Лекциялар конспектілері 7 страница

Ә леуметтік қ амсыздандырылу мемлекеттік салада маң ызды орын алады. Мемлекеттік-ұ йымдастырушылық қ оғ амда ә леуметтік қ амсыздандырылу - бұ л белгісіз ұ зақ мерзімдегі ә рекет аумағ ы (мысалы, қ арттық жасына байланысты зейнетақ ы тө леу).

Ә леуметтік қ амсыздандырылу бойынша материалдық қ ұ қ ық тық қ атынастар нысаны - бұ л ә леуметтік қ атынастардың нақ ты бір тү рі. Қ ұ қ ық тық қ атынастар процедурасында мемлекеттік органдардың ә леуметтік қ амсыздандырылудың нақ ты тү рін тағ айындау туралы шешімі объект болады.

Тө лем (зейнетақ ы, жә рдемақ ы, тө лемақ ы т.б.), қ ызмет, жең ілдіктер - материалдық қ ұ қ ық тық қ атынастар объектісі болып табылады.

Ә леуметтік қ орғ ау туралы заң намағ а сә йкес субъективті қ ұ қ ық тар мен міндеттемелерге ие қ атысушы қ ұ қ ық тық қ атынастар субъектісі болып табылады.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынас - бұ л ә леуметтік қ орғ аудың қ ұ қ ық тық нормаларымен реттелген азаматтың ә леуметтік қ орғ ау органдарымен қ атынасы, ол зейнетақ ы тағ айындайтын органның шешімі негізінде туындайды, осы шешім негізінде азамат жү йелі тү рде белгілі бір мерзімде белгіленген кө лемде зейнетақ ы алып тұ руғ а қ ұ қ ылы, ал орган тиісінше оны тө леп тұ руғ а міндетті.

Тө ленетін зейнетақ ы тү ріне байланысты зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастардың келесі тү рлері бар:

а) жасына қ арай

б) қ ызмет істеген жылдары бойынша

Қ ұ қ ық тық қ атынастардың бұ л тү рлері негізгі заң дық дерек, яғ ни азаматтың зейнетақ ының белгілі бір тү рі мен мө лшеріне қ ұ қ ығ ы арқ ылы анық талады. Азаматтың зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынас субъектісі болуғ а қ ұ қ ық қ абілеттілігі оның зейнетақ ының белгілі бір тү ріне қ ұ қ ының пайда болуынан туындайды. Зейнетақ ы тағ айындалғ аннан кейін прцедуралық қ ұ қ ық тық қ атынас зейнетақ ылық қ а ө згереді, ал азамат зейнеткер деп аталады.

Зейнетақ ылық қ атынастарда зейнеткерлер алатын зейнетақ ы тү ріне байланысты ажыратылады, яғ ни жасы бойынша зейнетақ ы туралы қ ұ қ ық тық қ атынаста жасы бойынша зейнеткер қ ұ қ ылы субъект болып табылады; қ ызмет атқ арғ ан жылдары бойынша зейнетақ ы туралы қ ұ қ ық тық қ атынаста белгілі бір қ ызметтерде ең бек ө тілі бар зейнеткер субъект болып табылады.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынас қ ай тү рде болса, сол зейнетақ ыны жү йелі тү рде алу зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастың объектісі болып табылады.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынасты ұ стау - бұ л ә леуметтік қ орғ ау туралы заң намамен белгіленген оның субъектілерінің қ ұ қ ытары мен міндеттерінң кешені.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынас ө кілетті мемлекеттік органның зейнетақ ы тағ айындау туралы шешімі шық қ ан мерзімінен басталады.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастың кез келген тү рінің пайда болуының негіздемесі келесі заң дық деректер кешенінен тұ ратын кү рделі қ ұ рам болып табылады:

1) азаматтың зейнетақ ының белгілі бір тү рін тағ айындау жә не тө леу туралы ө тініші. Бұ л оның зейнетақ ы алуғ а ө з қ ұ қ ығ ын жү зеге асыруғ а деген еркін дә лелдейді.

2)зейнетақ ының осы тү ріне азаматтың барлық заң дық деректерінің болуы. Мұ ндай деректер зейнетақ ының ә р тү ріне қ арай ә р тү рлі жә не саны да ә р қ илы болады.

