Анықтама: Сорттарының сипаттамалары

Вязниковский 37. Грибовтағ ы кө кө ніс ө сіретін сұ рыптау-тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, ерте пісетін тұ здауғ а жарамды сорт. Тү қ ымдарының жаппай кө ктей шығ уынан жемістерінің тағ амғ а жарамды болуының арасы - 45-51 тә улік. Сабақ тарының ұ зындығ ы орташа, жемістері ұ зындау, жұ мыртқ а тә різді, қ алың тү кті қ арапайым, кейде аралас қ ара тү кті де болады, жемістерін кө лденең кескенде ү ш бұ рышты, сырты ұ сақ бұ дырлы, ә р жерінде жолақ -жолақ дағ ы бар, ақ шыл кө к тү сті, жоғ арғ ы жағ ында ақ шыл дағ ы мен тарам-тарам жолағ ы бар, осының ұ зындығ ы тү йнегінің 1/2-3/4 бө лігіндей. Орташа салмағ ы 115-120 грам, жас жә не тұ здалғ ан қ иярдың дә мділігі 3, 7 балл. Орташа ө німділігі 33-47 т/га. Аурулардан зақ ымдалғ ыш келеді. Жерсіндірілген облыстары – Алматы, Ақ мола, Жамбыл, Қ арағ анды, Қ останай, Павлодар, Петропавл.

Гибрид МОВИР-1 (Ғ 1).ВИР-дің Мә скеудегі бө лімінде шығ арылғ ан, ерте пісетін, орташа сабақ ты, салатқ а пайдаланатын сорт. Тү йіндері жұ мыртқ а тә різді, сыртқ ы тү ктері орташа, кү рделі, ақ. Жемістері эллипске ұ қ сағ ан, ірі бұ дырлы, салмағ ы 90-120 г, кө лденең кесіндісі дө ң гелекті, ү ш қ ырлы. Ө німділігі 57-92 т/га. Павлодар, Шығ ыс Қ азақ стан облыстарында жерсіндірілген.

Гибрид Садко (Ғ 1).Молдаваның Ғ ЗИ-нің суармалы егістікжә не кө кө ніс шаруашылығ ында шығ арылғ ан, ерте пісетін, тұ здауғ а қ олайлы, орташа сабақ ты сорт. Тү йіндері ұ зынша, жұ мыртқ а тә різді, сырты бұ дырлы, тү ктері сирек, кү рделі ақ тү сті.Жемістері жұ мыртқ ағ а ұ қ сағ ан, негізіне қ арай аз ғ ана дө ң гелекті, ұ шқ ырлы. Салмағ ы 125-150 г. Сапалы ө німділігі 40-66 т/га.Жерсіндірілген облыстары – Жамбыл, Қ арағ анды, Қ останай, Батыс Қ азақ стан.

Изящный. ВНИССОК-та шығ арылғ ан, салаттық ерте пісетін орташа сабақ ты сорт. Тү йіндері ұ ршық тә різді жә не ұ зынша, сопақ, ұ сақ будырлы, тү ктері аралас, қ алың ақ тү сті. Жемістері эллипсоид тә різді, сырты негізіне қ арай тегіс, салмағ ы 120-150 г. Жемістердің сырты кішкене бұ дырлы, кө лденең кескенде ү шбұ рышты немесе дө ң гелек-ү шбұ рышты. Сапасы орташа, ө німділігі 42-65 т/га. Ақ мола, Атырау, Жамбыл, Қ ызылорда, Қ останай облыстарында жерсіндірілген.

Конкурент.ВИР-дың Қ ырымдағ ы тә жірибе бекетінде шығ арылғ анерте пісетін, тұ здауғ а жарамды, ұ зын сабақ ты сорт. Жас тү йіндерінің сырты бұ дырлы, сопақ ша цилиндр тә різді. Тү ктері сирек, кү рделі, қ ара тү сті. Кө ктү йнектерін кө лденең кескенде ұ шбұ рышты, салмағ ы 117-153 гр. Кө пке дейін сарғ аймайды. Ө німділігі 38 т/га, тез жемістенуімен ерекшелінеді, консервілеуге ұ сынады. Оң тү стік облыстарда жерсіндірілген.

