Лекциялар конспектілері 6 страница

Заң мү ліктік қ ұ қ ық ты егжей-тегжейлі реттейді. Егер неке шартында ө згеше белгіленбесе, ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігінің режимі олардың мү лкінің заң ды режимі болып табылады. Ерлі-зайыптылар некеде тұ рғ ан кезде жинағ ан мү лік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. Мұ ндай мү лікті иелену, пайдалану жә не оғ ан билік ету ерлі-зайыптылардың ө зара келісімі бойынша жү зеге асырылады.

Мыналар ерлі-зайыптылардың ә рқ айсысының меншігі болып табылады:

1) некеге тұ рғ анғ а дейін ерлі-зайыптылардың ә рқ айсысына тиесілі болғ ан мү лік;

2) ерлі-зайыптылардың некеде тұ рғ ан кезең інде сыйлық қ а, мұ рагерлік тә ртібімен немесе ө зге де мә міле жасау бойынша тегін алғ ан мү лкі;

3) жеке пайдалану заттары.

Неке шарты ерлі-зайыптылар мү лкінің басқ а режимін белгілеуі мү мкін. Ол некеге тұ ру мемлекеттік тіркелген сә ттен бастап кү шіне енеді.

Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің қ айтыс болуы немесе сот оны ө лді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоқ татылады. Сондай-ақ неке оны бұ зу салдарынан да тоқ татылады.

АХАЖ органдарында некені бұ зу кә мелетке толмағ ан ортақ балалары жоқ жә не бір-біріне мү ліктік жә не ө зге де талаптар қ оймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұ зуғ а ө зара келісуі жағ дайында жү ргізіледі.

Басқ а жағ дайлардың бә рінде неке сот тә ртібімен бұ зылады. Сот некені сақ тап қ алу ү шін шаралар қ олдануғ а жә не ерлі-зайыптыларғ а татуласу ү шін ү ш ай кө лемінен аспайтын мерзім тағ айындауғ а қ ұ қ ылы.

Ата-аналар мен балалардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері отбасылық заң намада реттелген. Он сегіз жасқ а (кә мелетке) толмағ ан адам бала деп танылады. Ә рбір баланың отбасында ө мір сү руге жә не тә рбиеленуге қ ұ қ ығ ы, ө зінің ата-анасын білуге қ ұ қ ығ ы, олардың қ амқ орлығ ына қ ұ қ ығ ы, ата-анасының тарапынан жасалғ ан қ иянаттан қ орғ алуғ а қ ұ қ ығ ы бар. Бала ө зінің бұ зылғ ан қ ұ қ ық тарын қ орғ ау ү шін қ орғ аншы жә не қ амқ оршы органғ а, ал он тө рт жасқ а толғ анда - сотқ а ө з бетінше ө тініш жасауғ а қ ұ қ ылы.

Ата-аналардың ө з балаларына қ атысты қ ұ қ ық тары мен міндеттері тең болады.

1. Егер ата-аналар (олардың біреуі):

1) ата-ана міндеттерін орындаудан, оның ішінде алимент тө леуден қ асақ ана жалтаратын болса;

2) ө з баласын перзентханадан (бө лімшесінен) не ө зге де балаларды тә рбиелеу, емдеу немесе басқ а да мекемелерден алудан дә лелді себептерсіз бас тартса;

3) ө здерінің ата-ана қ ұ қ ық тарын пайдаланып қ иянат жасаса;

4) балаларғ а қ атыгездік кө рсетсе, оның ішінде олардың денесіне немесе психикасына зорлық -зомбылық жасаса, олардың жыныстық пә ктігіне қ астандық жасаса;

5) заң дарда белгіленген тә ртіппен маскү немдікпен, нашақ орлық пен жә не уытқ ұ марлық пен ауырады деп танылғ ан болса, олар ата-ана қ ұ қ ығ ынан айырылуы мү мкін.

Ата-ана қ ұ қ ығ ынан айыру сот тә ртібімен прокурор мен қ орғ аншы жә не қ амқ оршы органның қ атысуымен жү зеге асады.

Алименттік міндеттемелер отбасы мү шелерінің мү дделерін қ ұ қ ық тық қ амтамасыз етудің бір тү рі болып табылады. Ә детте ол ата-аналардың айырылысуы кезінде болады. Неке туралы Заң ның 1-бабында алимент - алуғ а қ ұ қ ығ ы бар екінші адамғ а бір адам беруге міндетті болатын асырау қ аражаты деп тү сіндіріледі. Мұ ндай жағ дайда ата-аналар алимент тө леудің мө лшері, шарты жә не тә ртібі қ арастырылғ ан жазбаша тү рде, нотариат куә ландырғ ан келісім жасай алады.