3) зейнетақ ының тиісті тү рі мен кө лемін тағ айындау туралы шешім шығ ару

Мысалы, зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастың жасы бойынша зейнетке шығ у тү рінің пайда болуының негіздемесі келесі заң дық деректер кешенінен тұ ратын кү рделі қ ұ рам болып табылады:

1) азаматтың жасы бойынша зейнетке шығ у тү рін тағ айындау жә не тө леу туралы ө тініші;

2) азаматтың заң талап ететін зейнеткерлік жасқ а толуы (жалпы жә не жең ілдікті жағ дайларда);

3) азаматтың заң талабы бойынша ең бек ө тілінің болуы;

4) ө кілетті мемлекеттік органның (кө рсетілген деректерді тексеріп, оның жасына байланысты зейнеткерлікке шығ у қ ұ қ ығ ын белгілеген) белгілі бір мө лшердегі зейнетақ ы тағ айындау туралы шешімі.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастың жасы бойынша зейнетке шығ у тү рі тұ рақ ты ә рі ұ зақ қ а созылады, ол зейнеткердің қ айтыс болуына дейін созылуы мү мкін, бұ л осы қ ұ қ ық тық қ атынасты тоқ татудың заң дық дерегі болып табылады.

Зейнетақ ылық қ ұ қ ық тық қ атынастың қ ызмет атқ арғ ан жылдары бойынша зейнетке шығ у тү рінің пайда болуының негіздемесі келесі заң дық деректер кешенінен тұ ратын кү рделі қ ұ рам болып табылады:

1) ә скери қ ызметшінің қ ызмет атқ арғ ан жылдары бойынша зейнетке шығ ару туралы ө тініші;

2) онда заң талап ететін ә скери қ ызмет ө тілінің болуы. Бұ л зейнеткерліктің осы тү рі ү шін негізгі заң дық дерек;

3) қ ызмет атқ арғ ан жылдары ү шін заң талап ететін жасқ а толу, кө п жағ дайларда жасына қ арамай тағ айындала береді;

4) ө кілетті мемлекеттік органның қ ызмет атқ арғ ан жылдарына белгілі бір мө лшердегі зейнетақ ы тағ айындау туралы шешімі.

Зейнеткердің қ айтыс болуы немесе оның зейнеткерліктің басқ а тү ріне ауысуы осы қ ұ қ ық тық қ атынастың тоқ талуына негіз болады.

Жә рдемақ ы, ө темақ ы, жең ілдіктермен қ амтамасыз ету бойынша қ ұ қ ық тық қ атынастар - бұ л азаматтар мен балалы отбасылардың ә леуметтік қ орғ ау органдарымен ә леуметтік-қ амтамасыз ету сипатындағ ы қ ұ қ ық нормаларымен реттелген қ атынастар, олар бойынша жә рдемақ ының, ө темақ ының белгілі бір тү ріне қ ұ қ ылы жә не осы қ ұ қ ығ ын жү зеге асыруғ а ө тініш білдірген азаматтар осы қ ұ қ ық ты дә лелдейтін тиісті қ ұ жаттарды тапсыруғ а міндетті, ал ә леуметтік қ орғ ау органы тексеріп, жә рдемақ ының, ө темақ ының белгілі бір тү рін тағ айындау туралы шешімі арқ ылы заң мен белгіленген кө лемде жә не мерзімде тө леп тұ руғ а міндетті, ал жең ілдіктер бойынша оларды пайдалануды қ ұ жат тү рінде қ амтамасыз етуі керек.

Жә рдемақ ы, ө темақ ы, жең ілдіктердің тү ріне байланысты жә рдемақ ы, ө темақ ы, жең ілдіктердің белгілі бір тү ріне қ ұ қ ылы азаматтар мен балалы отбасылар осы қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектілері болады. Ә леуметтік қ орғ ау жә не басқ а органдар осы қ ұ қ ық тық қ атынастардың келесі субъектілері болып табылады.

Кө рсетілген қ ұ қ ық тық қ атынастардың объектілері - жә рдемақ ы, ө темақ ы, жең ілдіктердің белгілі бір тү рлері (заттық сипаттағ ы).

Жә рдемақ ы - бұ л азаматтың жоғ алтқ ан жалақ ысын алмастыратын (жұ мыссыздық жә рдемақ ысы, уақ ытша ең бекке жарамсыздық жә рдемақ ысы, жү ктілігіне жә не босануына байланысты, мү гедектігіне байланысты жә рдемақ ылар) немесе кө п шығ ынының орнын толтыратын (бала туғ анда, жерлегенде берілетін, кө п балалы отбасыларғ а арналғ ан жә не басқ алары), заң мен белгіленген кө лемде жә не тә ртіпте республикалық жә не жергілікті органдар, арнайы қ орлар қ аражаты есебінен тө ленетін ай сайынғ ы, мерзімді немес бір жолғ ы тө лемдер.

