Пияз сорттары

Анық тама: Қ азіргі кезде ТМД жерінде пияздың 76 сорты егіледі, Мұ ның Қ азақ стан жерінде кө птеген сорттары ө сіріледі.

Дунган-56. Республиканың кө кө ніс-картоп ө сіретін институты шығ арғ ан сорт. Орта мерзімде піседі, жаппай кө ктеп, сабақ жапырағ ы қ урап жапырылғ анша 103-123 кү н ө теді. Пиязшығ ы домалақ, жалпақ, тө менгі жағ ы тұ йық біткен. Сыртқ ы қ абыршағ ы қ оң ыр қ ызыл тү сті, балғ ын, қ абыршағ ы ақ, кө кшіл жолағ ы бар. Жуашығ ы бір ұ ялы, орташа салмағ ы 50-90 грамм, дә мі ащылау. Жиналарында пиязшының 50 пайыздайы, біраз сақ тағ ан соң 80 пайыздайы піседі. Пиязшық тың сапалылығ ы 4 балл. Сақ тауғ а тө зімділігі орташа. Тасымалдауғ а ың ғ айлы. Тамақ қ а жас кү нінен пайдаланылады.

Тұ қ ымының тү сі қ оң ыр, сұ р тү сті. Майда тұ қ ымдар қ атарына жатады. Сыртында 3-4 қ ырлары болады, бір жағ ына қ арай иілген пішінде.Сыртында жұ қ а қ атты қ абығ ы бар, ол ә ртү рлі сыртқ ы ортада қ орғ аныс қ ызметін атқ арады. Ылғ алды топырақ та немесе суда 36-48 сағ аттың ішінде бө ртіп, сыртқ ы қ абығ ынан тез ажыратып алуғ а болады. Алғ ашқ ы егілген жылы бір гектар жерден 158-160 центнер пиязшық ө німі жиналады. Ақ тө бе, Алматы, Қ арағ анды, Қ ызылорда, Оң тү стік Қ азақ стан, Павлодар жә не Ақ мола облыстарына ө ң ірлерінде аудандастырылғ ан.

Золотой шар. ВИР-дің Арал маң ындағ ы тә жірибе станциясы шығ арғ ан сорт. Орташа мерзімде жә не кеш піседі, жаппай кө ктеп, сабағ ы қ урап жапырылғ анша140 кү н ө теді. Пиязшығ ы домалақ, тығ ыз. Сыртқ ы қ абыршағ ы сарғ ыштау кө к тү сті, ә р жерінде қ ызыл қ оң ыр рең і бар, балғ ын қ абыршағ ы ақ. Жуашығ ының орташа салмағ ы 90-120 грамм. Дә мі ащылау. Балғ ын кү йінде пайдаланылады. Орташа тү сімі 107, 6-115, 6 центнер. Сапалылығ ы 4 балл. Ақ тө бе облысында аудандастырылғ ан.

Испанды-312. Пиязшық тары дө ң гелек жә не сопақ ша болып келген, салмағ ы 300 г тү сі ашық -сары, тә тті дә мді. Вегетациялық кезең і 160-170 кү н.

Испан-313. Бирючекуттегі кө кө ніс ө сіретін тә жірибе станциясы шығ арғ ан сорт. Кеш піседі, жаппай кө ктеп, сабағ ы қ урап жапырылғ анша 126 кү н ө теді. Пиязшығ ы домалақ, кейде жалпақ домалақ келеді. Қ урағ ан қ абыршағ ы кө к тү сті, кү лгін рең і бар, балғ ын қ абыршағ ы ақ, жұ қ а. Жуашығ ы бір ұ ялы, тығ ыздығ ы орташа. Дә мі ащылау. Пиязшығ ының орташа салмағ ы 100-300 грамм. Ірі пиязшық тылар қ атарына жатады. Жинар алдында пиязшығ ының 85 пайыздайы, біраз кү н сақ тағ ан соң 90 пайыздайы піседі. Тұ қ ымы майда қ оң ыр сұ р тү сті. Сыртында 2-3-ке дейін белгісіздеу келген қ ырлары болады. Ылғ алды топырақ қ а немесе суғ а салынғ анда 24-27 сағ атта бө ртіп, сыртқ ы тұ қ ымқ абығ ы оң ай алынады. Пиязшығ ының толық дамып немесе тұ қ ымының пісіп жетілуіне 100-132 кү н кетеді. Суармалы егістік жерде, оң тү стік облыстарда екі жылдық ө сімдік тү рінде егіліп, ө німдері жиналады. Пиязшық тың сапалылығ ы 3 балл. Орташа тү сімі 318-366 центнер, бір гектар жерден алынады. Алматы жә не Жамбыл облыстарында аудандастырылғ ан.

