Лекциялар конспектілері 4 страница

- заң мен кө рсетілген жағ дайда кү ш, сондай-ақ қ ару мен арнаулы қ ұ ралдар қ олдана алады;

- заң мен кө рсетілген басқ а да ә рекеттер орындауғ а қ ұ қ ылы.

Ұ лттық ауіпсіздік комитеті органдарының қ ызметі заң презумпциясы, дара басшылық, барлығ ының заң алдында тең дігі, саяси партиялар жә не басқ а қ оғ амдық бірлестіктерге қ атысына қ арамастан азаматтардың қ ұ қ ық тарын сақ тауғ а жә не бас бостандық тарын қ ұ рметтеуге сә йкес қ ұ рылғ ан.

Президенттің кү зет қ ызметі

Президенттің кү зет органдары президентті тұ рақ ты кү зетумен (мемлекеттік қ оғ амдық шараларда, сондай-ақ тұ рақ ты жә не уақ ытша тоқ тағ ан елді-мекендерде) айналысатын ұ йым ретінде ә рекет етеді.

Президенттің кү зет органдарын Қ азақ стан Республикасы Президенті лауазымғ а тағ айындайтын президенттің кү зет қ ызметінің бастығ ы басқ арады.

Президенттің кү зет қ ызметі ө кілдерін президенттің кү зет қ ызметінің басшысы ә скери қ ызметкерлер, ішкі істер органдары қ ызметкерлері, ұ лттық қ ауіпсіздік органдары, сондай-ақ арнаулы қ ызмет қ ызметкерлері арасынан іріктеп алады.

Президент кү зеті қ ызметінің басты міндеті:

- президенттің ө мірін сақ тауды қ амтамасыз ету;

- президентке қ астандық жасауғ а талпынғ андарды анық тау;

- президенттің ө мірі мен денсаулығ ына қ атер тө ндіруші қ ылмыстық элементтерді ұ стау жә не қ арусыздандыру кезінде жедел қ имыл жасау;

- жедел-іздестіру шараларын жү ргізу.

Президент кү зеті қ ызметі органдарының қ ызметі президенттің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жә не заң намағ а сә йкес қ ұ рылады.

Адвокатура жә не нотариат

Адвокаттардың қ ызметі Қ азақ стан Республикасы Президентінің Жарлығ ына, «Адвокаттық қ ызмет туралы» Заң ына жә не «Адвокаттық қ ызметпен айналысуғ а рұ қ сат беру тә ртібі туралы ережеге» сә йкес рұ қ сат қ ағ аз беріледі.

Адвокатураның қ ызметі Қ азақ стан Республикасының Конституциясы жә не «Адвокаттық қ ызмет туралы» Заң негізінде жү зеге асырылады, негізгі мақ сат ретінде пайда табуды кө здемегендіктен кә сіпкерлікке жатпайды, жә не:

- қ ылмыстық істер бойынша қ орғ ау;

- азаматтық, ә кімшілік, қ ылмыстық жә не басқ а істер бойынша ө кілдік;

- азаматтарғ а жә не заң ды тұ лғ аларғ а ә ртү рлі заң дық кө мек кө рсетумен айналысады.

Адвокатура мемлекет кепілдік берген жә не Конституциямен бекітілген адамның ө з қ ұ қ ық тарын қ орғ ауғ а қ ұ қ ылығ ы мен білікті қ ұ қ ық тық кө мек алуына кө мектесуді жү зеге асырады:

Адвокатура қ ызметін ұ йымдастыру келесі принциптерге сә йкес қ ұ рылады:

- қ ызметін жү зеге асыру барысында адвокаттың ешкімге тә уелді болмауы;

- қ ызметін заң да тыйым салынбағ ан ә діс, қ ұ ралдармен жү зеге асыру;

- заң да тікелей кө рсетілген жағ дайлардан басқ а кезде прокуратура, сот, анық тау жә не алдын-ала тергеу органдары, басқ а мемлекеттік органдар, ө зге ұ йымдармен лауазымды тұ лғ алар тарапынан адвокат қ ызметіне араласуына жол бермеу;

- кә сіби мінез-қ ұ лық нормаларын жә не адвокаттық ар-ожданды сақ тау.

