Лекциялар конспектілері 1 страница

1 - тақ ырып. Мемлекет жә не қ ұ қ ық туралы негізгі ұ ғ ымдар (1 сағ ат)

Жоспар

1. «Қ ұ қ ық негіздері» оқ у курсының жү йесі

2. Мемлекет туралы негізгі тү сініктер

3. Қ ұ қ ық жә не мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ былыстардың негізгі тү сінігі.

4. Қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі

Адамзат қ оғ амының қ алыптасуының, ондағ ы тә ртіптің, бірліктің, татулық тың кепілі мемлекет пен қ ұ қ ық. Олар материалдық жә не рухани қ ажеттіліктердің жемісі. Сондық тан мемлекет пен қ ұ қ ық туралы оқ ып білу, адамның ә сіресе жастардың ә леуметтену, қ ұ қ ық тық ә леуметтену ү рдістерінің, қ ұ қ ық тық санасының, қ ұ қ ық тық мә дениетінің кең еюі мен терең деуіне, азаматтық қ асиеттерінің дамуына ық пал жасайды.

«Қ ұ қ ық негіздері» сияқ ты қ ұ қ ық тық пә ндердің ең басты санаттары мен ұ ғ ымдарының бірі ол мемлекет пен қ ұ қ ық. Мемлекеттің ең басты қ ұ қ ық тық нормативтік кесімі, ең негізгі Заң ы Конституция болып табылады. Мемлекет қ оғ амдық ұ йымның саяси формасына сә йкес келеді. Оның пайда болуы қ оғ амның ішкі дамуына байланысты болады.

Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялардың ішінде таптық теория жетекші орынғ а ие. Алайда осы қ оғ амдық институтты таным ү дерісіне елеулі ү лес қ осқ ан басқ а да теориядар тарихтан белгілі (теологиялық, патриархалдық, келісім, зорлық, органикалық, психологиялық).

Мемлекет белгілері:

1) Тұ рғ ындардың аумақ тық жағ ынан ұ йымдасуы. Мемлекетті билік бір аумақ тағ ы барлық тұ рғ ындарғ а бірдей қ атысты (қ ұ рлық, жер қ ойнауы, су, ә уе кең істігі т.б.) Бұ л азаматтық институтын туындатады. Аумақ пен тұ рғ ындар - мемлекеттің бар болуының қ ажетті материалдық алғ ышарттары.

2) Қ оғ амды басқ арудың аппаратының бар болуы. Мемлекет ө з органдары мен мекемелер жү йесі арқ ылы қ оғ амды басқ аруды іске асырады, саяси биліктің белгілі бір режимін бекітеді жә не жү зеге асырады, ө з шекарасын қ орғ айды.

3) Мемлекет қ оғ амдық ө мірді қ ұ қ ық тық негізде ұ йымдастырады.

4) Мемлекет билікті дербес ұ йымдастыруды ұ сынады. Мемлекеттік тә уелсіздік - бұ л осы мемлекеттің ел ішіндегі басқ а да биліктерден, сондай-ақ халық аралық қ арым-қ атынастарда егемен болуы.

5) Фискалды органдардың болуы (мемлекеттің қ аржылық -экономикалық негізі ретінде салық тардың алынуы).

Мемлекет - елдің барлық аумағ ына мен оның халқ ына бірдей таралатын, елдің ресми ө кілі ретінде танылатын жә не қ ажет болғ ан жағ дайларда мә жбү рлеу шараларына бара алатын жария саяси билік ұ йымы.

Мемлекет функциялары - оның қ ызметінің негізгі бағ ыттары. Олар мемлекеттің ішкі мә н-мазмұ нымен анық талады. Мемлекет қ ызметінде таптық, жалпы ә леуметтік бастаулар да болады. Мемлекет функциялары ішінен ішкі жә не сыртқ ы, уақ ытша жә не тұ рақ ты дегендерін бө ліп атауғ а болады. Экономикалық, саяси, мә дени жә не басқ а да тү рлері бар.