Мұ ндай келісім болмағ ан жағ дайда отбасы мү шелері сотқ а шағ ымдануғ а қ ұ қ ылы. Сот тә ртібімен кә мелетке толмағ ан балаларғ а олардың ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мө лшерде: бір балағ а - ата-анасы табысының жә не (немесе) ө зге де кірісінің - тө рттен бірін; екі балағ а - ү штен бірін; ү ш жә не одан да кө п балағ а тең жартысын ө ндіріп алады.

Балалар да ө зінің ата-анасын асырап-бағ уғ а жә не қ амқ орлық жасауғ а міндетті. Ең бекке жарамсыз, кө мекке мұ қ таж ата-аналарды асырап-бағ у мө лшері сотпен анық талады.

Егер сот ата-аналардың ата-ана міндеттерін орындаудан жалтарғ анын анық таса, сондай-ақ ата-аналары ата-ана қ ұ қ ық тарынан айырылғ ан болса балаларының ө здерінің ең бекке жарамсыз, кө мекке мұ қ таж ата-аналарын асырап-бағ у жө ніндегі міндеттерінен босатылуы мү мкін.

Заң ғ а сә йкес асырап-бағ уды алуғ а жұ байларының қ ұ қ ығ ы бар, оның ішінде бұ рынғ ы жұ байларының да қ ұ қ ығ ы бар. Бұ л қ ұ қ ық сондай-ақ отбасының басқ а мү шелеріне де тиісті (атасына, ә жесіне, ә пкесіне, ағ а-інілеріне, балаларды тә рбиелеушілерге).

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Қ Р Азаматтық кодексі (жалпы бө лім) 27.12.1994 ж.

2. Қ Р Азаматтық кодексі (ерекше бө лім) 1.07.1999 ж.

3. Жайлин Г.А. «А»-дан «Я»-ғ а дейінгі заң ды тұ лғ а. Алматы: Дә некер, 2003.

4. «Неке жә не отбасы туралы» 17.12.1998 ж. Қ Р Заң ы.

СӨ Ж ү шін бақ ылау тапсырмалары (о.-7, 13, 14; д.-13, 17, 33, 34, 43, 49, 53, 54)

1. Қ Р Азаматтық қ ұ қ ығ ы: тү сінік, субъектілер, дерек кө здері.

2. Азаматтық қ ұ қ ық тағ ы шарттар мен келісімдер.

3. Заң ды тұ лғ алардың ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысаны.

4. Неке: некеге тұ рудың, некені тоқ татудың жә не бұ зудың негізі.

6-тақ ырып. Қ азақ стан Республикасының қ аржы қ ұ қ ығ ы. (1 сағ ат)

Жоспар

1. Қ азақ стан Республикасының қ аржы қ ұ қ ығ ының негіздері.

2. Қ азақ стан Республикасының бюджет қ ұ қ ығ ы.

3. Қ азақ стан Республикасының салық қ ұ қ ығ ының жалпы ережелері

Қ аржылық қ ұ қ ық – бұ л мемлекеттің қ аржылық қ ызмет барысында, мемлекетпен елдің ақ ша жү йесін қ ұ ру жә не оның қ алыпты жұ мыс жасауын қ амтамасыз ету барысында, сонымен бірге мемлекеттік ақ ша қ орын қ ұ ру, бө лу жә не пайдалануды ұ йымдастыру кезінде туындайтын қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық мө лшерлер жиынтығ ы.

Қ аржылық қ атынастарды реттеу ү шін мемлекет қ аржылық қ ұ қ ық жиынтығ ын қ ұ райтын заң мө лшерлерін белгілейді. Қ аржы-қ ұ қ ық тық мө лшерлер жиынтығ ы қ аржылық қ ұ қ ық жү йесі болып саналады. Қ аржылық қ ұ қ ық жалпы жә не ерекше бө лімдерден тұ рады. Жалпы бө лімде қ аржылық қ ұ рылым, ақ ша жү йесінің қ ұ қ ық тық негідері, қ аржыны басқ ару, қ аржылық жоспарлау жә не қ аржылық бақ ылау туралы ережелер қ амтылғ ан. Ерекше бө лімде бюджеттік қ ұ қ ық, бюджеттен тыс қ орларды қ ұ қ ық тық реттеу, қ аржы-банкілік қ ұ қ ық, қ аржылық -сақ тандыру қ ұ қ ығ ы, қ аржы-шаруашылық қ ұ қ ығ ы қ амтылғ ан.