Кустовой. Краснодардың кө кө ніс-картоп тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, ерте пісетін, қ ысқ а сабақ ты, тү кті. Жас тү йнектері ұ зынша, жұ мыртқ а тә різді, сырты бұ дырлы, тү ктері сирек, кү рделі, қ ара тү сті. Кө к тү йнектері ұ зын жұ мыртқ а тә різді, сырты бұ дырлы, қ ара кө к тү сті, кө лденең кескенде дө ң гелек, ү шбұ рышты, салмағ ы 115-143 г, жемістері кө пке дейін сарғ аймайды. Жемістенуінің тездігіне байланысты бір рет жинағ андағ ы орташа сапалы ө німділігі 26 т/га. Консервілеуге ұ сынылады, комбайнмен бір рет жинап алуғ а қ олайлы. Ақ мола, Ақ тө бе, Алматы, Қ останай, Павлодар, Петропавл облыстарында жерсіндірілген.

Парад. ВИР - дың Қ ырымдағ ы тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, ерте пісетін, салаттық орташа сабақ ты, консервілеуге жарамды сорт. Жас кө к тү йнектерінің сырты бұ дырлы, сопақ ша цилиндр тә різді немесе сопақ ша цилиндрге ұ қ сайды, сырты бұ дырлы, негізіне қ арай тегіс, кө лденең кескенде ү шбұ рышты, жемістері кө п мерзімге дейін сарғ аймайды. Ақ ұ нтақ ауруына біршама тө зімді. Атырау, Қ ызылорда, Оң тү стік Қ азақ стан облыстарында жерсіндірілген.

Таджикский ранний.Тә жіктің егістік Ғ ЗИ-тында шығ арылғ ан, ерте пісетін, тұ здауғ а қ олайлы, орташа сабақ ты сорт. Жас тү йіндері ұ зынша цилиндр тә різді, сырты бұ дырлы тү ктері сирек, кү рделі ақ тү сті. Жемістері ұ зын цилиндрғ а ұ қ сайды, сырты бұ дырлы, негізіне қ арай тегіс, кө лденең кескенде дө ң гелекті ұ шбү рышты, салмағ ы 100-120 г. Орташа ө німі 15-32 т/га. Жемістері кө п уақ ытқ а дейін сарғ аймайды. Ақ ұ нтақ ауруымен нашар зақ ымданады. Қ ызылорда мен Оң тү стік Қ азақ стан облыстарында жерсіндірілген.

Универсальный.Батыс-Сібір кө кө ніс картоп тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, ерте пісетін, тұ здалатын, орташа сабақ ты сорт. Жас тү йіндері ұ зынша сопақ ша, сырты бұ дырлы, тү ктері жиі, қ арапайым, қ ара немесе қ оң ыр тү сті. Жемістері ұ зынша сопақ, негізіне қ арай тегіс, сырты бұ дырлы, кө лденең кескенде дө ң гелекті, ұ шбұ рышты, салмағ ы 11-12 т/га. Тұ қ ымдық жемісі қ оң ыр, сырты тегіс торлы. Сорттың ерекшелігі - ө німдерін жұ мыла бергіштігінде. Шығ ыс Қ азақ стан, Қ арағ анды, Павлодар, Батыс Қ азақ стан облыстарында жерсіндірілген.

Харьковский.Украинаның кө кө ніс-бақ ша шаруашылығ ы ғ ылыми зерттеу институтында шығ арылғ ан, ерте пісетін тұ здалатын, орташа сабақ ты сорт. Жас тү йіндері ұ зынша, сопақ, сырты бұ дырлы, тү ктері сирек, кү рделі қ ара. Жемістері ұ зын-сопақ, сырты сирек бұ дырлы, негізіне қ арай тегіс, кө лденең кескенде ү шбұ рышты немесе дө ң гелек ү шбұ рышты, салмағ ы 72-106 г. Жемістері консервілеуге жарамды. Орташа ө німі 70-78 т/га. Шығ ыс Қ азақ стан, Ақ мола облыстарында жерсіндірілген.

Воронежский.Воронеждің тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, тұ здауғ а жарамды, орташа пісетін, орташа тү пті сорт. Тұ қ ымдарының алғ ашқ ы жаппай кө ктеуімен ө німді бірінші жинап алудың арасы 50-55 тә улік. Жас тү йіні ұ зынша, сопақ ша келген, бет жағ ы бұ дырлы, тү ктері кү рделі қ ара, жемісі орташа. Жемістері ұ зын жұ мыртқ а тә різді, эллипсойдылы.Сапалы жемісінің салмағ ы 110-122 г. Орташа ө німділігі – 36-40 т/га. Шығ ыс Қ азақ стан, Павлодар облыстарында жерсіндірілген.