Мемлекет механизмі - мемлекеттік билік жү зеге асырылатын, қ оғ амды басқ аратын мемлекеттік органдар жү йесі.

Мемлекеттік функцияларды жү зеге асыру ү шін арнайы мемлекеттік аппарат қ ұ рылады. Мемлекеттік аппарат - билікті жү зеге асыру ү шін тиісті ө кілеттіктермен қ аруланғ ан мемлекеттік органдардың жиынтығ ын кө рсететін мемлекет механизмінің бө лігі.

Мемлекет механизмі қ ұ рылымына мемлекеттік аппараттан басқ а мемлекеттік мекемелер мен кә сіпорындар кіреді. Мемлекеттік мекемелер - экономикалық, ә леуметтік, мә дени, қ ұ қ ық қ орғ ау т.б. малаларда мемлекет функцияларын орындау бойынша тікелей практикалық ә рекет жасайтын мемлекеттік ұ йымдар. Мемлекеттік кә сіпорындар - ө нім ө ндіру немесе онымен қ амтамасыз ету, қ оғ ам қ ажеттілігін қ анағ аттандыру ү шін қ ызмет кө рсететін жә не тү рлі жұ мыстарды орындау мақ сатында шаруашылық қ ызметті іске асыратын мекемелер.

Мемлекеттің ішкі мә н-мазмұ нына байланысты оның формасы айқ ындалады. Оның қ асиеттерін сипаттайтын ү ш жағ ы бар.

Басқ ару формасы - мемлекеттік биліктің жоғ арғ ы органдар ұ йымы, лоардың пайда болу тә ртібі, оларды қ алыптастырудағ ы халық тың қ атысуы дең гейі. Басқ ару формасының негізгі екі тү рі бар: монархия жә не республика.

Мемлекеттік қ ұ рылым формасы - мемлекеттің ішкі бө лінісі жә не олардың ө зара қ арым-қ атынасы. Қ ұ рылым формасы бойынша унитарлық, федеративті жә не конфедеративті болып бө лінеді.

Саяси режим - мемлекеттік биліктііске асырудың амалдары мен тә сілдерінің жиынтығ ы. Мемлекеттік режимнің демократиялық жә не антидемократиялық тү рлерін атап кө рсетуге болады.

Қ ұ қ ық тың пайда болуы мемлекеттің пайда болу себептерімен айқ ындалады. Мемлекетаса маң ызды ә леуметтік нормаларды қ ұ қ ық тық нормаларғ а айналдыра отырып қ амтамасыз етеді, сондай-ақ қ ұ қ ық тың жаң а нормаларын белгілеу бойынша қ ызметті жү зеге асырады.

Қ ұ қ ық - мемлекет белгілеген жалпығ а міндетті, белгілі бір ө зін-ө зі ұ стау мә нері ережелерінің жү йесі, оның кө мегі арқ ылы жеке тұ лғ аның жә не қ оғ амның аса маң ызды мү дделері жү зеге асырылады. Қ ұ қ ық нормаларымен қ оса қ оғ амда қ арым-қ атынасты реттеуші ретінде мораль нормалары, діни нормалар т.б. қ ызмет жасайды. Алайда қ ұ қ ық басқ а ә леуметтік нормалардан мемлекет тарапынан шығ атындығ ымен ерекшеленеді; қ ұ қ ық нормалар жалпығ а бірдей міндетті; жазбаша тү рде ресімделген, бекітілген.

Қ ұ қ ық қ оғ амдық қ атынастарды реттей алу ү шін сыртқ ы кө рінісі болуы керек. Қ ұ қ ық тық доктринада қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі, яғ ни жеткізу амалы жә не қ ұ қ ық тық нормаларды бекіту секілді ұ ғ ым пайдаланылады.