Қ аржы-қ ұ қ ық тық мө лшер – нормативтік-қ ұ қ ық тық актімен бекітілген қ аржылық қ атынас субъектісінің тә ртіп ережесі. Міндеттеу, тыйым салу, уә кіл ету мө лшерлерін кө рсетеді. Мазмұ нына қ арай: материалдық жә не процессуалдық.

Қ аржылық қ ұ қ ық тық қ атынас – қ аржылық қ ұ қ ық нормаларымен реттелген қ аржы-экономикалық қ атынас. Қ ұ қ ық тық қ атынастың субъектілеріне мемлекет, ә кімшілік-аумақ тық қ ұ рылым, мемлекеттік билік жә не басқ ару органдары, заң ды жә не жеке тұ лғ алар жатады.

Қ аржы, ақ ша қ аражатының жиынтығ ы ретінде ақ ша қ оры тү рінде қ олданылады. Ақ ша қ оры – белгілі бір мақ саттарғ а арналғ ан мемлекеттің ақ ша қ аражатының жеке бір бө лігі. Мемлекеттік ақ ша қ орының жиынтығ ы қ аржылық жү йені қ ұ райды.

Қ аржылық жү йе – қ аржы-экономикалық институттардың жиынтығ ы, олардың ә рқ айсысы белгілі бір салады. Қ азіргі кезең де оның қ ұ рамына бюджеттік жү йе; бюджеттен тыс мақ сатты мемлекеттік жә не жергілікті ақ ша қ оры; кә сіпорын, ұ йым, мекемелердің қ аржылары кіреді.

«Қ аржы» ұ ғ ымымен заң ғ ылымы аясында қ алыптасқ ан «мемлекеттің қ аржы қ ызметі» ұ ғ ымы тығ ыз байланысты. Мемлекеттің қ аржы қ ызметі – ақ ша қ орын жинау, ү лестіру жә не пайдалану жө ніндегі қ ызмет.

Мемлекеттің қ аржы қ ызметінің ә дісі – бұ л мемлекеттің қ аржы жү йесінің қ ұ рамына кіретін ақ ша қ орын қ алыптастыру, бө лу жә не пайдалануды ұ йымдастыруды мемлекет кө мегімен жү зеге асыратын нақ ты ә діс-тә сілдер.

Ең қ олайлы ә дістер мыналар болып табылады:

1. Ақ ша қ орын қ ұ ру (ақ ша қ аражатының оларды иеленушілерден ық тиярынсыз қ айтарымсыз алынуы, ерікті-қ айтарымсыз немесе қ айтарымды жә не т.б. алынуы).

2. Ақ ша қ орын ү лестіру ә дісі (қ аржыландыру, несие беру, қ ор иелерінің ө здерінің қ аржылық міндеттемелерін орындауы).

3. Ақ ша қ орын пайдалануды ұ йымдастыру ә дісі (ақ ша қ орын тағ айындауды белгілеу, ақ ша қ орынан алынғ ан қ аражаттарды пайдалану тә ртібі, пайданы ү лестіру нормативтерінің, қ аражаттарды бө лу лимиттерінің тә ртібі, қ орды пайдалануды жоспарлау, ақ ша қ орын пайдалануды бақ ылау).

Қ аржылық бақ ылау мемлекеттің қ аржы қ ызметінің маң ызды бағ ыты болып табылады. Ол мемлекеттің жә не елдің ә леуметтік-экономикалық тиімді дамуы мақ сатында жергілікті ө зін-ө зі басқ ару субъектілерінің ақ ша қ орын қ алыптастыру, ү лестіру жә не пайдалану іс-ә рекетінің заң дылығ ын жә не мақ сатқ а сә йкестілігін бақ ылауды жү зеге асырады.

Қ аржылық бақ ылаудың элементтері:

1. субъектілер – ө зінің қ ұ қ ық тық кү шіне тиісті билік ө кілеттіктерімен бө лінген мемлекеттік органдар.

2. нысандар – мемлекеттік органдар, мемлекеттік заң ды тұ лғ а, мемлекеттік емес заң ды тұ лғ а, азаматтар.

