындап берді. Президент осы жиырма жылда Қ азақ стан экономикасының қ арыштап дамығ андығ ын айта отырып, ө згелерді деміктіріп кеткен дағ дарыстың Қ азақ стан экономикасын айналып ө ткендігін баяндады. «1994 жылы жан басына шақ қ андағ ы ішкі жалпы ө нім 700 доллардан сә л ғ ана асқ ан болса, 2011 жылдың бірінші қ аң тарында бұ л кө рсеткіш 12 есеге дейін артып, 9 мың долларғ а жеткен. Бұ л дең гейге 2015 жылы жету жоспарланғ ан еді» деді Елбасы.

95.Ә лемдік қ аржы дағ дарысы ж/е Жол картасы. Ә лемдік қ аржы дағ дарысы дү ниежү зіндегі барлық мемлекеттердің бір-бірімен тығ ыз байланыста екендігін айқ ын кө рсетті. Бұ л – жаһ андану ү рдісінің кең қ анат жайып келе жатқ анының белгісі. Алдымен ең ірі экономикасы бар АҚ Ш-та ипотекалық дағ дарыс басталды. Ол біртіндеп осы елдің жә не Европа мемлекеттері мен Жапонияның қ аржы саласына ә сер етті. Мә селен, АҚ Ш-тың ішкі жалпы ө німі 2008 жылдың 4-ші тоқ санында 3, 8 пайызғ а тө мендеген. Бұ л – 1982 жылдан бергі ең ірі қ ұ лдырау. Германияда Еуропа елдеріне ө ндіріс тауарларын сату дең гейі 12 пайызғ а кеміген. Экспорт 8, 2 пайызғ а, ішкі нарық тағ ы сұ раныс 5, 1 пайызғ а азайғ ан. Қ ытай экономикасы да ө ндіріс кө лемін кемітіп, тікелей инвестиция мө лшері 2008 жылы 32 пайызғ а, импорт ауқ ымы 18 пайызғ а тө мендеген. Ү ндістанда экспорт дең гейі 12 пайызғ а, Ресейде ө ндіріс кө лемі 2 есеге кеміген. Қ аржы дағ дарысының алғ ашқ ы 4 айының ішінде Араб елдері шетелдік активтерінің 40 пайызын жоғ алтып, 2, 5 триллион шығ ынғ а батқ ан.Мемлекет басшысының сын­дар­лы саясатының нә тижесінде ел экономикасының дамуына ық ­пал ететін маң ызды бағ дар­ла­малар кезең -кезең імен ө мірге жолдама алып отыр. Осылайша қ азақ стандық тардың қ ө ң ілінен шық қ ан, ә рі ә леуметтік жағ ынан қ орғ алуын кө здеген “Жол кар­тасы” бағ дарламасының орны ерек­ше деуге толық негіз бар.“Жол картасының ” бас­та­луы­на дейін жалпы жұ мыссыздық дең ­гейі облыста 6, 8 пайызды қ ұ ­раса, байыпты жұ мыс нә тиже­сін­де ө ткен жылдың аяғ ында едә уір тө мендеді. Облыста инвестиция­лық жобаларды жү зеге асыру ү шін 19597 жұ мыс орнын қ ұ руғ а 12, 7 млрд. тең ге кө лемінде қ ар­жы бө лінсе, ә леуметтік жұ мыс орындарын қ ұ ру жә не жастар практикасы бағ дарламаларын ке­ң ей­туге республикалық бюджет­тен – 728 млн. тең ге, кадрларды даярлау мен қ айта даярлауғ а 1, 1 млрд. тең геден астам қ аржы қ а­растырылып, кө птеген жұ мыс­тар­дың тиянағ ы келтірілді.