Ә леуметтік қ амтамасыз ету бойынша ө темақ ы - бұ л радиациялық қ ауіпті аймақ тар бойынша ядролық сынақ тар, экономикалық апат салдары, жаппай қ уғ ын-сү ргінге ұ шырау т.б. залалдар ү шін тө ленетін ә леуметтік - қ амтамасыз ету сипатындағ ы тө лемдер.

Жең ілдіктер - бұ л белгілі бір азаматтар мен мү гедектерге кө лік шығ ындарын, тұ рғ ын ү й-коммуналдық қ ызметтерге тө лемдерін қ ысқ артуғ а, протез салдыруғ а т.б. жағ дайларда ұ сынылатын заттық сипаттағ ы ә леуметтік-қ амтамасыз ету кө мегі.

Барлық жә рдемақ ы, ө темақ ы, жең ілдіктер, атауында тұ рғ андай мақ сатты мә нге ие. Мемлекеттік қ амтамасыз ету жү йесіне мү гедектігіне, асыраушысынан айырылғ анда жә не жасына байланысты берілетін ә леуметтік жә рдемақ ылар кіреді.

Ұ сынылатын ә дебиеттер

1. Қ Р Ең бек Кодексі

2. Зейнеткерлік заң нама: нормативтік актілер жинағ ы.- Алматы: Юрист, 2004

СӨ Ж ү шін бақ ылау тапсырмалары (о.-7, 9, 13; д.-18)

1. Қ Р ең бек заң намасы

2. Ең бек шарты: оны жасау, тоқ тату жә не бұ зу тә ртібі

3. Ұ жымдық шарт

4. Жұ мыс жә не демалыс уақ ыты

5. Ә леуметтік қ амсыздандырылу қ ұ қ ығ ы

8-тақ ырып. Экологиялық жә не жер қ ұ қ ығ ы негіздері (1 сағ ат)

Жоспар

1. Қ азақ стан Республикасының экологиялық қ ұ қ ығ ының жалпы ережелері.

2. Қ азақ стан Республикасының жер қ ұ қ ығ ының негіздері.

Экологиялық қ ұ қ ық – бұ л жеке тұ лғ алардың, заң ды тұ лғ алардың жә не мемлекеттің экологиялық қ ұ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ау бойынша, қ оршағ ан табиғ и ортаны жә не табиғ и ресурстарды тиімді пайдалануды қ орғ ау бойынша қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық мө лшерлер жиынтығ ы.

Экологиялық қ ұ қ ық ты қ ұ қ ық тық реттеу мә ні келесі қ атынастар болып табылады: а) жеке тұ лғ алардың, заң ды тұ лғ алардың жә не мемлекеттің экологиялық қ ұ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ау бойынша; б) табиғ атты қ орғ ау қ атынастары; в) табиғ и ресурсты қ атынастар.

Экологиялық қ атынастарды қ ұ қ ық тық реттеу ә дісі ә кімшілік жә не азаматтық қ ұ қ ық ә дістеріне тә н биліктік-авторитарлық жә не автономдық сипаттарды бойына біріктіреді.

Экологиялық қ ұ қ ық жү йесі оқ у тә ртібі ретінде Жалпы, Ерекше жә не Арнайы бө лімдерден тұ рады. Жалпы бө лімде экологиялық қ ұ қ ық тың мә ні, ә дісі, жү йесі, дерек кө здері сияқ ты; табиғ и ресурстарғ а меншік қ ұ қ ығ ы; табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ы жә не т.б. мә селелер қ арастырылады. Ерекше бө лімде табиғ аттың жеке нысандарын (жер, жер қ ойнауы, ормандар, жануарлар ә лемі жә не т.б.) пайдалану жә не қ орғ аудың қ ұ қ ық тық режимі қ арастырылады. Арнайы бө лімде қ оршағ ан табиғ и ортаны жә не табиғ атты пайдалануды халық аралық -қ ұ қ ық тық қ орғ аудың мә селелері қ арастырылады.