3. мә ні – қ аржылық қ ызметіне қ атысушылар ретінде олардың ө з міндеттемелерін сақ тау тұ рғ ысынан осы бақ ылау нысандарының тә ртібі.

4. мақ саттар - қ аржы қ ызметіне қ атысушылардың қ аржы заң намасын бұ зуы немесе ө з міндеттерін сапасыз орындау фактілерін, кінә лілерді табу, оларды жауапқ а тарту, сонымен бірге қ аржылық тә ртіпті бұ зуды жою.

Қ аржылық бақ ылаудың ә дістері – бұ л оны жү зеге асырудың ә діс-тә сілдері (тексеру, қ аржы жоспарларының жобаларын, ө тінімдерін, қ аржы-шаруашылық қ ызметі туралы есептерді жә не т.с.с. қ арау).

Қ аржылық бақ ылау:

1. жү зеге асу уақ ыты бойынша: алдын-ала, ағ ымдағ ы, келесі;

2. тү ріне қ арай: тікелей жә не жанама тү рдегі;

3. субъектілерге қ арай: мамандандырылғ ан жә не функционалдық;

4. саласына қ арай: ақ ша айналымы, валюта, бюджет, салық, банк, сақ тандыру, қ аржы-шаруашылық ережелерін сақ тауды бақ ылау болып бө лінеді.

Қ аржы жү йесінің орталық орнын бюджет қ ұ райды. Бұ л ө зіне мемлекеттік ресурстарды қ алыптастыру, ү лестіру жә не пайдалану жө ніндегі ақ ша қ атынастарын, бір мезгілдегі бірың ғ ай ақ ша қ орын, сонымен қ атар мемлекеттің негізгі қ аржы жоспарын қ амтитын экономикалық жә не қ ұ қ ық тық котегория.

Бюджеттік қ ұ қ ық – бұ л бюджет қ ұ рылымын ұ йымдастыру кезінде, сонымен қ атар орталық жә не жергілікті бюджеттерді қ алыптастыру, ү лестіру жә не пайдалануды ұ йымдастырумен байланысты туындайтын қ атынастарды реттейтін қ аржылық қ ұ қ ық тың ерекше бө лімінің тарауы.

«Бюджеттік жү йе туралы» 1.04.1999 ж. Қ Р Заң ының 1-бабына бойынша, бюджет – бұ л заң мен немесе жергілікті сайланбалы органдардың шешімімен бекітілген, мемлекеттің ө з қ ызметтерін қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан жә не салық тар, алымдар, жә не басқ а да міндетті тө лемдер, капиталмен жасалатын операциялардан тү скен табыстар, салық сыз жә не ө зге де заң намалық актілермен қ арастырылғ ан тү сімдер есебінен қ ұ рылғ ан мемлекеттің орталық ақ ша қ оры.

Мемлекеттік бюджет табыстарының негізгі кө здері салық тар болып табылады. Салық – бұ л мемлекетпен бір жақ ты тә ртіпте уә кілетті органның ө кіліне бекітілген жә не мемлекет табысына жататын қ ұ қ ық тық формада міндетті ақ шалай немесе заттай тө лем. Ол белгілі бір мө лшерде шығ арылады, қ айтарымсыз, баламасыз, жә не тұ рақ тылық сипатта болады.

Салық қ ұ қ ығ ы – салық тарды бірың ғ ай ө кіметтік белгілеу жә не ө ндіріп алу арқ ылы мемлекеттік бюджет табыстарын қ ұ ру жө ніндегі мемлекет пен салық тө леушілердің арасындағ ы қ ұ қ ық тық қ атынастарды реттейтін қ аржы-қ ұ қ ық тық мө лшерлердің жиынтығ ы.

Салық – бұ л ө зінің ішкі қ ұ рылымдары бар, кү рделі тү зілім. Ол мынадай элементтерден тұ рады:

1. Салық тың қ ұ қ ық тық негізі;

2. Салық тың субъектісі – салық тө леуші адам;

3. Салық тың нысаны –салық не жө нінде ө ндіріліп алынса сол болады (табыс, мү лік жә не т.б.);

4. Салық тың мө лшері – салық тық тө лемнің мө лшерін анық тайтын заң мен белгіленген салық салу шамасы;

5. Салық тө леу тә ртібі – салық тө лемдерінің салық тө леушіден мемлекетке ө туі жү зеге асуы тиіс салық заң намасымен бекітілген ереже

Салық ты топтастыруғ а болады. Салық тық ауыртпалық ты қ олданушыларғ а байланысты олар тура жә не жанама, тө леу тү ріне байланысты ақ шалай жә не заттай, аумақ тық дең гейіне байланысты жергілікті жә не жалпы мемлекеттік болып бө лінеді. Субъект бойынша салық тар жеке жә не заң ды тұ лғ алардың салық тары болып бө лінеді. Қ Р Салық кодексінің 60-бабы да салық тың ә р тү рлі тү рлерін белгілейді.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Сейдахметова Ф.С. Қ азақ стандағ ы салық тар. Оқ у қ ұ ралы. Алматы, 2002.