Дружба 60.Краснодардың кө кө ніс ө сіретін тә жірибе бекетінде шығ арылғ ансорт. Орташа мерзімде жә не кеш піседі. Тұ қ ымдарының жаппай кө ктеуімен бірінші ө німдерін жинаудың арасы 50 тә улік, ұ зын ө ркенді. Тұ здауғ а жарамды. Жемістері, ұ зын жұ мыртқ а тә різді, сыртқ ы беті бұ дырлы, ақ жолақ тары жемісінің жартысына дейін, кө лденең кескенде ү шбұ рышты, орташа салмағ ы 100-135 г. Жоғ арғ ы ө німді 70 т/га. Ақ тө бе, Жамбыл облыстарында жерсіндірілген.

Маргеланский местный. Ө збекстанның Маргелан ауданында шығ арылғ ан, салаттық, орташа мерзімде жә не кеш те пісетін сорт. Тұ қ ымдарының егіліп, жаппай кө ктеп шығ уы мен бірінші жемістері тағ амғ а жарамды жиналуына дейінгі мерзімінің арасы 48-56 тә улік, ұ зын ө ркенді. Жас тү йнектері тү зу, цилиндр тә різді, екі жағ ы жұ мырланып біткен, кө лденең кесіндісі дө ң гелек, бет жағ ы тегіс, ақ шыл келген, қ оң ырқ ай кө к тү сті, айқ ын жолақ тары бар, оның ұ зындығ ы тү йнегінің 1/4 бө лігіндей. Орташа салмағ ы 125-160 г, дә мділігі 3, 8-4, 5 балл. Орташа сапалы ө німі 26 т/га. Қ ұ рғ ақ шылық қ а тө зімді, саң ырауқ ұ лақ пен бактериоз ауруларынан зақ ымданады. Оң тү стік Қ азақ стан облысында жерсіндірілген.

Нежинский местный. Украинанаң ың жергілікті сорты. Тұ здалатын орташа пісетін сорт. Тұ қ ымдарының егіліп, алғ ашқ ы жаппай кө ктеуі мен бірінші жемісін жинап алудың арасы 52 тә улік, ұ зын ө ркенді. Жас тү йіні эллипсоид тә різді, бас жағ ы сү йірленіп біткен, кө лденең кесіндісі ү шбұ рышты, кейде тө ртбұ рышты, сырты ірі бұ дырлы, қ ырлы. Жемістері қ ою кө к тү сті, ұ сақ дақ тары мен ақ шыл жолағ ы бар, оның ұ зындығ ы тү йнегінің 1/3-1/2 бө лігіндей. Орташа салмағ ы 100-140 г. Жас жә не консервіленген жемістерінің дә мділігі 4, 6 балл. Орташа ө німділігі 35-45 жә не 77 т/га. Тез сарғ аяды, осығ ан байланысты жиі-жиі ө німдерін жинау қ ажет. Жерсіндірілген облыстары – Ақ тө бе, Алматы, Жамбыл, Қ ызылорда жә не Шығ ыс Қ азақ стан, Батыс Қ азақ стан.

Неросимый-40. Воронеждің кө кө ніс ө сіретін тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан. Салаттық орташа пісетін, орташа ө ркенді сорт. Тұ қ ымдарының алғ ашқ ы жаппай кө ктеуі мен жемістерінің тағ амғ а жарамдысын жинаудың арасы – 50 тә улік. Жас тү йнектері ұ зынша сопақ ша келген, ұ ш жағ ы жайпақ тау біткен, кө лденең кесіндісі дө ң гелек ү шбұ рышты сырты ірі бұ дырлы, ашық ақ сары тү сті. Толық пісіп жетілген жемістерінің орташа салмағ ы 80-120 г. Жоғ арғ ы ө німділігі 10 т/га. Аурулармен шамалы ғ ана зақ ымданады. Жерсіндірілен ө нірлер –Ақ мола жә не Батыс Қ азақ стан облыстары.