Экологиялық заң нама - жеке тұ лғ алар мен заң ды тұ лғ алардың жә не мемлекеттің заң ды мү дделері мен экологиялық қ ұ қ ық тарын қ орғ ауғ а, қ оршағ ан табиғ и ортаны қ орғ ауғ а, табиғ и ресурстарды тиімді пайдалануғ а бағ ытталғ ан мемлекет қ абылдағ ан нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер жиынтығ ы. Экологиялық қ ұ қ ық тың кайнар кө здеріне Қ Р Конституциясы, Қ Р Заң дары (15.07.0997ж. «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы», 18.03.1997ж. «Экологиялық сараптама туралы», 15.07.1997ж. «Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар туралы», Жер Кодексі), сондай-ақ Президенттің, Ү кіметтің, министрліктердің, ведомстволардың нормативтік қ ұ қ ық тық актілері жатады.

Объективтік мағ ынадағ ы табиғ и ресурстарғ а меншік қ ұ қ ығ ы - табиғ и ресурстарғ а меншіктік қ атынасты реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жиынтығ ы. Субъективті мағ ынада - нақ ты меншік иесінің табиғ и ресурстарды иелену, пайдалану қ ұ қ ығ ының жиынтығ ы. Мемлекет, жеке жә не заң ды тұ лғ алар табиғ и ресурстарғ а меншік қ ұ қ ығ ының субъектілері болып табылады. Объектілері - жер, жер қ ойнауы, су, ө сімдіктер жә не жануарлар ә лемі.

Табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ы объективті мағ ынада - табиғ атты пайдаланудың тә ртібі мен шарттарын, табиғ атты пайдаланушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттемелерін реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жиынтығ ы. Субъективті мағ ынада - нақ ты табиғ атты пайдаланушының табиғ и ресурстарғ а иелік ету жә не пайдалануы бойынша экологиялық заң намамен белгіленген қ ұ қ ық тар жиынтығ ы. Табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ының субъектілері жеке жә не заң ды тұ лғ алар болып табылады. Табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ының мазмұ нын табиғ атты пайдаланушының қ ұ қ ық тары мен міндеттері қ ұ райды.

Пайдаланылатын табиғ и ресурстар тү рлері бойынша табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ы: жерді пайдалану қ ұ қ ығ ы, жер қ ойнауын пайдалану, суды пайдалану, орманды пайдалану, жануарлар ә лемін пайдалану жә не т.б. болып бө лінеді. Табиғ атты пайдаланудың тә сілі бойынша жалпы жә не арнайы табиғ атты пайдалану қ ұ қ ығ ы болып бө лінеді.

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не табиғ атты пайдаланудың мемлекеттік-қ ұ қ ық тық механизмі - бұ л табиғ и ресурстардысақ тау, тиімді пайдалану, кө бейту, адамдарды қ оршағ ан ортаның қ олайлы жағ дайын сақ тау, шаруашылық дамуының табиғ атқ а, адамғ а зиянды ә серінің алдын алу бойынша тиісті мемлекеттік органдар қ ызметін қ амтамасыз ететін ішкі факторлар, институттар, қ ұ ралдардың жиынтығ ы.

Экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық - бұ л мемлекеттің, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың заң ды мү дделері мен экологиялық қ ұ қ ық тарына қ айшы келетін жә не қ оршағ ан табиғ и ортағ а зиян келтіретін немесе қ ауіп туғ ызатын кінә лі, қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекет. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың белгілері: кінә лілік, қ ұ қ ық бұ зушының заң ғ а қ айшы ә рекеті, қ оғ амдық қ ауіп, заң ғ а қ айшы ә рекет пен шеккен зияна арасындағ ы себептік байланыс, жазаланушылық.

Экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамын мына элементтер қ ұ райды: объект, объективтік жағ ы, субъект, субъективтік жағ ы.

Экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық тар қ олданылатын санкциялар сипатына қ арай ә кімшілік, қ ылмыстық, тә ртіптік, материалдық, азаматтық -қ ұ қ ық тық болып бө лінеді. Қ ол сұ ғ ушылық мә ніне қ арай: жер, су, орман жә не т.б.

Қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік жеке тұ лғ аларғ а экологиялық қ ұ қ ық тық тә ртіпті бұ за отырып жасағ ан қ ылмысына қ арай қ олданылады. Ә кімшілік жауапкершілік жеке жә не заң ды тұ лғ аларғ а экологиялық қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекет жасағ аны ү шін қ ылмыстық қ ұ рамы болмағ ан жағ дайда қ олданылады. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік келтірілген экологиялық шығ ынның орнын нақ ты зиян, алынбағ ан пайда, табыстарды есепке алғ андағ ы кө лемде толтыруды кө здейді. Тә ртіптік жаза тек қ ана жеке тұ лғ аларғ а ғ ана жә не қ ызметтік міндеттерін орындамағ ан жә не нә тижесінде экологиялық зиян келтірген жағ дайда қ олданылады. Материалдық жауапкершілік ең бек заң намасы негізінде экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық қ а жол берген лауазымды тұ лғ аларғ а қ атысты қ олданылады.

