Ызанақ зиянкестері мен аурулары

Мақ та кө белегі. Жұ лдыз қ ұ рттары пісіп келе жатқ ан қ ызанақ тың жемістерін кеміріп жейді. Оң тү стік аудандарда зиянын тигізеді. Қ уыршақ тары топырақ тың қ абаттарында қ ыстайды.

Кү ресу шаралары: Қ ызанақ жемістері пісіп келе жатқ ан кезде улағ ан жемді (1 кг кү нжара ұ нына 60 г арценат кальций қ осып) тастау қ ажет. Сү дігерді кү зде міндетті тү рде жү ргізу керек.

Қ ара дақ. Жапырақ та ұ сақ майлы дақ ылдар болады, бұ лар біртіндеп ү лкейіп, қ арая тү седі. Жапырақ кеуіп, семе бастайды. Осы кезде қ арсы кү рес жү ргізілмесе жемістерінің сыртқ ы бетінде қ арауытқ ан дө ң ес, ылғ алды, сақ ина тә різдес дақ тар пайда бола бастайды. Піскен жемісінде дақ тың астындағ ы қ абық тарында ұ лпалары шіри бастайды. Ауруды қ оздыратын бактериялар зақ ымданғ ан қ ызанақ сабақ тарының қ алдық тарында қ ыстайды.

Кү ресу шаралары: Тұ қ ымды гранозанмен дә рілеу керек. Қ ызанақ ты гү лдегенде 1 пайыздық бордос ерітіндісі мен 500л/га немесе 80 пайыздық цинептің 0, 4 пайыздық ерітіндісімен бү рку керек. Бү ркуді ә рбір 10-12 кү н қ айталаса, бірінші жемістенгенге дейін жақ сы ә серін тигізеді.

Макроспориоз – (қ оң ыр дақ тар) грибтік ауру. Қ ызанақ, картоп, баялдыны зақ ымдайды. Жапырақ тарда дө ң гелек, қ оң ыр тү сті, ойдым-ойдым дақ тар пайда бола бастайды. Жемістерінде ояң ойыс, қ оң ыр дақ тар пайда болады, олардың астындағ ы ұ лпалар шытынап, жарылып кетеді. Грибтер тұ қ ымында жә не дақ ылдың қ алдық тарында қ ыстайды жә не сақ талады.

Кү ресу шаралары: Тұ қ ымды гранозанмен дә рілеу (1 кг тұ қ ымғ а 3 грам) керек. 0, 5-1, 0 пайыздық цинеб немесе 1 пайыздық бордос ертіндісімен 500 л/ га. Қ ызанақ дақ ылын гү лдегеннен бастап жемістенгенге дейін бү ркейді. 27­30 см терең дікте сү дігер жыртады. Ауыспалы дақ ылдар айналымын қ адағ алау керек.

Вирустық аурулар: Вирустық аурулардан қ ызанақ қ а кө п зиян келтіретіндер – мозаика, стрик жә не столбур.

Мозаика. Ауруды вирустар таратады. Ауырғ ан ө сімдік жапырақ тарының тү стері мозаикалы тү стерінен анық кө рінеді. Вирустар тұ қ ымда жә не ауру ө сімдіктердің шырынында сақ талады.

Стрик. Жапырақ тарында бурыл тү сті қ оң ыр дақ тар пайда болады. Сабақ тарында, сабақ шаларында жә не жеміс сабақ шаларында қ оң ырқ ай қ ызғ ылтым жолақ тар, сызық тар пайда болады. Қ ызанақ жемістерінде қ оң ырқ ай сызық тар жә не бұ рышты жылтырауық дақ тар пайда болады. Ауру ө сімдіктер нашар, нә зік морт сынғ ыш келеді. Ауру тұ қ ыммен, ауру ө сімдіктірдік шырындары арқ ылы таралады

Солбур. Мұ нымен қ ызанақ ашық алаң да ауырады (ауа райында қ ұ рғ ақ шылық жә не шектен тыс ыстық болғ анда). Гү лшелері ү лкейіп, қ оң ырау тә різді пішінге айналады, аналық тары мен аталық тарының фрормасы ө згереді. Жемістері біркелкі піспейді, қ атайып тағ амғ а пайдасыз, дә мсіз болып қ алады. Столбурдың вирусы шырмауық ты, сарқ алумен, шашыратқ ы жә не басқ ада арамшө птерді зақ ымдайды, солардан барып жә ндіктер арқ ылы қ ызанақ тарды зақ ымдайды.

Кү ресу шаралары: тұ қ ымды 1 пайыздық марганец қ ышқ ылды калий ерітіндісімен 30 минуттай дә рілейді. Кө шеттерді жә не ашық алаң дарда тұ қ ымдарымен ө сіп келе жатқ ан ө сімдіктерді 0, 5 пайызды марганец қ ышқ ылды калий ерітіндісімен суару жә не бү рку керек. Макроспориоз – (қ оң ыр дақ тар) грибтік ауру. Қ ызанақ, картоп, баялдыны зақ ымдайды. Жапырақ тарда дө ң гелек, қ оң ыр тү сті, ойдым-ойдым дақ тар, жемістерінде ойыс қ оң ыр дақ тар пайда болады, олардың астындағ ы ұ лпалар шытынап, жарылып кетеді. Грибтер тұ қ ымында жә не дақ ылдың қ алдық тарында қ ыстайды жә не сақ талады.

Кү ресу шаралары: Тұ қ ымды гронозанмен дә рілеу (1 кг тұ қ ымғ а 3 грам) керек. 0, 5- 1, 0 пайыздық цинеб немесе 1 пайыздық бордос ертіндісімен 500 л/га. Қ ызанақ дақ ылын гү лдегеннен бастап жемістенгенге дейін бү ркейді. 27-30 см терең дікте сү дігер жыртады. Ауыспалы дақ ылдар айналымын қ адағ алау керек.