Қ ұ қ ық тың келесі қ айнар кө здері белгілі: 1) қ ұ қ ық тық дә стү р - мемлекет рұ қ сат бергендә стү р; 2) заң дық прецедент - келешекте осы тектес барлық істерді шешуде ү лгіге айналғ ан сот немесе ә кімшілік органның шешімі; 3) нормативтік келісім - қ ұ қ ық тың тү рлі субъектілері арасындағ ы келісімнің қ ұ қ ық тық нормалары; 4) нормативтік-қ ұ қ ық тық акт - қ ұ қ ық нормаларынан тұ рады жә не алдын-ала шектелмеген жағ дайларды реттеуге бағ ытталғ ан жә не ү здіксіз қ олданылады. Барлық нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер заң дар мен заң ғ а тә уелді актілерге бө лінеді.

Заң - жоғ арғ ы заң дық кү ші бар, қ атаң белгіленген ерекше тә ртіпте қ абылданғ ан, қ ұ қ ық тың барлық салаларының негізгі нормаларын белгілейтін.жә не аса маң ызды қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін нормативтік-қ ұ қ ық тық акт. Заң дар конституциялық жә не ағ ымдағ ы болып бө лінеді.

Заң ғ а тә уелді нормативтік қ ұ қ ық тық актілерге Президент, Ү кімет, министрліктер. Мемлекеттік комитеттер, жергілікті билік органдарының актілері жатады.

Қ ұ қ ық тық норма - қ ұ қ ық тың бастапқ ы элементі. Қ ұ қ ық нормаларының қ ұ рылымына мына элементтер кіреді:

1. гипотеза - осы норма қ олданысқ а енетін нақ ты ө мірлік жағ даяттарды нұ сқ ау;

2. диспозиция - гипотезада санамаланғ ан жағ дайларғ а қ атысы бар болғ анда субъектілердің бағ ынуғ а тиісті ө зін ұ стау ережелері;

3. санкция - егер субъектілер диспозицияның нұ сқ ауларын орындамағ ан жағ дайда мү мкін болатын жазалау тү рі мен шаралары.

Барлық заң нормалары бір-бірімен тығ ыз байланысты жә не бір жү йені қ ұ райды. Қ ұ қ ық жү йесі оның ішкі қ ұ рылымы, оның салалар мен институттарғ а бө лінісі.

Қ ұ қ ық саласы - біртектес қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жиынтығ ы. Аса ірі салалар аясында оғ ан тә уелді салалар іштей бө лінеді. (мысалы, конституциялық қ ұ қ ық, оның тә уелді саласы сайлау қ ұ қ ығ ы). Қ ұ қ ық институты - салалар аясында тү рлі қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар тобы. (мысалы, констиуциялық қ ұ қ ық та азаматтық институты, отбасылық қ ұ қ ық та неке институты т.б.). Қ ұ қ ық салаларын материалдық жә не іс жү ргізу деп бө леді. Біріншісітікелей қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық нормаларынан тұ рады (азаматтық, қ ылмыстық, ең бек). Екіншісі ұ йымдастырушылық қ атынастарды реттейді (азаматтық прцессуалдық, қ ылмыстық іс жү ргізу, ә кімшілік-іс жү ргізу қ ұ қ ық). Ешбір мемлекеттің қ ұ қ ық тық жү йесіне енбейтін халық аралық қ ұ қ ық - қ ұ қ ық тың ерекше саласы болып табылады.

Қ ұ қ ық тық қ атынастар ұ ғ ымы заң ғ ылымының негізгі ұ ғ ымдарының бірі болып табылады. Бұ л - субъектілердің бір-біріне деген қ ұ қ ық тар мен міндеттемелерден кө рініс табатын, ішкі мазмұ нында қ ұ қ ық субъектілері арасында заң дық байланысы бар қ ұ қ ық нормаларымен реттелген қ оғ амдық қ атынас.