Урожайный 86.Бирючекуттегі кө кө ніс ө сіретің тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, тұ здалатын, орташа пісетін, ұ зын ө ркенді сорт. Жас тү йнектері эллипсоид тә різді, ұ ш жағ ы конус сияқ ты болып біткен, кө лденең кесіндісі ү ш бұ рышты, iрі бұ дырлы, тү ктері кү рделі, қ ара, сай-сай жоталы, ақ шыл тү сті ә р жерінде ашық кө к тү сті жолағ ы бар, ұ зындығ ы тү йіннің 2/3 бө лігіндей, орташа салмағ ы 100-150 г. Жемісінің жас жиналғ анының дә мділігі 4, 2 балл, тұ здалғ анда 3, 6 балл. Ақ ұ нтақ ауруына тө зімді. Орташа ө німділігі 21-35 т/га Алматы, Жамбыл облыстарында жерсің дірілген.

Донской 175.Бирючекуттегі кө кө ніс ө сіретін тә жірибебекетінде шығ арылғ ан, тұ здалатын, кеш пісетін, ұ зын ө ркенді сорт. Жас тү йіндері ұ зынша жұ мыртқ а тә різді, сырты бұ дырлы, кү рделі қ ара тү ктерімен. Жемістерінің тағ амғ а жарамды пісіп жетілгендері цилиндр сияқ ты ұ зын, кө лденең кесіндісі ү шбү рышты, сырты бұ дырлы, оның қ аракө к жолақ тары ұ зын бойына 1/2-ге дейін. Орташа салмағ ы 100-15 г. Тасымалдауғ а тө зімді, жемістері кө пке дейін қ аракө к тү стерін сақ тайды. Жоғ арғ ы ө німділігі – 44 т/га Қ ұ рғ ақ шылық қ а, жоғ арғ ы ыстық қ а, ә ртү рлі ауруларғ а тө зімді. Жерсіндірілген облыстары Алматы, Жамбыл.

Победитель. Бирючекуттегі кө кө ніс ө сіретін тә жірибе бекетінде шығ арылғ ан, тұ здалатын, кеш пісетін, ұ зын ө ркенді сорт. Жас тү йіндері цилиндр тә різді, тү ктері кү рделі, жиілігі орташа, қ ара қ оң ыр тү сті. Жемістерінің тағ амғ а жарамды пісіп-жетілгендері ұ зарғ ан эллипсоид тә різді, жоғ арғ ы жағ ына қ арай кішірейіп, созылғ ан, кө лденең кесіндісі дө ң гелек ү шбұ рышты, ірі бұ дырлы кең жолақ ты, нә зік рең імен анық талады, орташа салмағ ы 90-180 г. Қ аракө к, ақ шыл жолақ тары ұ зына бойына 1/3-2/3 бө лігіндей. Орташа ө німділігі 35-50 т/га.

Емдік қ асиеттері. Қ иярдың емдік-шипалық қ асиеттері ерте заманнан бері пайдаланады. Гиппократ жас қ иярдың жемісін ө кпе ауруын емдеу ү шін тағ амғ а кө бірек пайдалануды ұ сынғ ан. Қ ияр тұ қ ымдарын ұ сақ тап-ұ нтағ ының қ айнатпасын ішкенде қ ызуды басады жә не бү йректегі жиналғ ан тастарды ерітіп, зә рмен шығ аратын дә рі ретінде пайдалануды ұ сынады. Қ ияр жемісінің қ оректік қ ұ ндылығ ы басқ а дақ ылдарғ а қ арағ анда аздау, бірақ сү йкімді хош иісімен дә мділігі адамның кө ң іл-кү йін сергітіп, басқ а тағ амдарды ішіп-жеуді жақ сартады жә не адам ағ засындағ ы заттардың алмасуына ө те тиімді ә сер етеді. Қ ияр жемісіндегі пайдалы калий элементі (148 мг) адам ағ засынан артық су мен ас тұ зын шығ аруғ а ә серін тигізеді жә не жү рек тамыр жү йесінің нығ аюын кү шейтіп жақ сартады. Қ ияр жемісін тағ амғ а пайдаланғ анда атеросклерозғ а, толысып семіруге, қ ан қ ысымының кө терілуіне қ арсы қ олдануды ұ сынады, сондай-ақ асқ азанды жең ілдетіп босатуғ а, ө т пен зә р жү ргізуге жақ сы ә серін тигізеді. Адам ағ засының буындарында тұ з жиналғ анда қ иярды бал немесе қ ант қ осып тағ амғ а пайдалануды ұ сынады. Қ ияр жемісінен алынғ ан жас шырынды ішу де ө те пайдалы. Қ ияр жемісінің шырынындағ ы болатын органикалық қ ышқ ылдарды басқ а дақ ылдардың қ ұ рамынан кездестіруге болмайды, сондық тан римдіктер оны зә мзә м суына тең естірген.