Бактериялық рак. Буыны қ атқ ан дақ ылда ауру бір жағ ынан сему мен сызық шалар, жапырақ тың сабақ шаларында жә не дақ ыл сабақ тарында кішкене шіріктер пайда болу тү рінде кө зге тү седі. Қ ызанақ жемісінде сырттай қ арағ анда, ауру белгілері байқ алмауы мү мкін, бірақ жемісінің ішінде шірік дами береді. Инфекция тұ қ ымда жә не дақ ыл қ алдық тарында сақ талады.

Кү ресу шаралары: тұ қ ымды гранозанмен дә рілеу ауырғ ан ө сімдікті егістіктен жинап алып ө ртеу керек. Ауыспалы егістікті терең сү дігермен жырту қ ажет.

Қ ызанақ септориозы. Павлодар облысының жекелеген шаруашылық тарында шілде айының екінші онкү ндігінің ортасында септориозды тең білдер пайда болды. Жапырақ тың кеуіп қ алуы байқ алды. Таралуы 2-2, 2%-ды қ ұ рады, дамуы тө мен дә режеде болды. Жиі жауғ ан жауын-шашын, ауаның жоғ ары ылғ алдылығ ы аурудың дамуын тө мендетеді. Аурудың дамуын тө мендету ү шін ауыспалы егіс жү йесін сақ тау қ ажет.

Қ ызанақ жемісінің тө бе шірігі ауруы инфекциялы ауруғ а жатпайды, ө сімдіктің су режимінің тепе-тең дігінің бұ зылуына байланысты туындайды. Қ ызанақ жемісінің аурумен залалдануы Алматы, Қ останай, Жамбыл жә не Оң тү стік Қ азақ стан облыстарында байқ алды. Ауру жемісте шең берленген қ ара-қ оң ыр дақ тар тү рінде пайда болды, олардың бір бө лігі қ оң ыр ө ң езбен қ апталғ ан. Аурумен залалдануғ а жасыл жә не піспеген жемістер бейім болды, жең іл, қ ұ мдақ жә не тұ зды топырақ та орналасқ ан қ ызанақ кө бірек зардап шекті. Қ ызанақ тың тө бе шірігі жас жемістерде, бірінші жә не екінші буынында пайда болды. Аурудың алғ ашқ ы белгілері шілде айының ү шінші онкү ндігінде қ ызанақ тың ерте пісетін сорттарының жемісінде анық талды. Аурумен кө бірек залалдану – тамыз айының бірінші онкү ндігінде қ ызанақ тың жеміс байлау-пісу фазасында байқ алды. Таралуы 2-30%-ды, дамуы 0, 01-20%-ды қ ұ рады.Су режимінің бұ зылуынан, қ ызанақ та тө бе шірігі ауруының едә уір дамуы жә не таралуы мү мкін.

Қ ызанақ тың қ ара бактериялды тең білі ауруы Алматы жә не Жамбыл облыстарында таралды. Аурудың бірінші белгілері, жапырақ та бірлі жарымды нү кте тү ріндегі дақ тар маусым айының екінші онкү ндігінде қ ызанақ тың ерте пісетін сорттарында Талғ ар ауданында (Алматы облысы) анық талды. Қ ара бактериалды тең біл ауруы Жамбыл облысында шілде айының бірінші онкү ндігінде пайда болды. Талғ ар ауданы территориясында маусым айының аяғ ында, қ ызанақ тың гү лдеу кезең інде, ауа температурасының кү рт тө мендеуі аурудың ө ршуіне алып келді. Қ ызанақ жемісінің толық пісуі фазасында аурудың таралуы 3-11%-ды, даму дең гейі 0, 01-1, 5%-ды қ ұ рады. Ә рі қ арай, тамыз айындағ ы қ ұ рғ ақ ыстық ауа райы болуына байланысты аурудың дамуы тоқ тады. Аурудың таралуы кө біне ө сімдік қ алдық тарындағ ы жә не топырақ тағ ы инфекция қ орына байланысты болады, ауыспалы егіс жү йесінің сақ талмауынан аурудың дамуының кү шеюі байқ алады. Қ ызанақ столбуры бұ л аурудың қ оздырғ ышы сфералық жә не сопақ ша формада микоплазмалық денелер болып табылады. Аурумен залалдану белгілері Алматы, Батыс Қ азақ стан жә не Жамбыл облыстарында гү лдеу жеміс байлау фазасында анық талды. Ө сімдіктің ө су кезең інде ауа температурасының жоғ арылауы аурудың дамуына мү мкіндік туғ ызды. Таралуы 0, 01-20%, дамуы 0, 007-12, 5%-ды қ ұ рады.

Зиянкестермен жә не аурулармен кү рес. Қ ызанақ, ә ртү рлі зиянкестермен зақ ымданады жә не тү рлі ауруларғ а шалдығ ады. Олар ө німді, оның дә мдік жә не тауарлық сапасын тө мендетеді. Жиі кездесетін аурулары – шимай ауруы, жеміс шірігі, фитофтороз. Қ орғ аулы жерде олардан басқ а кө п зиянды оң тү стік фитофторозы, бурыл тең біл, мозаика, жылыжай мен булы жайда – гү лзар шабдалы жә не алқ а биті, ақ қ анат келтіреді. Агротехникалық шаралармен бірге химиялық кү рес шаралары қ олданылады (5.28-кесте).

5.28-кесте. Қ ызанақ тың зиянкестерімен жә не ауруларымен кү ресу