Қ ұ қ ық тық қ атынасқ а қ атысу ү шін болашақ қ атысушылардың барлығ ына жә не ә рбіріне заң мен белгіленген немесе танылғ ан белгілі бір қ асиеттерінің болуы керек. Бұ л қ асиеттердің жиынтығ ы тұ лғ аның немес ұ йымның қ ұ қ ық субъектілігі ұ ғ ымын қ ұ райды. Оғ ан жататындар:

Қ ұ қ ық қ абілеттілігі - субъектінің заң мен белгіоенген қ ұ қ ық пен міндеттемелерге ие болу мү мкіндігі. Субъектіде туғ аннан бастап пайда болып, ө мірден қ айтқ ан соң аяқ талады;

Іс-ә рекет қ абілеттілігі - тұ лғ аның заң мен белгіленген қ ұ қ ық тар мен міндеттемелерді ө з іс-ә рекеті арқ ылы ала алу жә не іске асыру мү мкіндігі;

Заң дық деректер - қ ұ қ ық нормасының гипотезасында қ арастырылғ ан қ ұ қ ық тық қ атынастардығ пайда болу, ө згеру жә не тоқ татылу негіздері. Олар оқ иғ алар, яғ ни адамдардың еркінен, санасынан тыс жағ дайлар мен іс-ә рекеттер, яғ ни адамдардың саналы ә рекеті болып бө лінеді. Іс-ә рекет заң ғ а сә йкес немесе заң ғ а қ айшы болуы мү мкін.

Қ ұ қ ық бұ зушылық - іс-ә рекетке жә не қ ұ қ ық тық қ абілетті тұ лғ аның жасағ ан заң ғ а қ айшы ә рекеті. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың белгілері: заң ғ а қ айшылық, қ оғ амғ а зиян келтіру, кінә лілік, іс-ә рекетте немесе ә рекетсіздікте кө рініс табуы.

Қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамы - оның қ ұ рылымын сипаттайды. Бұ л - заң дық жауапкершілікке негіз болатын заң дық деректердің жиынтығ ы. Қ ұ рам элементтеріне мыналар жатады:

Объект - қ ұ қ ық пен реттелетін жә не қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастар.

Объективті жағ ы - қ ұ қ ық бұ зушылық тың сыртқ ы кө рінісінің мінездемесі. (заң ғ а қ айшы ә рекет, оның зиянды салдары, ә рекет пен оның салдарының арасындағ ы себектік байланыс, орын, уақ ыт жә не басқ алары)

Субъект - ө з іс-ә рекетіне жауап беруге қ абілетті жеке немесе заң ды тұ лғ а.

Субъективті жағ ы - қ асақ ана немесе байқ аусыз формасында орын алғ ан қ ұ қ ық бұ зушылық тың, кінә нің ішкі жағ ының мінездемесі.

Барлық қ ұ қ ық бұ зушылық тар қ оғ амдық зиян дең гейі мен сипатына қ арай қ ылмыс жә не қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекет болып бө лінеді.

Заң дық жауапкершілік - қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан тұ лғ аларғ а белгіленген іс жү ргізу тә ртіпте заң да кө зделген мә жбү рлеу шараларын қ олдану. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың тү ріне байланысты қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық, ә кімшілік-қ ұ қ ық тық, азаматтық -қ ұ қ ық тық, тә ртіптік жауапкершілік болып бө лінеді.

Ұ сынылатын ә дебиеттер

1. Дулатбеков Н.А., Амандық ова С.К., Турлаев А.В. Қ азіргі Қ азақ станның мемлекет жә не қ ұ қ ық негіздері: Оқ к қ ұ ралы.- Астана: ИКФ «Фолиант», 2000.

2. Қ азақ стан Республикасының мемлекет жә не қ ұ қ ық негіздері. Оқ у қ ұ ралы / жауапты редактор Г.С. Сапаргалиев, Алматы: Жеті Жарғ ы, 1999.

3. Турлаев А.В. Қ ұ қ ық негіздері. - Қ арағ анды: АРКО баспасы, 2004.

4. Сапарғ алиев Г. Қ азақ станның мемлекет жә не қ ұ қ ық негіздері: оқ улық / Г. Сапарғ алиев.-толық тырылғ ан 3 басылымы - Алматы: Атамұ ра, 2003.

СӨ Ж бақ ылау тапсырмалары (о.-2, 8, 9, 11)

1. Ғ ылымдар жү йесіндегі қ ұ қ ық тың алатын орны.