Адвокаттар келесі қ ызметтерді жү зеге асыруғ а қ ұ қ ылы:

- қ ұ қ ық тық кө мек кө рсетуді сұ рағ ан тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен мү дделерін барлық соттарда, тиісті мә селелерді шешуге қ ұ зырлы мемлекеттік органдарда жә не ұ йымдарда қ орғ ауғ а жә не тұ лғ аның атынан сө йлеуге;

- адвокаттық қ ызметін жү зеге асыру ү шін қ ажетті мә ліметтерді барлық мемлекеттік органдармен мемлекеттік емес ұ йымдардан сұ ратып алуғ а;

- қ ұ қ ық тық кө мек кө рсету ү шін қ ажет нақ ты мә ліметтер жинауғ а. Дә лелдер келтіруге;

- кө мек сұ рағ анның ісіне қ атысты материалдармен, сондай-ақ процессуалдық істермен, тергеу жә не сот істерімен танысуғ а, заң дық актілермен тыйым салынбағ ан ә діспен ресми айыптауғ а тіркелген ақ паратты алуғ а;

- іске қ атысуғ а рұ қ сат алғ аннан кейін, жә не кездесудің қ ұ пиялылығ ын қ амтамасыз ететін жағ дайда қ орғ ауғ а алғ ан тұ лғ амен кездесуді талап етуге;

- қ ұ қ ық тық кө мек кө рсетумен байланысты туындағ ан мә селелерге ғ ылым, техника, ө ндіріс жә не басқ а қ ызмет салаларында тү сінік беру ү шін мамандардың қ орытындысын келісім негізінде сұ ратуғ а;

- ә ділет, прокуратура, анық тау, алдын-ала тергеу жә не сот органдары, сондай-ақ басқ а қ ұ қ ық тық мү дделері мен қ ұ қ ық тары бар лауазымды тұ лғ алардың ә рекетіне кө мек сұ рағ ан тұ лғ алардың белгіленген тә ртіпте арыз беруге ө тініш жасауғ а;

- мемлекеттік қ ұ пиямен, сондай-ақ заң мен қ арастырылғ ан тә ртіпте анық тау, алдын-ала тергеу жү ргізуге жә не сотта қ ажет болса ә скери, коммерциялық, қ ызметтік немесе заң мен қ орғ алатын ақ паратпен танысуғ а;

- қ ұ қ ық тық кө мек сұ рағ ан тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ауда заң да тыйым салынбағ ан қ ұ рал, ә дістер пайдалануғ а, сондай-ақ заң ғ а қ айшы келмейтін ө зге де ә рекеттер жасауғ а;

Адвокаттар қ ызметіне заң мен кепілдік беріледі жә не мемлекеттік органдардың, қ оғ амдық бірлестіктермен лауазымды тұ лғ алардың адвокаттың қ ызметіне араласуына қ атаң тү рде тыйым салынады.

Нотариаттың қ ызметі Қ азақ стан Республикасының «Нотариат туралы» Заң ымен реттеледі. Нотариат – жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен фактілерін куә ландыруғ а, сондай-ақ заң да кө рсетілген басқ а да міндеттерді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан нотариалдық ә рекеттерді жасау арқ ылы олардың заң ды мү дделерімен қ ұ қ ық тарын қ орғ аудың заң ды бекітілген жү йесі.

Нотариустың кө мекшісі мен тағ ылымдамадан ө тушісі болады. Жеке нотариустарғ а рұ қ сат қ ағ азды нотариустардың Біліктілік алқ асының ұ сынымы бойынша Ә ділет министрлігі береді.

Нотариус келесі ә рекеттер жасайды:

- мә мілені куә ландырады;

- заң ды тұ лғ алардың қ ұ рылтайшылық қ ұ жаттарын куә ландырады;

- мұ рагерлік мү лікті қ орғ ау шараларын қ абылдау;

- қ ұ жат кө шірмесінің дұ рыстығ ын куә ландыру;

- қ ұ жатқ а қ ойылғ ан қ олдың тү пнұ сқ алығ ын куә ландыру;

- аударманың дұ рыстығ ы туралы куә ландыру;

- дә лелді қ амтамасыз ету жә не т.б.