Каба (лаба). Бирючекуттегі кө кө ніс ө сіретін тә жірибе станциясы шығ арғ ан сорт. Орташа жә не кеш мерзімде піседі. Пиязшығ ының екі бү йірі шығ ың қ ы екі шеті жің ішке болып келеді. Пиязшық еттері тығ ыз, сулылығ ы орташа, бір ұ ялы. Сыртындағ ы қ урағ ан қ абыршағ ы сары немесе сарғ ыш, қ оң ыр тү сті. Кейде кү лгін жасыл тү сті тең білдері кездеседі. Қ абыршағ ы ақ қ алың дау келген. Дә мі жартылай ащы. Оң тү стіктің суармалы жерлерінде бірінші жылы пиязшық ө німін алуғ а, екінші жылы тұ қ ым ө німін алуғ а егіледі. Пиязшық тың ішкі қ абыршағ ының қ алың дығ ы орташа. Жыл бойына сақ тауғ а шыдамдылығ ы тө мен, 6-7 ай сақ тауғ а болады. Пиязшық тың біреуінің орташа салмағ ы – 100-300 грамм. Пиязшық тың сапалылығ ы – 4 балл.

Жинар алдында 40-60 пайыздайы, біраз кү н сақ тағ аннан соң 75-94 пайыздайы піседі. Ә ртү рлі ауруларғ а тө зімді. Салат ретінде жә не қ айта ө ң деп пайдаланылады. Гектар сайын орташа тү сімі 190-140 центнер алынады. Алматы, Батыс Қ азақ стан, Қ арағ анды, Қ ызылорда, Шығ ыс Қ азақ стан, Солтү стік Қ азақ стан облыстарда аудандастырылғ ан. Вегетациялық кезең і – 150-165 кү н.

Қ аратал. В. Р. Вильямс атындағ ы Қ азақ тың егін шаруашылығ ы ғ ылыми-зерттеу институтының бұ рынғ ы кү ріш ө сіретін Қ аратал тә жірибе танабында шығ арылғ ан сорт. Орташа мерзімде піседі, жаппай кө ктеп, сабағ ы қ урап жапырылғ анша 100-115 кү н ө теді. Пиязшығ ы домалақ. Сыртқ ы қ абыршағ ы сары жә не сарғ ыштау, балғ ын қ абыршағ ы ақ. Домалақ пішінді, жуашығ ы бір ұ ялы, орташа салмағ ы 56 грамм. Дә мі жартылай ащы. Жинар алдында 49-94 пайызы, біраз кү н сақ тағ ан соң 99 пайыздайы піседі. Жақ сы сақ талады. Ә ртү рлі ауруғ а тө зімді. Біржылдық дақ ыл ретінде ө сіріледі.

Майда, қ ара тұ қ ымдылар қ атарына жатады. Тұ қ ым бір жағ ына қ арай имектеу, қ ара тү сті. Сыртында 2-3-ке дейін сызық ты қ ырлары болады. Бір тұ қ ымның орташа ұ зындығ ы 2-3 милиметр, ені 1-1, 5 миллиметр. Пиязшық сапалылығ ы 5 балл. Қ азақ станның Павлодар, Солтү стік Қ азақ стан, Ақ мола, Оң тү стік Қ азақ стан жә не Қ арағ андыда басқ а барлық облыстарында аудандастырылғ ан.

Ялтын жергіліктісі. Қ ырым облысында шығ арылғ ан сорт. Орташа мерзімде піседі, жаппай кө ктегеннен, сабағ ы қ урағ анғ а дейін 88-106 кү н ө теді. Пиязшығ ы сопақ ша сү йірленіп біткен. Қ урағ ан қ абыршағ ы жұ қ а, аздап жуашығ ын кө мкеріп тұ рады, тү сі кө к. Сулы қ абыршағ ы ақ, ал эпидермісі кө к тү сті, дә мі тә тті. Нашар сақ талады., жапырағ ы аздап «ақ ұ нтақ» ауруына шалдығ ыды. Жинар алдында пиязшығ ының 37 пайыздайы, біраз кү н сақ тағ ан соң 92 пайыздайы піседі. Пиязшығ ының сапалылығ ы 4 балғ а тең. Алматы, Атырау, Қ арағ анды жә не Шығ ыс Қ азақ стан облыстары ө ң ірлерінде аудандастырылғ ан.