2. Финансовое право. Уч., отв. Ред. Н.И. Химичева М., 2000.

3. Худяков А.И. Наурызбаева Н.Е. Салық тар: тү сінік, элементтері, белгілеу, тү рлері. Алматы, 1998.

СӨ Ж ү шін бақ ылау тапсырмалары (о.- 13, 15; д.- 37, 40, 57, 58)

1. Мемлекеттің қ аржылық қ ызметі.

2. Қ аржылық қ ұ қ ық тың жү йесі.

3. Салық тар жә не олардың тү рлері.

7-тақ ырып. Қ азақ стан Республикасының ең бек қ ұ қ ығ ы жә не ә леуметтік қ амтамасыз ету қ ұ қ ығ ы (1 сағ ат)

Жоспар

1. Ең бек қ ұ қ ығ ы негіздері.

2. Ә леуметтік қ амтамасыз ету қ ұ қ ығ ы.

Ең бек қ ұ қ ығ ы - бұ л жұ мыс беруші мен қ ызметкердің арасында жеке, ұ жымдық жә не басқ а да шарттардың негізінде белгілі бір ең бек қ ызметін іске асыру бойынша азаматтардың ең бек бостандығ ы конституциялық қ ұ қ ығ ын жү зеге асыру ү рдісінде пайда болатын ең бек қ атынастарын реттейтін қ ұ қ ық саласы.

Ең бек қ ұ қ ығ ының негізгі қ айнар кө зі Конституция жә не Қ Р Ең бек Кодексі. «Халық ты жұ мыспен қ амту туралы» Қ Р 23.01.2001ж. Заң ы, «Ә леуметтік серіктестік туралы» 18.12.2000ж., «Ең бек қ ауіпсіздігі жә не қ орғ алуы туралы» 22.02.2004ж., «Кә сіподақ тар туралы»9.04.1993ж. жә не басқ а да ең бек заң намаларында мазмұ ндалғ ан.

Ұ жымдық шарт - бұ л жазбаша шарт тү рінде ресімделген, бір немесе бірнеше жұ мыс берушілер (ө кілдері) жә не қ ызметкерлердің бір немесе бірнеше ө кілінің ең бек жә не ә леуметтік-экономикалық мә селелерін шешу ү шін қ ол қ ойғ ан қ ұ қ ық тық акт.

Ең бек шарты - бұ л қ ызметкер мен жұ мыс беруші арасында жасалатын екіжақ ты келісім, ол бойынша қ ызметкер белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұ мыс берушінің актілерін орындауғ а, ал жұ мыс беруші уақ ытында жә не толық кө лемде қ ызметкердің ең бекақ ысын, заң мен жә не тараптардың келісімі бойынша кө зделген басқ а да ақ шалай тө лемдерді тө леуге, ең бек туралы заң намамен жә не ұ жымдық шартпен кө зделген ең бек жағ дайын қ амтамасыз етуге міндеттенеді.

Ең бек шарты белгіленбеген мерзімге, бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге жасалуы мү мкін. Бұ рын бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге шарт жасасқ ан қ ызметкермен жеке ең бек шарты қ айтадан жасалғ ан жағ дайда, оның ішінде ең бек шартының мерзімі ұ зартылғ ан кезде, ол белгіленбеген мерзімге жасалғ ан болып есептеледі. Ең бек шарты белгіленбеген мерзімге жасалғ ан қ ызметкерлер ү шін кө зделген кепілдіктер мен ө темақ ыларды беруден жалтару мақ сатында ең бек шарттарын белгілі бір мерзімге жасауғ а тыйым салынады. Егер ең бек шартының қ олданылу мерзімі аяқ талғ ан кезде тараптардың бірде-бірі тә улік ішінде ең бек қ атынастарын тоқ татуды талап етпеген болса, онда ол белгіленбеген мерзімге жасалғ ан болып есептеледі; белгілі бір жұ мыстың орындалу уақ ытына; жұ мыста уақ ытша болмағ ан қ ызметкерді ауыстыру уақ ытына; маусымдық жұ мысты орындау уақ ытына жасалуы мү мкін.
Жұ мыс беруші-заң ды тұ лғ аның атқ арушы органының басшысы лауазымындағ ы жұ мысқ а ең бек шарты жұ мыс берушінің қ ұ рылтай қ ұ жаттарында немесе тараптардың келісімінде белгіленген мерзімге жасалады.
Егер ең бек шартында оның қ олданылу мерзімі айтылмаса, онда шарт белгіленбеген мерзімге жасалғ ан деп есептеледі.