Халық медицинасында ішек-қ арын, асқ азан шаншып ауырғ анда тыныштандыратын ә рі ауруды басатын дә рі ретінде қ ияр шырынын ұ сынады жә не шеменді жү рек ауруларына байланысты ісінгенде емдеуге пайдаланады. Жоғ арғ ы тыныс жолдары мен жө телге қ арсы қ ияр шырынына бал қ осып ішкенде жақ сы ә сер тигізетінін анық талғ ан (2-3 ас қ асық тан тә улігіне 2-3 рет). Қ иярдың шырыны ауыр қ ол жұ мыстарындағ ыларды инфаркті миокардадан сақ тандыру ү шін ө те пайдалы, оның ү стіне ол жү йке жү йесін тыныштандыруғ а жә не оны нығ айтуғ а ә серін тигізеді. Тә улігіне 100 мл қ ияр шырынын ішуді ұ сынады. Осыны басқ а қ ара қ арақ ат, алма, қ ызанақ (2: 2: 1) жә не (20: 1) шырындарымен қ осып пайдаланғ анда ә серлік кү штері арта тү сетіндігі анық талғ ан.

Кавказ халық тарының медицинасында пісіп жетілмеген қ ияр жемісінің жә не сабақ -жапырақ тарының қ айнатпасымен сары ауруды, бауырдың ауруын емдеуді ұ сынады.

Қ ияр тұ қ ымдарының қ айнатпасын бү йрек жә не қ уық ауруларын емдеуге сү ргі дә рі ретінде пайдалануды ұ сынады. Жас қ ияр шырыны емдік-сақ тандырғ ыш жә не ә демі-сә ндік дә рісі ретінде жоғ арғ ы бағ аланады: бет терісін ағ артуғ а, уылжытып тонусын жақ сартып, оғ ан кү лің гір барқ ат тү с беруге ә серін тигізеді жә не осымен қ атар бө ртпелерді, секпілдерді, безеулерді, пигмент дақ тарын жоюғ а жақ сы ә серін тигізеді.

" Қ ияр" лосьонның қ ұ рамында таза қ ияр шырыны, қ ырмызы гү л мен тү ймедақ тың тұ ндырмалары бар. Беттегі безеу, бө ртпе, секпіл, пигмент дақ тарын жою ү шін жас қ иярдың қ абығ ының ү гіндісінің 4 ас қ асығ ын 2 стакан қ айнағ ан суғ а салып 4 сағ ат тұ ндырып, електен ө ткізіп, бетті жууғ а жә не малма ү шін де пайдаланады. Қ ұ рғ ақ беттің терісі ү шін тұ ндырманың мө лшерін бірдей етіп қ айнатып салқ ындатылғ анның бір бө лігіне 1 шай қ асық глицерин қ осып араластырып пайдаланғ ан ө те тиімді. Қ ияр маскасының бетті ағ артатын, сергітетін ә сері бар, ә сіресе, майлы беттерді ерекше уылжытады. Масканы жас қ иярдың ү гіндісін алма ү гіндісіне қ осып немесе нә рлі креммен араластырып дайындап пайдаланғ ан ө те тиімді.

Соң ғ ы кездері қ ияр жемісі мен тамырынан алынғ ан сығ ындысы жә не басқ а да асқ абақ тұ қ ымдас дақ ылдардан табылғ ан кукурбитационның паталогиялық рак ауруының ө сіп, тарауын жә не СПИД-тың дамуын тежеп, тоқ тататын мү мкіндігі анық талғ андық тан оны ракты емдеуге пайдалануда. Қ иярдың қ ұ рамындағ ы никотин сияқ ты зат бар, осы зат альцгеймер ауруына қ арсы қ олданылады жә не темекі тартуды қ ойғ ысы келгендерге қ иярдың жас жемістерінен бастап, маринадталғ ан, консервіленген жә не т.б. тағ амғ а пайдалану ұ сынылады. Қ ияр жемісіндегі кү кірт шаштың тү суінен сақ тандырып, тістің, тырнақ тың жағ дайын жақ сартады, ал қ ұ рамындағ ы йод жең іл сің ірілетіндіктен, бұ л микроэлемент қ алқ анша безінің жақ сы жұ мыс жасауын қ амтамасыздандырады.