Қ азақ стан Республикасындағ ы сот жә не сот ә ділдігі.

Қ ұ зыреттілік пен алғ а қ ойылғ ан міндеттерге сә йкес қ ұ рылғ ан сот жиынтығ ы Қ азақ стан Республикасының сот жү йесін қ ұ рады. Конституция, «Қ азақ стан Республикасындағ ы соттар жә не сот мә ртебесі туралы» Жарлық қ а сә йкес Республиканың сот жү йесін Жоғ арғ ы сот жә не жергілікті соттар қ ұ рады.

Жергілікті соттарғ а:

1) облыстық жә не оларғ а тең естірілген соттар (астана жә не республикалық маң ызы бар қ алалар соттары, Жоғ арғ ы сот);

2) аудандық (қ алалық) соттар, бірлестіктің ә скери соты (гарнизон, қ ұ рамалар, ә скер) жатады.

Шартты тү рде сот жү йесін ү ш дең гейге бө луге болады:

1) негізгі (аудандық, қ алалық соттар, гарнизондардың, қ ұ рамалардың, ә скердің ә скери соты);

2) орташа (облыстық соттар, астана жә не республикалық маң ызы бар қ алалар соттары, ә скердің ә скери соты);

3) жоғ арғ ы (Қ азақ стан Республикасының Жоғ арғ ы Соты).

Істі шешуде процесстегі орны, шешетін міндеттер аясы, ол ү шін берілетін қ ұ зыреттілік кө лемі мен сипаты деп тү сіндірілетін сот инстанциясы деген тү сінік бар.

Бірінші инстанциядағ ы сот деп, істі қ арастырып, оны шегіне жеткізіп шешетін сотты атайды. Оның дең гейі ә ртү рлі болуы мү мкін – аудандық, облыстық немесе Жоғ арғ ы сот.

Аппеляциялық инстанция сот – апелляциялық арыз жә не заң кү шіне енбеген ү кім, шешім немесе бірінші инстанциядағ ы сот қ аулысына наразылық бойынша істерді қ арастырады.

Кассациялық инстанция соты - кассациялық арыз жә не заң кү шіне енбеген ү кім, шешім немесе бірінші инстанциядағ ы сот қ аулысына, сондай-ақ аппеляциялық сот ү кіміне (шешім, қ аулы) наразылық бойынша істерді қ арастырады.

Қ адағ алау инстанциясындағ ы сот – алдың ғ ы сот инстанцияларының заң кү шіне енген сот шешімдеріне тараптардың арызы немесе наразылығ ы бойынша қ адағ алау тә ртібімен істі қ арастырады.

Соттар келесі істерді жү ргізеді:

1) азаматтық, отбасылық, ең бек, ә кімшілік, қ аржылық, шаруашылық, жер қ ұ қ ық қ атынастары, табиғ ат ресурстарын пайдалану жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не басқ а да қ ұ қ ық тық қ атынастардан туындағ ан даулар бойынша;

2) ерекше ө ндірістегі;

- азаматтардың, сайлауғ а, референдумғ а қ атысатын қ оғ амдық бірлестіктердің сайлау қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы ө тініштері бойынша;

- органдар мен лауазымдытұ лғ алардың қ аулыларына дау айту туралы істер бойынша;

- мемлекеттік билік, жергілікті ө зін-ө зі басқ ару, қ оғ амдық бірлестіктер, ұ йымдар, лауазымды тұ лғ алар мен мемлекеттік қ ызметшілердің шешіміне жә не ә рекетіне (ә рекетсіздігін) азаматтардың дау айту туралы;

- заң ды маң ызы бар фактілерді кө рсету туралы;

- азаматтың хабарсыз кетті деп тану немесе азаматтың қ айтыс болғ анын хабарлау туралы;

- азаматты іс ә рекетке қ абілетті немесе қ абілетсіз деп тану туралы;