Жер қ ұ қ ығ ы - мемлекет бекіткен жер қ атынастарын реттеу бойынша нормалар жиынтығ ын қ ұ райтын қ ұ қ ық саласы. Жер қ ұ қ ығ ының нысаны жер қ атынастары болып табылады.

Жер қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здері - жер қ атынастарын реттейтін нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер. Негізгі қ айнар кө з - ол жерге деген мемлекеттік жә не жеке меншік институтын бекіткен, мемлекет мақ саты адам ө мірі мен денсаулығ ына аса қ олайлы қ оршағ ан ортаны қ орғ ау деп жария қ ылғ ан - Қ Р Конституциясы. Жер Кодексі аса маң ызды қ айнар кө з болып табылады.

Жер қ ұ қ ығ ы қ атынастары - бұ л заң намалық актілермен реттелген жер қ атынастары. Жерді пайдалану мен қ орғ ау бойынша қ ұ қ ық тар мен міндеттемелер жиынтығ ы оның мазмұ ны болып табылады.

Ә рекет сипатына қ арай олар материалдық жә не іс жү ргізу болып бө лінеді. Материалдық қ атынастар субъектілердің заң намада белгіленген қ ұ қ ық тары мен міндеттерін жү зеге асыру кезінде пайда болады. Іс жү ргізу қ атынастары қ ұ қ ық тық қ атынастардың пайда болу жә не тоқ татылу процедурасына байланысты болады.

Жер Кодексіне сә йкес жер қ ұ қ ығ ы қ атынастары - жер ресурстарын басқ арумен, жер телімдерін жекелеген субъектілерге бекітумен, жерге меншік жә не басқ а мү ліктік қ ұ қ ық тарды бекітумен байланысты жерді пайдалану жә не қ орғ ау бойынша қ ұ қ ық тық қ атынастар. Жер қ ұ қ ық тық қ атынастарының субъектісі - жер қ ұ қ ық тық қ атынастарына қ атысушы жә не осығ ан байланысты осы қ ұ қ ық тық қ атынаста қ ұ қ ылары бар ә рі міндеттенетін субъект.

Жер қ атынастарының объектісі - Қ азақ стан Республикасының аумағ ы шегіндегі барлық жер, жекелеген жер телімдері, ә рі оларда не орналасқ анына жә не жекелеген субъектілердің атына бекітілгендігінің қ ұ қ ық тық негіздемесіне, сондай-ақ жер телімі мен жер ү лестеріне байланыссыз.

Жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының туындау,, ө згеру жә не тоқ атуының негіздемесі белгілі бір салдарғ а ә келетін нақ ты жағ дайлар болып табылады. Олардың негізгі тү рлері: қ ұ қ ық белгілеуші, қ ұ қ ық ө згертуші, қ ұ қ ық тоқ татушы.

Қ азақ стан Республикасында жерге мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады жә не бiрдей қ орғ алады. Меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiлерi: республика аумағ ындағ ы жерге мемлекеттiк меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiсi - Қ азақ стан Республикасы; Жер Кодексінде белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жер учаскелерiне жеке меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiсi - азаматтар жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ алар. Бұ л ретте, егер осы Кодексте ө згеше белгiленбесе, азаматтар деп Қ азақ стан Республикасының азаматтары, сондай-ақ шетелдiктер мен азаматтығ ы жоқ адамдар ұ ғ ынылады.

Меншiк иесiнiң ө зiне тиесiлi жер учаскесiн иеленуге, пайдалануғ а жә не оғ ан билiк етуге қ ұ қ ығ ы бар. Жер учаскесiнiң меншiк иесi заң намаларда кө зделген негiздерде, шарттар мен шектерде меншiк иeci қ ұ қ ығ ын жү зеге асыра алады.