96. Қ азақ стандағ ы мемлекеттің 1991-2011 ж ә леуметтік саясаты. Мемлекеттің ә леуметтік саясаты – оның қ оғ ам ө мірінің ә леуметтік-экономикалық жағ дайларын реттеу жө ніндегі қ ызметінің басты багыттарының бірі. Ә леуметтік саясаттың мә ні қ оғ амның ә леуметтә к топтары мен тараптарының арасындағ ы қ атынастарды қ олдау, ә л-ауқ атын жақ сарту, қ оғ ам мү шелерінің тұ рмыс дең гейін кө теру ү шін олардың қ оғ амдық ө ндіріске қ атысуына қ ажетті экономикалық ынталануын қ алыптастыратын ә леуметтік кепілдіктер жасау болып табылады.Қ азақ стан Республикасын саяси жағ ынан жетілдіру ө з кезегінде мемлекеттің ә леуметтік саясатының мазмұ нын сыйпаттайды. Мұ ның ө зі - ә леуметтік ү ндерістерді бір арнағ а тү сіруге жә не ойлаган тиімділікке қ ол жеткізу мақ сатындағ ы іс-қ имылды реттеп отыруғ а жә рдемдесу деген сө з. Сондық тан, Қ азақ станның ә леуметтік саясатын зерттеу айтарлық тай ынта – ық ылас туғ ызады. Ө йткені, бұ л мә селе саясатқ а ғ ана емес, қ оғ ам дамуының экономика, тарих, заң нама сияқ ты басқ а да салаларының бір қ ыдыру мә селерін қ амтиды.Ә леуметтік саясат пен жалпы ә леуметтік дамудың тү пкі мақ саты - қ ай елде болсын, қ оғ амның ә л-ауқ атын барынша жақ сартуғ а қ ол жеткізу. Қ азақ стан мемлекеті ә леуметтіксаясатының арналы мақ саты халық тың «ө мір самасы» жә не «ә леуметтік қ орғ алуы» тә різді ұ ғ ымдарды білдіреді.Халық ө мірі сапасының жоғ ары стандартына қ ол жеткізу жә не тиімді ә леуметтікқ орғ алуын қ амтамасыз ету ә леуметтік саясаттының мақ саты ғ ана емес, сонымен біргеоның тиімділігін шешуші шара да. Ө мір сапасы деген мә селенің ауқ ымында бастыорында жалпы азық танудың тиімділігі, айналадағ ы ортаның жағ дайы, денсаулық ты, біліммен мә дениет – тұ тас алғ анда, адам қ арекетінің кү ллі мә нін айқ ындайтын экономикалық компоненттер тұ рады.

97. Білім мен ғ ылым саласындағ ы реформалар. «Сапалы білім беру Қ азақ станның индустриялануы­ның жә не инновациялық дамуының негізіне айналуы тиіс». Елбасы биылғ ы Жолдауында осындай айқ ын міндет қ ойды. Тә уелсіздіктің жиырма жылында білім жү йесінде болғ ан ү лкен ө згерістер еліміздің бұ л дең гейге шығ уына толық мү мкіндік береді. Бү гінде білім сапасын арттыру ү шін дарынды балаларғ а арналғ ан қ азақ -тү рік лицей-интернатында инновациялық технологиялар барынша енгізілуде.ХХІ ғ асыр - бұ л ақ параттық қ оғ ам мен технологиялық мә дениет дә уірі. Яғ ни жаң а ақ параттық технологияларды қ олдану - уақ ыт талабы. Бү гінгі таң да білім жү йесін инновациялық технологиялармен жабдық тап, білімнің халық аралық талаптарын мең герудің маң ызы айырық ша. Ө йткені бұ л жас ұ рпақ қ а сапалы білім берудің негізі болып табылады. 1939 жылы бө лімше жанынан топырақ тану жә не география секторлары қ ұ рылды. Қ арағ андыда Ботаника бағ ының негізі қ аланды. 1941 жылы Тіл, ә дебиет жә не тарих институтының лингвистика бө лімі ұ йымдастырылды. 1940 жылы Геологиялық ғ ылымдар институты ұ йымдастырылды.

98. Қ азақ стандағ ы қ азақ ж/е ө зге тілдерді дамытудағ ы мемлекеттік саясат. Қ азіргі таң да қ азақ тілі мә селесі кө птен қ озғ алып жү рген, толық шешіліп бітпеген, кө кейкесті мә селенің бірі болып табылады.Қ азақ стандағ ы тіл саясатына тоқ талып ө тсек, аз шаралар жасалып жатқ ан жоқ, міне биылғ ы жылы қ азақ тілінің 22 жылдығ ы толып отыр. Осы уақ ытқ а дейін баршамызғ а мә лім екі бағ дарлама, яғ ни, Тілдерді қ олдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы жә не Тілдерді қ олдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы, қ абылданып ү лгерді.Аталмыш бағ дарлама шең берінде біршама жұ мыстар атқ арылып жатыр, алдағ ы уақ ыттарда атқ арылатын болады. Қ азақ тілінің қ олдануын кең ейту мақ сатында мемлекеттік органдардың кө пшілігі мемлекеттік тілге бет бұ рыс жасады. Бү гінгі кү ні қ оғ амда бізді қ уантарлық жай, кейбір ө зге ұ лт ө кілдері қ азақ тілінде ө зінің ана тіліндей сө йлейтін азамат, азаматшалар бар, ал қ азақ тілінде бір ауыз сө з білмейтін қ азақ баласының орысшалап тұ рғ анын кө ргенде жү регін қ анжылайды. Қ азіргі таң да мемлекеттік тілді ү йренушілерге, оқ ып жатқ андар ү шін мемлекет тарапынан кө птеген кө мектер кө рсетіліп жатыр. Сондық тан қ ұ рметті қ азақ стандық тар еліміздің дамуына ү лес қ осам десең із, барлығ ымыз бір жағ адан бас, бір жең нен қ ол шығ арып, мемлекеттік тілдің мерейін жоғ арлатайық