Покровский жергілікті. Қ ырғ ыз елінде шығ арылғ ан сорт. Жаппай кө ктеп, қ урап жапырылғ анша 120-136 кү н ө теді. Пиязшығ ы домалақ, сопақ ша келген, қ абыршағ ы сары тү сті. Бір ұ ялы, орташа салмағ ы 72 грамм, жинар алдында 90 пайыздай, біраз кү н сақ тағ ан соң 97 пайыздай піседі. Пиязшық тың сапалығ ы 4 балғ а тең.

Майда тұ қ ымды. Сыртқ ы тү сі қ оң ыр, 4-5 қ ыры болады. Екі жақ шеті шығ ың қ ы, имектеу келген, суғ а немесе егістік жердегі топырақ та 24-32 сағ ат ішінде бө ртіп, сыртқ ы қ абығ ы оң ай алынады. Ә ртү рлі ауруғ а тө зімді, жақ сы сақ талады. Бір гектардан орташа тү сімі 310-485 центнер.

Бессоновский жергілікті. Пенза облысындағ ы бұ рынғ ы Бессонов ауданында шығ арылғ ан сорт. Ерте піседі, себілуінен сабағ ы қ урап жапырылғ анғ а дейін 68-92 кү ндей ө теді. Пиязшығ ы сопақ жә не домалақ тау келген. Қ урағ ан қ абық шағ ы сары, балғ ын қ абыршағ ы ақ тү сті келеді, дә мі ащы. Пиязшығ ының орташа салмағ ы 28, 3 грамм. Жинар алдында пиязшығ ының 79 пайызы, біраз кү н ө ткен соң 96, 5 пайызы піседі. Мұ ны сабағ ын кө ктей пайдалану ү шін ө сіреді.

Тұ қ ымы майда, сыртқ ы тү рі қ ара, сопақ ша пішінді, сыртында 3-5-ке дейін сызық шалы майда қ ырлары болады. Суда басқ а тұ қ ымдарғ а қ арағ анда 18-20 сағ аттың ішінде бө ртіп, піседі. Пиязшығ ының формасы жалпақ жә не далалық – жалпақ, индекс 0, 6-0, 7 қ ұ рғ ақ қ абық шалардың тү сі сары немесе қ ызғ ылт-сары, шырындының тү сі – ақ. Тез ө сетін сорт, вегетациялық кезең де 80-95 кү н ішінде пиязшығ ы дамиды.

Ә р гектардан, орта есеппен 142-162, 5 центнер ө нім алуғ а болады. Ақ мола, Қ останай, Павлодар, Ақ тө бе, Шығ ыс Қ азақ стан, Батыс Қ азақ стан, Қ арағ анды, Шығ ыс Қ азақ стан облыстары ө ң ірлерінде аудандастырылғ ан.

Стрегунов жергілікті. Курск облысында шығ арылғ ан сорт, орташа мерзімде піседі. Себілуінен сабағ ы қ урап жапырылғ анғ а дейін 69-100 кү ндей ө теді. Пиязшығ ы домалақ, тү п жағ ы сү йір келеді. Қ урағ ан қ абыршағ ы ақ шыл сары тү сті, балғ ын қ абыршағ ы ақ тү сті. Пиязшығ ы бір ұ ялы, орташа салмағ ы 50-70 грамм, дә мі ащы, тасымалдауғ а жә не сақ талуғ а жақ сы. Жинар алдында пиязшығ ының 56 пайыздайы, біраз кү н ө ткен соң 89 пайыздайы піседі. Майда тұ қ ымды қ ара тү сті сыртында 2-3-ке дейін сызық ты қ ыры болады. Топырақ ішіндегі ылғ алда немесе суда 14-16 сағ атта бө ртіп тұ қ ымдары ісінеді. Пиязшығ ының сапалығ ы жағ ынан 5 балл, ә р гектардан орташа тү сімі 141-155, 4 центнер. Павлодар, Ақ мола, Ақ тө бе, Шығ ыс Қ азақ стан, Батыс Қ азақ стан жә не Қ арағ анды облыстары ө ң ірлерінде аудандастырылғ ан.