- азаматты мә жбү рлеп психиатриялық стационарғ а оқ шаулау туралы;

- заң ды тұ лғ алар мен жеке кә сіпкердің банкроттығ ы туралы;

- жылжитын затты иесіз деп тану, жылжымайтын мү лікке жеке меншік қ ұ қ ығ ын тану туралы;

- азаматтық хал актілері жазуының дұ рыс еместігін кө рсету туралы;

- нотариалдық ә рекетке арыз немесе оларды жасаудан бас тарту бойынша;

- жоғ алғ ан қ ұ нды қ ағ аздар бойынша қ ұ қ ығ ын қ алпына келтіру туралы.

3) қ ылмыстық істер;

4) ә кімшілік істер жә не басқ асы.

Соттар қ ызметінің қ ұ қ ық тық негізі, негізгі ережелері, сот органдарының орны мен ролі, сот тө релігі принципі, сот билігінің тә уелсіздігі санаттары, соттарды тағ айындау жә не босату тә ртібі, қ ылмыстық қ уғ ындалудан қ орғ ау «Қ азақ стан Республикасының соттар жә не сот мә ртебесі туралы» негізгі заң ында мазмұ ндалғ ан.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Бекбергенов Н.А. Қ азақ стан Республикасындағ ы қ ұ қ ық қ орғ ау қ ызметі. Қ арағ анды 1998.

2. Бекбергенов Н.А. Қ азақ стан Республикасындағ ы қ ұ қ ық қ орғ ау жү йесі. Астана 2000.

3. Смалдыков М.К. Қ азақ стан Республикасындағ ы қ ұ қ ық қ орғ ау органдары. Алматы 1996.

4. Сү лейменова Г.Ж. Қ азақ стан Республикасындағ ы сот жә не қ ұ қ ық қ орғ ау органдары. Р.Т.Тү сіпбековтың редакциясымен Алматы 1999.

СӨ Ж ү шін бақ ылау жұ мыстары (о.-1, 5, 6; д.-21, 22, 23, 24, 25, 26, 36)

1. Қ ұ қ ық қ орғ ау қ ызметі мен қ ұ қ ық қ орғ ау органдары тү сінігі.

2. Қ ұ қ ық қ орғ ау қ ызметінің негізгі бағ ыты.

3. Қ ұ қ ық қ орғ ау қ ызметінің қ ұ қ ық тық негізі.

4-тақ ырып. Қ азақ стан Республикасындағ ы мемлекеттік басқ ару жә не ә кімшілік қ ұ қ ығ ының негіздері. (2 сағ ат)

Жоспары

1. Мемлекеттік басқ ару негіздері.

2. Мемлекеттік басқ ару жү йесі, ұ йымдастырылуы жә не нысаны

3. Ә кімшілік қ ұ қ ық пә ні, ә дісі жә не жү йесі.

4. Мемлекеттік қ ызметкерлер.

5. Ә кімшілік – саяси аяны басқ ару.

Қ оғ амдық процестерді мақ сатқ а жетелеу, ұ йымдастыру жә не реттеу барысына ық пал ету жү йесінде мемлекет басты орынғ а ие болады. Ә леуметтік басқ арудағ ы жетекші субъект ретінде, мемлекет белгіленген аумақ шегіндегі тұ рғ ындарды толық қ амту арқ ылы, қ оғ амдағ ы саяси биліктің біртұ тас ә мбебап ұ йымдастырушысы болып табылады. Мемлекет қ ойылғ ан мақ сатты жү зеге асыруды, қ оғ амдық ө мірді ұ йымдастыруды, қ оғ амдағ ы адамдардың мінез-қ ұ лқ ын реттеуді қ амтамасыз етуге мү мкіншілігі бар билеуші кү шке ие.

Мемлекеттік басқ ару нысаналық сипатта жұ мыс жасап, ерекше міндеттерді шешуді қ амтамасыз етеді. Мемлекеттік басқ арудың мақ саты Конституцияны, заң дарды, Президент жарлық тарын жә не басқ а да нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді кү нделікті орындау, тұ рмыста қ олдану.