99. Қ азақ стандағ ы азаматтық қ оғ амның қ алыптасуы ж/е дамуы. Азаматтық қ оғ ам – кез келген ө р­кениет­ті елге тә н қ ұ былыс. Демокра­тия­лық кө ріністің алғ ышарттарының бірі ә рі ү зіліссіз жү ріп жататын ү деріс ретінде мемлекеттің қ алыптасуына ық ­па­лы зор. Ө йткені, оның негізіне мем­лекеттің барлық субъектілерінің бір ізді экономикалық, саяси, қ ұ қ ық тық, мә де­ни қ арым-қ атынастары арқ ау болғ ан­дық тан, ілгерілей дамуы кө п жағ дайда аталмыш институттардың ө зара қ арым-қ атынасына байланысты екені айтпаса да тү сінікті. Қ азақ стан тә уелсіздік алғ ан кү ннен бастап мемлекет пен азаматтық қ оғ ам арасындағ ы ә ріптестік байланыс­тың дұ рыс тү зілуіне, ө зара сенімді­лік­тің орнығ уына айрық ша мә н берді. Жан-жақ ты қ олдау кө рсетті. Бұ л бағ ыт­тағ ы жаң ғ ыру ү дерістері кезең -кезең ­мен атқ арылып, азаматтық қ оғ ам инс­титуттарының сапалы жаң а дең гейге кө терілуіне айтарлық тай ық пал етті. Сарапшылар Қ азақ стандағ ы азаматтық қ оғ амның қ алыптасуын бірнеше кезең ге бө ліп қ арастырады. 1980 жылдардың аяғ ы мен 1990 жылдардың басында басталғ ан экономикалық, ә леуметтiк жә не саяси салалардағ ы тү бегейлi реформалар тү рлi ә леуметтiк топтардың қ ұ қ ық тары мен мү дделерiн қ орғ ау ү шiн қ оғ амдық бiрлестiктердiң қ ұ рылуын ынталандырды. 1998 жылғ ы 7 қ азанда ел Парламентiнiң Қ азақ стан Республикасының Конституциясына елдiң сайлау жү йесiне партиялық тiзiмдер бойынша сайлау енгiзудi кө здейтiн ө згерiстер мен толық тырулар енгiзуi партиялық қ ұ рылыс процестерiн жеделдеттi. Сө йтiп, 1998 жылғ ы желтоқ саннан бастап 1999 жылғ ы тамызды қ оса алғ анда, Қ азақ станның азаматтық партиясы (Қ АП), Қ азақ станның Республикалық халық тық партиясы (Қ РХП), " Азамат" демократиялық партиясы, Қ азақ станның аграрлық партиясы (Қ АП), " Отан" республикалық саяси партиясы, Қ азақ стан ә йелдерiнiң демократиялық партиясы, " Руханият" партиясы, " Алаш" Қ азақ станның ұ лттық партиясы қ ұ рылды. Парламентте партиялық фракциялар пайда болды.

100. Қ азақ стандағ ы экологиялық қ озғ алыстар. Қ азақ стандағ ы қ оғ амдық экологиялық қ озғ алыс - Мемлекеттік ұ йымдармен қ атар халық тың экологиялық сана-сезімін қ алыптастыруда ү кіметтік емес ұ йымдар белсенділігін кө рсетіп отыр. 1990 жылдардың аяғ ында жалпы саны 70-ке жуық тағ ан олардың басты мақ саты — нақ ты проблеманы оқ шаулап алып шешу болып табылады. Мысалы, тү йе ө сіруді қ олдаудың аймактық " CAMEL" қ оры гең етикалық қ орды дамыту негізінде тү йе тұ қ ымдарын жетілдірумен шұ ғ ылданады. " Кө кшетау экологиялық қ оры" Кө кшетау мемлекеттік ұ лттық табиғ ат паркін дамытуғ а кө мектесіп, тарих пен мә дениет ескерткіштерін қ орғ аумен шұ ғ ылданады. Қ оғ амдық антиядролық экологиялық " " Феникс" қ оры ө здерінің негізгі міндеті — Семей ядролық полигонында атом қ аруын сынаулардан зардап шеккендерге жә рдемдесу деп біледі. " Дэкситинэйджер-центр" рухани экология жә не ә леуметтік бейімделу орталығ ы жеткіншектер мен жастардың білімділігі мен экологиялық мә дениеті дең гейін кө терумен шұ ғ ылданады.