Он алты жасқ а толғ ан азаматтармен ең бек шартын жасасуғ а жол беріледі. Ата-анасының біреуінің, қ орғ аншысының, қ амқ оршысының немесе асырап алушысының жазбаша келісімі мен орта білім беру ұ йымында негізгі орта, жалпы орта білім алғ ан жағ дайда, он бес жасқ а толғ ан азаматтармен; сабақ тан бос уақ ытында, денсаулығ ына зиян келтірмейтін жә не оқ у процесін бұ збайтын жұ мысты орындау ү шін, он тө рт жасқ а толғ ан оқ ушылар мен ең бек шарты жасалуы мү мкін. Ең бек шартына кә мелетке толмағ ан адаммен қ атар оның ата-анасының біреуі, қ орғ аншысы, қ амқ оршысы немесе асырап алушысы қ ол қ оюғ а тиіс.
Ең бек шартын жасау ү шін жұ мыс беруші қ ызметкердің ең бек қ ызметін растайтын мынадай қ ұ жаттарды талап етуге қ ұ қ ылы: жеке басының куә лігі немесе тө лқ ұ жаты (он алты жасқ а толмағ ан адамдар ү шін тууы туралы куә лігі), тиісті білімді, дағ дылар мен машық тарды талап ететін жұ мысқ а ең бек шартын жасасу кезінде білімі, біліктілігі туралы, арнаулы білімі немесе кә сіптік даярлығ ының болуы туралы қ ұ жат, ең бек қ ызметін растайтын қ ұ жат (ең бек стажы бар адамдар ү шін); ә скери есеп қ ұ жаты (ә скери міндеттілер мен ә скери қ ызметке шақ ырылуғ а жататын адамдар ү шін); алдын ала медициналық куә ландырудан ө ткені туралы қ ұ жат (осы Кодекске жә не Қ азақ стан Республикасының заң намасына сә йкес осындай куә ландырудан ө туге міндетті адамдар ү шін), салық тө леушінің тіркеу нө мірін жә не ә леуметтік жеке код беру туралы куә ліктердің кө шірмелері. Жұ мысқ а қ абылдау жасалғ ан ең бек шарты негізінде шығ арылатын жұ мыс берушінің актісімен ресімделеді. Жұ мыс беруші ү ш кү н мерзімде қ ызметкерді актімен таныстыруғ а міндетті. Жұ мыс берушінің актісімен танысқ аны қ ызметкердің қ ол қ оюымен куә ландырылады. Қ ызметкердің талап етуі бойынша жұ мыс беруші оғ ан актінің тиісінше расталғ ан кө шірмесін беруге міндетті. Жұ мысқ а қ абылдағ ан кезде жұ мыс беруші қ ызметкерді ұ йымдағ ы ішкі ең бек тә ртіптемесі ережелерімен, жұ мыс берушінің қ ызметкердің жұ мысына (ең бек функциясына) қ атысы бар ө зге де актілерімен, ұ жымдық шартпен таныстыруғ а міндетті.