Меншiк иесi ө зiнiң жер учаскесiне қ атысты оның нысаналы мақ сатын ө згертпей, Қ азақ стан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбағ ан кез келген мә мiлелердi жасасуғ а қ ұ қ ылы. Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер учаскелерiнiң меншiк иелерi аталғ ан қ ұ қ ық тарды осы Кодекстiң ережелерiн ескере отырып iске асырады. Жер учаскесiне меншiк қ ұ қ ығ ы басқ а адамғ а мә мiле жасалғ ан кездегi барлық ауыртпалық тарымен берiледi. Жер учаскесiнiң меншiк иесi оның нысаналы мақ сатын ө згертпей, жер учаскесiн уақ ытша пайдалану туралы шарттың негiзiнде оны уақ ытша пайдалануғ а беруге қ ұ қ ылы. Жер учаскесiн уақ ытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалғ а алушымен) немесе ө теусiз пайдалану туралы шарт (ө теусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.

Сервитут - бө тен жер учаскелерін шектеулі нысаналы пайдалану, оның ішінде жаяу ө ту, кө лікпен ө ту, қ ажетті коммуникацияларды тарту мен пайдалану, аң шылық шаруашылығ ы жә не ө зге де мұ қ таждар ү шін пайдалану қ ұ қ ығ ы.

Қ азақ стан Республикасының жер қ оры нысаналы мақ сатына сә йкес мынадай санаттарғ а бө лiнедi: ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер; елдi мекендердiң (қ алалардың, кенттер мен ауылдық елдi мекендердiң) жерi; ө неркә сiп, кө лiк, байланыс, қ орғ аныс жерi жә не ө зге де ауыл шаруашылығ ы мақ сатына арналмағ ан жер; ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың жерi, сауық тыру мақ сатындағ ы, рекреациялық жә не тарихи-мә дени мақ саттағ ы жер; орман қ орының жерi; су қ орының жерi; босалқ ы жер.

Жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарына қ атысушылар арасында жер қ ұ қ ығ ы мен заң ды мү дделерін бұ зудан туындайтын даулар жер даулары деп аталады.Оның мазмұ ны меншік немесе жерді пайдалану қ ұ қ ығ ындағ ы жер телімдерінің шекарасы бойынша, жерді пайдалануғ а беру мерзімі, меншік иелері немесе жерді пайдаланушылардың ө з қ ұ қ ық тары мен міндеттерін іске асыруына байланысты болуымү мкін. Даудың тараптары ретінде меншік немесе пайдаланушылар да, жер ресурстарын басқ ару бойынша мемлекеттік органдар да болуы мү мкін.
Жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарынан туындайтын даулар сот тә ртiбiмен қ аралады. Сонымен бірге кө пшілік даулар жергілікті атқ арушы органдар арқ ылы да шешімін тауып жатады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер

1. Бекішева С.Д. Қ Р экологиялық қ ұ қ ығ ы, Сұ лбалар альбомы. Қ арағ анды: Қ арағ анды заң институтының баспасы, 2002.

2. Қ Р жер заң намасы: нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер жинағ ы (комментарийлерімен)жауапты редактор С. Стамқ ұ лов. Алматы: Жеті Жарғ ы, 1998.

3. Оралова А.Т. Экологияның қ ұ қ ық тық негіздері: оқ у қ ұ ралы: оқ улық /А.Т. Оралова-Қ арағ анды: Қ арМТУ, 2000.

4. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау: нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер жинағ ы - Алматы: Юрист, 2003.

5. Культеев С.Т. Қ Р экологиялық қ ұ қ ығ ы оқ у қ ұ ралы. Алматы: Дә некер, 2001.

6. Экологиялық қ ұ қ ық: оқ улық

СӨ Ж ү шін бақ ылау тапсырмалары (о.-8, 13; д.-24, 28, 32, 35, 44)

1. Қ Р экологиялық заң намасы

2. Жер заң намасы

9 - тақ ырып. Қ азақ стан Республикасының қ ылмыстық қ ұ қ ығ ы (1 сағ)

Жоспар

1. Қ азақ стан Республикасы қ ылмыстық қ ұ қ ық негіздері.

2. Қ азақ стандағ ы сыбайлас жемқ орлық пен кү ресу.

3. Сыбайлас жемқ орлыпен кү ресу қ ағ идаттары.

Қ ылмыстық қ ұ қ ық – қ ылмыстылық ты жә не ә рекеттің жазаланатындығ ын, қ ылмыстық жауапкершілік негізін, жаза жү йесін, олардың тағ айындалу тә ртібі мен жағ дайын, сондай-ақ қ ылмыстық жауапкершілік пен жазадан босатуды анық тайтын, жоғ арғ ы мемлекеттік билік органдарымен бекітілген қ ұ қ ық нормаларының жиынтығ ын қ ұ райтын қ ұ қ ық саласы.