Мемлекеттік билік органдар жү йесінің кө мегімен қ оғ амды басқ арады. Маң ызды органдар заң шығ арушы, атқ арушы жә не сот билігі.

Мемлекеттік басқ ару барша қ оғ амның мү ддесін білдіреді. Басқ ару қ ызметін орындау ү шін қ оғ амдағ ы мемлекеттік билік атынан арнаулы аппарат қ ұ рылады. Мемлекеттік орган алдында тұ рғ ан міндеттер осы органдардың жұ мыс мазмұ нын анық тайды. Мемлекеттік басқ ару арқ ылы мемлекеттің ішкі жә не сыртқ ы қ ызметтері жү зеге асырылады.

Мемлекеттік басқ ару принциптері – мемлекеттік басқ арудың қ ұ рылымдық элементтерінің мә нін жә не ішкі келісімін білдіретін негізгі басқ ару принциптерінің бастауы. Конституциялық принциптерді бө ліп қ арастырады (мемлекеттік билік пен басқ арудың тұ тастығ ы, заң дылық, қ ұ қ ық басымдығ ы, мемлекеттік мү дделер алдындағ ы азаматтардың заң ды мү дделерінің еркіндігі, мемлекеттік басқ аруғ а қ атысудағ ы азаматтардың тең дігі жә не т.б.); салалық (экономиканың, ә леуметтік саланың, саяси қ ұ рылымның жекелеген салаларында басқ арудың ерекше мү мкіндіктерін кө рсетеді).

Мемлекеттік басқ ару қ ызметі мемлекет қ ызметімен тығ ыз байланысты жә не жолдарын, сондай-ақ оларды жү зеге асырудың ұ йымдастыру тү рін кө рсетеді. Басқ ару жү йесін ұ йымдастыру; жоспарлау (болжау, бағ дарламалау); кадрлық қ амтамасыз ету; реттеу; бақ ылау сияқ ты қ ызметтер жатады.

Мемлекеттік басқ ару тү рі – қ оғ амдық практика саласына сай келетін мемлекеттік орган қ ызметінің мә ні мен сипатының сыртқ ы кө рінісі. Олар қ ұ қ ық тық жә не қ ұ қ ық тық емес деп екіге бө лінеді.

Мемлекеттік басқ ару органы – заң дар мен заң дық актілердің атқ арушы жә не ө кімшіл қ ызметін орындау барысында жә не негізінде функционалдық жү зеге асыратын мемлекеттік аппараттың бө лімі.

Мемлекеттік басқ ару органдарының қ ұ қ ық тық қ ағ идалары Қ азақ стан Республикасының Конституциясымен, ә ртү рлі қ ызмет саласын реттеуші заң дармен, жарлық тармен, заң дық актілермен реттеледі.

Қ ұ зырлылық сипаты бойынша мемлекеттік басқ ару органдары жалпы, салалық жә не ішінаралық қ ұ зырлылық органдарына бө лінеді.

Жалпы қ ұ зырлылық органдары қ ызметінің негізгі мә селелері бойынша нысандардың жалпы немесе кең ауқ ымды бө лігіне қ атысты қ ызметтерді жү зеге асырады, экономикалық, ә леуметтік-мә дени дамуды (облыс, қ ала, аудан, ауылдық округ ә кімдіктері) қ амтамасыз етеді.

Салалық қ ұ зырет органдары салалық қ ызмет бойынша берілген тапсырмағ а қ атысты қ ызметтерін жү зеге асырады, мысалы Қ азақ стан Республикасының ауылшаруашылық министрлігі.

Салааралық қ ұ зырет органдары жалпы немесе кө пшілік салалар мен басқ ару саласына арналғ ан жалпы арнаулы қ ызметтерді орындайды, мысалы Қ азақ стан Республикасы ең бекпен қ амту жә не халық ты ә леуметтік қ орғ ау министрлігі.