Қ ызметкермен ең бек шарты жұ мыс берушінің бастамасы бойынша:
1). жұ мыс беруші - заң ды тұ лғ а таратылғ ан не жұ мыс беруші - жеке тұ лғ аның қ ызметі тоқ татылғ ан; 2). қ ызметкерлер саны немесе штаты қ ысқ артылғ ан; 3). біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қ ызметкер атқ арып жү рген лауазымына немесе орындайтын жұ мысына сә йкес келмеген; 4). ө зінің жұ мысын жалғ астыруына денсаулық жағ дайының кедергі келтіруі салдарынан қ ызметкер атқ аратын лауазымына немесе орындайтын жұ мысына сә йкес келмеген; 5). сынақ мерзімі кезең інде жұ мыс нә тижесі дұ рыс болмағ ан; 6). қ ызметкер бір жұ мыс кү ні (жұ мыс ауысымы) ішінде дә лелді себепсіз ү ш жә не одан да кө п сағ ат бойы жұ мыста болмағ ан; 7). қ ызметкер жұ мыста алкогольдік, нашақ орлық, психотроптық, уытқ ұ марлық масаң дық (соларғ а ұ қ сас) жағ дайында болғ ан, оның ішінде жұ мыс кү ні ішінде алкогольдік, нашақ орлық, уытқ ұ марлық масаң дық (соларғ а ұ қ сас) жағ дай туғ ызатын заттарды пайдаланғ ан; 8). қ ызметкер, жарақ аттар мен аварияларды қ оса алғ анда, ауыр зардаптарғ а ә кеп соқ қ ан немесе соғ уы мү мкін, ең бекті қ орғ ау немесе ө рт қ ауіпсіздігі не кө ліктегі жү ру қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зғ ан; 9). қ ызметкердің жұ мыс орнында басқ аның мү лкін ұ рлау (оның ішінде ұ сақ ұ рлық), оны қ асақ ана жою немесе бү лдіру ә рекеті заң ды кү шіне енген сот ү кімімен немесе қ аулысымен анық талғ ан; 10). ақ шалай немесе тауарлық қ ұ ндылық тарғ а қ ызмет кө рсететін қ ызметкердің кінә лі ә рекеттер жасауы немесе ә рекетсіздігі, егер бұ л ә рекеттер немесе ә рекетсіздік жұ мыс берушінің тарапынан оғ ан деген сенімнің жоғ алуына негіз болса; 11). тә рбиелік функциялар атқ аратын қ ызметкер осы жұ мысын жалғ астырумен сыйыспайтын, адамгершілікке жат қ ылық тар жасағ ан; 12). қ ызметкер ең бек міндеттерін атқ аруғ а байланысты ө зіне мә лім болғ ан мемлекеттік қ ұ пияларды жә не заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пияны қ ұ райтын мә ліметтерді жария еткен; 13). егер тә ртіптік жазасы бар қ ызметкер ең бек міндеттерін дә лелді себепсіз қ айталап орындамағ ан немесе тиісінше орындамағ ан; 14). Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген жағ дайларда қ ызметкердің мемлекеттік қ ұ пияларғ а жіберілу рұ қ саты тоқ татылғ ан; 15). ең бек шартын жасасу кезінде тү пнұ сқ а қ ұ жаттар немесе мә ліметтер ең бек шартын жасасудан бас тартуғ а негіз болатын жағ дайда, қ ызметкер жұ мыс берушіге кө рінеу жалғ ан қ ұ жаттар немесе мә ліметтер ұ сынғ ан; 16). жұ мыс берушінің атқ арушы органы басшысының, оның орынбасарының не жұ мыс беруші бө лімшесі басшысының ең бек міндеттерін бұ зуы жұ мыс берушіге материалдық залал келтіруге ә кеп соқ қ ан; 17). қ ызметкер жү ктілігі жә не босануы бойынша демалыста болғ ан, сондай-ақ егер ауру Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі бекітетін ең бекке қ абілетсіздіктің анағ ұ рлым ұ зақ мерзімі белгіленген аурулар тізбесіне енгізілген жағ дайларды қ оспағ анда, қ ызметкер ең бекке уақ ытша қ абілетсіздігі салдарынан қ атарынан екі айдан астам уақ ыт жұ мысқ а шық пағ ан жағ дайларда бұ зылуы мү мкін. Ө ндірістік жарақ ат алуына немесе кә сіптік ауруғ а шалдығ уына байланысты ең бекке қ абілеттілігінен айрылғ ан қ ызметкердің жұ мыс орны (лауазымы) ең бекке қ абілеттілігі қ алпына келгенге дейін немесе мү гедектік