Сквирский 1/528. Сквир тә жірибе алқ абында сұ рыпталып шығ арылғ ан сорт. Орташа мерзімде піседі, пиязшық ұ ясы аз, дә мі ащы жә не ащылау. Жуашығ ы тығ ыз, формасы сопақ ша келген, салмағ ы 32-110 грамм, қ урағ ан қ абыршағ ы сары тү сті. Солтү стік Қ азақ стан облысында аудандастырылғ ан.

Сарымсақ. Бұ л да ө з алдында дербес лала тұ қ ымдасына жатады. Шаруашылық тың пайдалылығ ымен биологиялық -морфологиялық белгілерімен пиязшық ты ө сімдіктермен сә йкес келеді. Жабайы ө сетін тү рлері де кездеседі. Бұ лардың екі қ осымша тү рі бар. Сабақ ты немесе кә дімгі сарымсақ тар. Ә рбір қ осымша тү рлер экологиялық жағ ынан: орта азиялық, кавказдық, шығ ыс-кавказдық болып ү ш типке бө лінеді. Сабақ ты деп аталатын қ осымша тү р ү ш экотипті. Олар: континенталды, оң тү стік орыстық, оң тү стік приморлық деп бө лінеді.

Мұ нан басқ а, сарымсақ тық морфо-биологиялық жә не географиялық тұ рғ ыдан 2 қ осымша тү рі белгілі. Олар: жерорта тең іздік, орта азиялық болып бө лінеді. Бұ л бө лінген қ осымша тү рлер орта азиялық қ осымша тү р, континенталды сабақ ты жә не континенталды жай сарымсақ тар деп аталады. Бұ ларғ а бірнеше сорттар жатады.

Кейде сарымсақ жаздық, кү здік деп те бө лінеді. Жаздық сарымсақ тардың жай тү рлері. Бұ лар кө ктемде егіледі. Кү здік деп аталынатыны – сабақ тысы. Бұ лар кү зде егіледі.

Сарымсақ пиязшығ ы. Бір тү п сарымсақ пиязшығ ында бірнеше майда сарымсақ тар болады. Ол пиязшық тың жоғ арғ ы жағ ы жің ішке, тө менгі жағ ында қ атпарлана біткен тү біртегі болады. Кө ктегенде қ ұ рамындағ ы жиналғ ан қ оректік заттарды пайданалады. Сыртында қ аттылау келген жылтыр қ ұ рғ ақ қ абығ ы, қ орғ аныс қ ызметін атқ арады. Олар кү лгін, жасыл кү міс солғ ын, қ ызғ ылт қ оң ыр тү сі болады. Майда пиязшық тү сінің тұ рақ ты тү ске ие болуы, егілген жердегі топырақ ылғ алдылығ ына байланысты. Ылғ алды болса немесе суарып егілетін жерлерде ақ шыл тү сті, ақ шыл сарғ ыш тү сті де болады. Қ ұ рғ ақ аудандарда егілген сарымсақ қ ұ рамындағ ы антоциан мө лшері азайып, сыртқ ы қ абығ ының тү сі ақ шыл тартады. Сыртқ ы қ абығ ының сапалық қ асиеті сақ талғ ан кездегі тө зімділігіне байланысты. Неғ ұ рлым қ алың қ абық ты немесе қ атты болса, сақ тау тө зімділігі артады.

Қ азақ станның оң тү стік-шығ ыс аудандарында, бұ рынғ ы ескі тү біртегін тегіс алып тастап егіледі. Содан кейін жаң адан жас тамырлар шығ ып, ө седі. Мұ ндай жағ дайда аналық ө сімдіктің ө суі жақ сарып, тез қ арқ ынмен ө седі. Мұ нан кейін ө сімдіктің ө з бетінше тіршілік ету қ абілеті жақ сара тү седі. Алғ ашқ ы кезде жас сарымсақ тың ө суі баяулағ анымен, кейінгі кездегі ө суі қ арқ ындай тү седі. Сабағ ы жұ мыр қ ырлы жасыл тү сті. Кейбіреулерінің сыртқ ы тү сі сортына байланысты шұ бар жасыл тү сті де болады. Бір майда сарымсақ пиязшығ ының диаметрі 0, 2-0, 5 см, екі жақ шеті қ ырлы бү йірі шығ ың қ ы болып келеді. Сабақ тары бұ тақ танып, бұ тақ танбай да ө седі. Неғ ұ рлым бұ тақ танып ө ссе, ө німділігі мен сапалылығ ы жоғ ары болады. Бір тү птегі сабақ санының артуы майда пиязшығ ының сан жағ ынан артуына ә сер етеді. Бір тү бінде 8-ден 35-ке дейін майда пиязшық тар ө седі.