Ішінара салалық қ ұ зырет органдары елдің ә кімшілік-аумақ тық бө ліну қ ұ рылымына жә не кейбір факторлар мен жағ дайларғ а сай қ ұ рылады. Қ Р мемлекеттік билігінің жоғ ары атқ арушы жә не ө кімшіл органы – Қ Р Ү кіметі. Қ Р орталық атқ арушы органы – министрліктер, агенттіктер, комитеттер (мысалы, Ұ лттық қ ауіпсіздік комитеті), Ү кімет қ ұ рамына кірмейтін орталық атқ ару органы (мысалы, қ ұ нды қ ағ аздар жө ніндегі ұ лттық комиссия). Жергілікті атқ арушы органдар – облыс, қ ала, аудан, селолық округ ә кімдіктері, сондай-ақ бірлестіктерді, мекемелерді, ұ йымдарды тікелей басқ ару органдары (кә сіпорын, мекеме ұ йым ә кімшілігі).

Қ азақ стан Республикасының жоғ ары атқ арушы органы - Ү кімет. Қ Р Конституциясына сә йкес Ү кімет Қ азақ стан Республикасындағ ы атқ арушы билікті жү зеге асырады, атқ арушы орган жү йесін басқ арады жә не олардың қ ызметіне басшылық жасауды жү зеге асырады. Ү кімет Қ Р Президентінің алдында жауап береді, сондай-ақ Парламентке есеп береді. Ү кіметті Қ азақ стан Республикасының Президенті жасақ тайды. Ү кімет қ ұ рамына Ү кімет мү шелері кіреді: Премьер-министр, оның орынбасарлары, министрлер жә не республиканың басқ а да лауазымды тұ лғ алары. Премьер-министрді Парламенттің келісімімен Қ Р Президенті тағ айындайды. Ү кімет қ ұ рамы мен қ ұ рылымы туралы ұ сынысты Қ Р Президентіне, Премер-министр тағ айындалғ аннан кейін он кү н ішінде енгізеді. Ү кімет қ ызметінің тә ртібі Қ Р 1995 жылғ ы 18 желтоқ сандағ ы «Қ Р-дағ ы Ү кімет туралы» Конституциялық Заң ымен анық талады.

Қ Р Ү кіметі атқ арушы билік қ ұ зырына жататын ө кілеттікпен иеленеді. ә леуметтік-экономикалық саясаттың, қ ауіпсіздіктің негізгі бағ ыттарын ә зірлеу; қ оғ амдық тә ртіпті, қ орғ аныс мү мкіншілігін қ амтамасыз ету; орталық жә не жергілікті атқ арушы билікті басқ ару; республикалық бюджетті дайындау жә не Парламентке ұ сыну, оның орындалуын қ амтамасыз ету жә не ол туралы есеп беру; мемлекеттік меншікті басқ ару; Мә жіліске заң жобаларын енгізу жә не олардың орындалуын қ амтамасыз ету; сыртқ ы саясат жү ргізу бойынша шаралар ұ йымдастыру. Ү кімет қ аулы шығ арады.

Министрлік мемлекеттік басқ арудың тиісті салаларына басшылық жасауды жү зеге асырушы, сондай-ақ қ арастырылғ ан заң нама шегінде салааралық ү йлестіруші республиканың орталық атқ арушы органы болып табылады (мысалы, Мемлекеттік кіріс министрлігі).

Министрлік қ ұ рамында министрліктің қ ызметтік салаларын тікелей басқ аруды жү зеге асыратын департамент, бас басқ арма (басқ арма), комитеттер қ ұ рылады.

Агенттік – Ү кімет қ ұ рамына кірмейтін Қ Р орталық атқ арушы органы. Агенттік Республика Премьер-министрінің ұ сынысы бойынша Республика Президентінің жарлығ ымен қ ұ рылады, қ айта ұ йымдастырылады жә не қ ысқ арады. Агенттік мемлекеттік басқ арудың тиісті саласын басқ аруды жү зеге асырады, сондай-ақ қ арастырылғ ан заң нама шегінде салааралық ү йлестіру мен ө зге де арнаулы атқ арушы жә не бұ зушы қ ызметтерді атқ арады (мысалы, Қ Р табиғ и монополияларды реттеу жә не бә секелестікті қ олдау жө ніндегі агенттігі, Қ Р инвестициялар жө ніндегі агенттігі жә не т.б.).