белгіленгенге дейін сақ талады; 18). қ ызметкер сот актісіне сә йкес одан ә рі жұ мыс істеу мү мкіндігін жоятын сыбайлас жемқ орлық қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жағ дайларда бұ зылуы мү мкін. Егер ең бек шартында, ұ жымдық шартта ескертудің анағ ұ рлым ұ зақ мерзімі белгіленбесе, жұ мыс беруші Ең бек Кодекстің 54-бабы 1-тармағ ының 1) жә не 2) тармақ шаларында кө зделген негіздер бойынша ең бек шартын бұ затыны туралы қ ызметкерге бір ай бұ рын жазбаша ескертуге міндетті. Қ ызметкердің жазбаша келісімімен ең бек шартын бұ зу ескерту мерзімі аяқ талғ анғ а дейін жү ргізілуі мү мкін. Осы баптың 4-тармағ ында кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, қ ызметкер жұ мыс берушіге кемінде бір ай бұ рын жазбаша ескерте отырып, ең бек шартын ө зінің бастамасы бойынша бұ зуғ а қ ұ қ ылы. Ең бек шарты қ ызметкер мен жұ мыс берушінің арасындағ ы келісім бойынша осы баптың 1-тармағ ында кө зделген ескерту мерзімі аяқ талғ анғ а дейін бұ зылуы мү мкін. Ең бек шартын бұ зу жұ мысты жалғ астыру мү мкіндігінің болмауына байланысты жағ дайларда, қ ызметкер ең бек шартын ө тініште кө рсетілген мерзімде бұ зу туралы жұ мыс берушіге жазбаша ескертеді.
Ұ зақ тығ ы қ алыпты, ұ зақ тығ ы қ ысқ артылғ ан жә не толық емес жұ мыс уақ ыты болуы мү мкін. Жұ мыс уақ ытына дайындық -қ орытынды жұ мыстар (наряд-тапсырма, материалдар, қ ұ ралдар алу, техникамен, қ ұ жаттамалармен танысу, жұ мыс орнын дайындау жә не жинау, дайын ө німді тапсыру жә не басқ алар), ең бек технологиясында, ең бекті ұ йымдастыруда, ең бекті нормалау мен қ орғ ау ережелерінде кө зделген ү зілістер, қ ызметкер ө зінің уақ ытына еркін иелік ете алмайтын жұ мыс орнында болу немесе жұ мысты кү ту уақ ыты, мереке жә не демалыс кү ндеріндегі кезекшіліктер, ү йдегі кезекшілік жә не ең бек шартында, ұ жымдық шартта, жұ мыс берушінің актілерінде не Қ азақ стан Республикасының нормативтік қ ұ қ ық тық актілерінде айқ ындалатын басқ а да кезең дер жатады. Жұ мыс уақ ытының қ алыпты ұ зақ тығ ы аптасына 40 сағ аттан аспауғ а тиіс. Ең бек шартында, ұ жымдық шартта жұ мыс уақ ытының қ алыпты ұ зақ тығ ы ү шін тө ленетіндей тө лемақ ымен ұ зақ тығ ы аз жұ мыс уақ ыты кө зделуі мү мкін. Он сегіз жасқ а толмағ ан қ ызметкерлер ү шін жұ мыс уақ ытының қ ысқ артылғ ан ұ зақ тығ ы осы Кодекстің 181-бабына сә йкес белгіленеді. Ауыр жұ мыстарда, ең бек жағ дайлары зиянды (ерекше зиянды) жә не (немесе) қ ауіпті жұ мыстарда істейтін қ ызметкерлер ү шін жұ мыс уақ ытының қ ысқ артылғ ан ұ зақ тығ ы осы Кодекстің 202-бабына сә йкес белгіленеді. Бірінші жә не екінші топтардағ ы мү гедектер ү шін жұ мыс уақ ытының қ ысқ артылғ ан ұ зақ тығ ы осы Кодекстің 224-бабына сә йкес белгіленеді. Ең бек шартында, ұ жымдық шартта осы баптың 1 - 3-тармақ тарында кө рсетілгеннен кем жұ мыс уақ ытының ұ зақ тығ ы кө зделуі мү мкін. Қ ызметкерлерге жұ мыс уақ ытының қ ысқ артылғ ан ұ зақ тығ ы белгіленген кезде ең бекке ақ ы тө леу осы Кодекске сә йкес жү ргізіледі. Жұ мыс беруші қ ызметкердің тә ртіптік теріс қ ылық жасағ аны ү шін: 1) ескерту; 2) сө гіс; 3) қ атаң сө гіс; 4) осы Кодексте белгіленген жағ дайларда ең бек шартын жұ мыс берушінің бастамасы бойынша бұ зу тү ріндегі тә ртіптік жаза қ олдануғ а қ ұ қ ылы. Осы Кодексте жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарында кө зделмеген тә ртіптік жазаларды қ олдануғ а жол берілмейді.