2. Мемлекеттің пайда болу теориясы.

3. Заң дық жауапкершілік жә не оның тү рлері.

2- тақ ырып. Қ азақ стан Республикасының конституциялық қ ұ қ ығ ының негіздері (2сағ ат)

Жоспар

1. Конституциялық қ ұ қ ық – Қ азақ стан Республикасының жетекші қ ұ қ ық саласы ретінде.

2. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы - мемлекеттің Негізгі заң ы.

3. Қ азақ стан Республикасындағ ы адамдардың жә не азаматтардың жағ дайының конституциялық негіздері.

4. Қ азақ стан Республикасының конституциялық қ ұ рылымының негіздері.

5. Қ азақ стан Республикасындағ ы сайлау жү йесі.

Конституциялық қ ұ қ ық қ ұ қ ық саласы секілді конституциялық қ ұ рылымның негіздерін, азамат пен адамның қ ұ қ ық тық мә ртебесін, мемлекеттің саяси-аумақ тық ұ йымдасуын, жү йесін, қ ұ рылу тә ртібін, мемлекеттік ү кімет пен жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары қ ызметтерінің негізгі принциптері мен қ ұ зырлылығ ын бекітеді.

Конституциялық -қ ұ қ ық тық норма деген мемлекеттің қ оғ амдық қ атынастарын реттейтін, мемлекеттік ү кімет пен қ оғ амды басқ аруды ұ йымдастыру жө ніндегі жеке жә не қ оғ амдық мемлекет белгілеген немесе ық палшара жасағ ан жалпығ а міндетті тә ртіп ережесі.

Орындағ ан қ ызметтеріне қ атысты оларды келесі тү рлерге классификациялауғ а болады: - қ ұ қ ық беруші – барлық мемлекеттік органдарғ а ө кілеттілікті белгілейді; тыйым салушылар – қ атал белгіленген тә ртіпті қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан ереже; міндеттейтіндер - ә рекет етуге міндеттерін белгілейді немесе олардың нұ сқ амаларына қ атал тү рде сә йкес келгенде ол ә рекеттерден тыйылуды мінндеттейді.

Конституциялық қ ұ қ ық тың негізгі институттарының бірі – конституциялық -қ ұ қ ық тық қ атынастар. Мемлекеттік ү кімет пен мемлекетпен жеке қ атынасты іске асыру барысында туындайтын бұ л ерекшелікті қ оғ амдық қ атынастардың мазмұ ны нақ ты конституциялық -қ ұ қ ық тық нормаларда қ арастырылғ ан міндеттерді орындау мен қ ұ қ ық пайдалану бойынша ә р тү рлі субъектілердің заң ды ө зара ә рекеті болып табылады. (Конституциялық қ ұ қ ық кө здерінің санына жататындар: 30.08.1995 ж. Қ Р Конституциясы, республиканың конституциялық заң дары, Парламент немесе ерекше жағ дайда Президент қ абылдағ ан (Қ Р Конституциясы 53 бабының 4 тармағ ы) кә дімгі заң дар, заң ды кү ші бар Президенттің жарлық тары, атқ арушы органдардың нормативтік қ ұ қ ық тық актілері, Қ Р мойындағ ан халық аралық -қ ұ қ ық тық шарттар.

Конституция- бұ л конституциялық қ ұ рылымның негізін реттейтін мемлекет пен қ оғ амның негізгі заң ы, жеке адамның қ ұ қ ық тық жағ дайының негіздері, мемлекеттік қ ұ рылудың негіздері мен мемлекеттік ү кімет пен жергілікті ө зін-ө зі басқ аруды іске асыру.

Осылайша, конституция мемлекеттің басты негізгі нормативтік актісі болып табылады. Онда қ оғ ам ө мірінің негізгі барлық саласын реттейтін нормалар бар, ол барлық қ олданыстағ ы заң ның нормативтік базасы болып табылады.