Мемлекеттік қ ызмет атқ арушы биліктің ішкі жағ ын сипаттайды. Қ Р 1999 жылғ ы 23 шілдедегі «Мемлекеттік қ ызмет туралы» Заң ына сә йкес мемлекеттік қ ызмет – мемлекеттік басқ аруды жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан азаматтардың мемлекеттік органдардағ ы қ ызметі.

Қ Р мемлекеттік қ ызмет заң дық принципке; қ азақ стандық патриотизмге; азаматтардың қ ұ қ ық тары мен заң дық мү дделерінің мемлекет мү ддесіне; мемлекеттік қ ызметшілердің кә сібилігі мен қ ұ зырлығ ы жә не т.б. негізделген. Мемлекеттік қ ызметшілер санатына, саяси, ә кімшілік лауазымдар атқ аратын қ ызметшілер, сондай-ақ милитаризмдік жә не азаматтық қ ызмет қ ызметшілер болып бө лінеді.

Мемлекеттік қ ызметке тағ айындау, сайлау, конкурс арқ ылы алынады. Мемлекеттік қ ызмет ең бек кодексі, Қ Р «Мемлекеттік қ ызмет туралы» Заң ының 26, 27- баптары қ арастырғ ан негізде тоқ татылады.

Қ азақ стандық заң жү йесінде ө зін - ө зі басқ арушы саласы ә кімшілік қ ұ қ ық болып табылады. Жалпы тү рінің ө зінде ә кімшілік қ ұ қ ық ты – басқ арушы қ ұ қ ық деп атауғ а болады. Ол мемлекеттік ә кімшілік қ ұ ру жә не қ алыптастыру барысында туындайтын қ атынасты жү зеге асырады жә не мемлекеттік жә не муниципалдық басқ ару саласына қ ызмет етеді. Ол Қ Р ө зге салалық қ ұ қ ық тармен бекітілген қ атынастардан басқ а барлық басқ арушы қ атынасты реттейді.

Ә кімшілік қ ұ қ ық – атқ арушы билік қ ұ рылымдарын қ алыптастыру барысында, ө кілеттіктерін, міндеттерін, қ ұ қ ық тары мен мемлекеттік қ ызметшілердің жауапкершіліктерін белгілегенде, сондай-ақ қ оғ амдық тә ртіпті, азаматтардың ө мірлерін, қ ұ қ ытары мен еркіндіктерні қ орғ ауды жү зеге асыруда мемлекеттік басқ ару процесінде туындағ ан қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін нормалардың қ ұ қ ық тық саласы.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атынастар – мемлекеттік басқ ару саласындағ ы қ оғ амдық қ атынастар. Оның субъектілері болып мемлекеттік басқ ару жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары, мемлекеттік қ ызметшілер, кә сіпорындар, мекемлер, ұ йымдар, азаматтар, шетелдіктер, азаматтығ ы жоқ тұ лғ алар табылады. Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атынас ерекшеліктері, билік қ атынастары (тараптардың заң ды тепе-тең дігі болмайды), (мемлекеттік басқ ару саласында болғ андық тан) онда мемлекет мү ддесі қ аралады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атынастарды келесі біліктілік санаттары бойынша бө луге болады:

1) қ атысушылар қ ұ рамы бойынша: а) аппарат ішіндегі, б) аппараттан тыс;

2) тараптар арасындағ ы заң ды байланыс сипаттарына қ арай: а) тік (ә рбір тарап билік қ ұ зырына ие, кө лемі бірдей), б) кө лденең (тікелей басқ аруғ а ұ қ сас, онда тараптар заң ды тү рде бірдей).

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық – мемлекеттік басқ ару немесе қ оғ амдық тә ртіпке, мемлекеттік немесе жеке меншікке, азаматтардың қ ұ қ ық тарымен бас еркіндіктеріне қ ол сұ ғ у, заң ғ а қ айшы, айыптаушы ә рекет (қ асақ ана немесе байқ аусызда) немесе ә рекетсіздікке заң намамен ә кімшілік жауапкершілік жү ктеу қ арастырылғ ан.