Сарымсақ гү лінің сыртқ ы пішіні жай шатыр тә різді майда гү лдерден қ ұ ралады. Бұ лардың аз жә не кө п гү лді тү рлері де кездеседі. Гү л ортасында 6 аталық, 1 аналығ ы ө седі. Алты гү л кү лтесі шығ ады. Аналық қ а қ арағ анда аталық гү л тозаң ы ерте дамып жетіледі. Гү л жатыны – ү ш ұ ялы. Жемісі – қ обдиша тә різді. Тұ қ ымы ішінде болады. Тұ қ ымы ү ш қ ырлы, қ атпарлы, қ ара тү сті, репчатты пиязғ а қ арағ анда майда тұ қ ымды болады.

Батун – ашық танапта жылдам ө сетін, қ ысқ а тө зімді кө пжылдық ө сімдік. Пияз басы дамымағ ан. Жапырағ ы тү тік тә різдес жә не жас, кө к кү йінде тамақ қ а пайдаланылады.

Спассты жергілікті. Пиязшық тың формасы жалпақ жә не домалақ – жалпақ бұ рышты, индексі 0, 5-0, 8, қ ұ рғ ақ қ абық шалары сары-қ ызғ ылт немесе қ оң ыр тү стес болады. Ұ яшық та 3-5 пиязшық, салмақ тары ә рқ айсысының 40-60 грамм. Вегетациялық уақ ыты 100-110 кү н.

Арзамасты жергілікті. Пиязшығ ы домалақ – кубты жә не сопақ тау болып келеді. Сыртқ ы қ абық шалары сары. Ұ яшық та 2-3 пиязшық тар, салмағ ы 50-100 г. Вегетациялық уақ ыты 90-100 кү н.

Ростовты жергілікті. Пиязшығ ы жалпақ, тү сі қ ызғ ылт сары. Ұ яшық та 40-80 г. Салмақ ты 3-5 пиязшық тан тұ рады.

Уфимды жергілікті. Пиязшығ ы дө ң гелек, тү сі сары-қ оң ыр, салмағ ы 40-60 грамм, ұ яшығ ы кішкентай. Вегетациялық кезең 100-105 кү н.

Мячковты жергілікті. Пиязшық тары жалпақ жә не дө ң гелек – жалпақ, индексі 0, 6-0, 7, тү сі сары, салмағ ы 100-120 грамм, ұ яшық та 1-2 пиязшық. Вегетациялық уақ ыты 90-100 кү н.

Даниловты 301. Пиязшық тары жалпақ, ірі, тү сі қ ара-кү лгін, басқ аларда ашық кү лгін. Шырынды қ абық шалар ақ, қ ызғ ылт кү лгін тү стес. Вегетациялық уақ ыты 90-105 кү н.

Вишенды жергілікті. Пиязшық тары жалпақ жә не дө ң гелек жалпақ, тү сі ашық қ ызылдан қ ара кү лгінге дейін. Вегетациялық уақ ыты 115-125 кү н.

Белозерды жергілікті. Пиязшық тары жалпақ, қ ызғ ылт-кү лгін тү стес. Вегетациялық уақ ыты 110-115 кү н.

Біржылдық Грибовты 702. Пиязшығ ы дө ң гелек-жалпақ, тө беге қ арай созылғ ан. Тү сі сары қ ызыл. Вегетациялық уақ ыты 130-135 кү н.

Біржылдық Хавсты 74. Пиязшығ ы дө ң гелек, тү сі сары немесе сары қ оң ыр, салмағ ы 40-60 грамм. Жылдам ө седі, еккеннен кейін 75-105 кү нде пиязшық тары толығ ымен дамиды.

Краснодарды Т-35. Пиязшық тары дө ң гелек, сары қ ызыл тү сті, 500-800 грамм, салмақ ты, дә мі сә л ө ткір. Вегетациялық кезең і 115-120 кү н.