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы 1995 жылғ ы 30 тамызда республикалық референдумда қ абылданғ ан. Ол егеменді Қ азақ станның Жоғ арғ ы Кең есі 28.01.1993 жылы қ абылдағ ан бірінші Конституциясының орнына келді, 7.10.1998 жылғ ы Конституциялық заң мен қ олданыстағ ы Конституцияғ а ө згерістер мен толық тырулар қ абылданғ ан болатын.

Қ Р конституциялық заң дылығ ының қ ұ рылу кезең і келесі конституциялық актілерді қ абылдаумен белгіленген: 1) кең естік кезең – 21.11.1917 жылғ ы Алаш партиясының бағ дарламасы; 6.10.1920 жылғ ы Қ ырғ ыз АССР ең бекшілерінің қ ұ қ ық тарының декларациясы; 1926 жылғ ы Конституция жобасы; 1937 жә не 1978 жылғ ы Қ азақ ССР Конституциясы. 2) 24.04.1990 ж. «Қ азақ ССР Президентінің постын бекіту туралы»; 25.10.1990 жылғ ы «Қ азақ ССР мемлекеттік егемендігі туралы» декларациясы. 3) 10.12.1991 жылғ ы «Қ азақ ССР атауының ө згеруі туралы Қ Р Заң ы»; 16.12.1991 жылғ ы «Мемлекеттік тә уелсіздік туралы» Заң ы. 4) 28.01.1993 жылғ ы Қ Р Конституциясы. 5) Қ Р 30.08.1995 жылғ ы Конституциясы. 6) Қ Р 7.10.1998 жылғ ы «Қ Р Конституциясына ө згерістер мен толық тырулар енгізу туралы» Заң ы.

Қ Р Конституциясы оның қ ұ рылтайшы сипаты мен 9 бө лім бойынша жинақ талғ ан 98 бабын кө рсететін кіріспеден тұ рады. Онда негізгі мә селелерінің 3 блогы кө рсетілген: 1) республиканың конституциялық қ ұ рылымының негіздері. 2) жеке бас мә ртебесінің қ ұ қ ық тық негіздері. 3) мемлекеттік ү кімет органдарының жү йесі мен жергілікті ө зін-ө зі басқ ару негіздері.

Конституцияның нормативтік-қ ұ қ ық тық акт ретіндегі ерекшеліктері оның мынандай заң ды қ асиеттері: Конституцияның 4 бабының 2 тармағ ында бекітілген жоғ ары заң ды кү ші; Республиканың барлық аумағ ына конституцияның тікелей ә рекет етуі; қ абылдануы мен оғ ан ө згерістер мен толық тырулар енгізудің ерекше тә ртібі; конституцияның ерекше қ орғ алуы.

Конституцияны мынандай тү рлерге классификациялауғ а болады:

1) сыртқ ы нысаны: а) жазылғ ан (Ресей, АҚ Ш), б) жазылмағ ан (Англия, Дания);

2) ө згеріс пен толық тырулар енгізу тә ртібі: а) икемділігі, б) қ аттылығ ы;

3) қ абылдау тә сілі: а) елдің ө кілетті заң ды органы қ абылдағ ан, б) бү кіл халық тық дауыс беру жолымен, в) октроирлі (қ абілеттілігі)

Қ АЗАҚ СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒ Ы АДАМДАРДЫҢ ЖӘ НЕ АЗАМАТТАРДЫҢ Қ Ұ Қ ЫҚ ТЫҚ ЖАҒ ДАЙЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жеке тұ лғ а мен мемлекеттің ө зара байланысы, азаматтардың бір-бірімен қ ұ қ ық тық байланыстарын мемлекет заң ды тү рде – қ ұ қ ық, бостандық пен міндеттер секілді азамат пен адамның қ ұ қ ық тық мә ртебесіне міндеттейтін тү рде белгілейді.

Жеке бастың қ ұ қ ық тық мә ртебесі – азамат пен адамның қ ұ қ ық, бостандығ ы мен міндеттерінің жиынтығ ы, сонымен қ атар мемлекет нормативтік қ ұ қ ық тық актілермен бекіткен заң дылық кепілдіктерді іске асыру.

Тұ лғ алардың қ ұ қ ық тық мә ртебе қ ұ рылымына мынандай қ ұ рылым элементтері кіреді:

1. Азаматтық институты;

2. Тұ лғ аның қ ұ қ ық тық мә ртебесінің негізгі принциптері (адам мен азаматтың тең қ ұ қ ық тылығ ы; адамның қ ұ қ ық пен бостандығ ынан айырылмауы; гуманизм; азаматтың қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ына кепілдік беру);

3. Адам мен азаматтың конституциялық қ ұ қ ық тары, бостандығ ы мен міндеттері;

4. Азамат пен адамның қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ының конституциялық кепілдігі;

5. Тұ лғ аның қ ұ қ ық тық қ абілеттілігі мен қ абілетсіздігі. Оларды қ арастырып кө релік:

Қ Р 20.12.1991 жылғ ы «Азаматтық туралы» Заң ы келесі анық тамаларды қ ұ райды: мемлекет пен тұ лғ аның ө зара қ ұ қ ық тар мен міндеттерінің жиынтығ ын кө рсететін, тұ лғ аның мемлекет пен тұ рақ ты саяси- қ ұ қ ық тық байланысы.

Азаматтық принциптері –оның басты мазмұ ны мен оның маң ызын кө рсететін бастау. Оғ ан жататындар:

1. Азаматтық оның алу негізі мен басқ а жағ дайларғ а қ арамастан бірың ғ ай жә не тең азаматтық принцип.

2. Қ ос азаматтылық мойындалмайды.

3. Азаматтық тан ө з еркімен шығ у жә не бостандық принциптері.

4. «Қ ан қ ұ қ ығ ы» принципі- туғ ан кезде берілетін азаматтық. «Қ ұ қ ық тық почвасы» - ата-анасының азаматтығ ына қ арамастан мемлекет аумағ ында туса азаматтық беріледі.

5. Қ азақ станнан тыс жерлерде азаматтарды кепілдікпен қ орғ ау принциптері.

6. Басқ а мемлекетке азаматты беруге жол бермеу қ ұ қ ығ ы.

Қ Р «Азаматтық туралы» Заң ының 10 бабына сә йкес азаматтық тууы бойынша, Қ Р мемлекет аралық шарттарында қ арастырылғ ан негіздер бойынша азаматтық қ абылдау нә тижесінде, азаматтық туралы заң да қ арастырылғ ан басқ а негіздер бойынша беріледі.Азаматтық қ а қ абылдау мү дделі адамның сұ ранысы бойынша Қ Р тұ рақ ты жағ дайда 5 жылдан кем тұ рмаса іске асырылады. Мұ ндай жағ дай Қ Р азаматымен некеде тұ рғ ан адамдар ү шін, республика алдында ерекше ең бегі бар адамдарғ а тең саналғ андық тан міндетті емес, жә не Қ Р аумағ ынан саяси сарынмен мә жбү рленіп кетірілген азаматтар мен олардың ұ рпақ тары ү шін де міндетті емес.

Азаматтық одан шық қ ан жә не оны жоғ алтқ ан жағ дайда тоқ татылады. Азаматтық ты жоғ алту келесі жағ дайда жү ргізіледі: жеке адамның шет елде мемлекеттік ү кімет органы мен басқ ару органына қ ызметке тұ рғ ан жағ дайында; егер де азаматтық ә дейі жалғ ан ақ парат пен қ ұ жаттар тапсыру нә тижесінде алынғ ан болса; Қ Р мемлекет аралық шарттарында қ арастырылғ ан негіздер бойынша; егер де жеке адам Қ Р тыс жерде тұ рақ ты тұ рса жә не консулдік есепке себепсіз 5 жыл шамасында есепке тұ рмаса.

Қ Р Президентінің азаматтық қ а қ абылдау, азаматтық ты қ алпына келтіру, азаматтық тан шығ у мен азаматтық ты қ орғ ау мә селелерін шешуге ерекше қ ұ қ ығ ы бар.