Еңбек биржасының қызметі және оның жұмыссыздық проблемасын шешуге әсерін талдау.

Ең бек нарығ ы – бұ л жұ мыс кү шін (адамның ең бек ету қ абілеті) тауар тү рінде сатып-сатуғ а байланысты болатын экономикалық қ атынастар жү йесі. Ең бек нарығ ы жоғ ары квалификациялы ең бектің беделінің сө зсіз кө терілуіне ә сер етеді, осының арқ асында ә рбір жұ мыс орнының бағ асы артады, жұ мыскерлерге жә не олардың ең бегінің сапасына деген талап кү шейеді.
Ең бек нарығ ына барынша қ абілетті жә не іскер жұ мыскерлерді қ атал, аяусыз тү рде іріктеу тә н. Ол жалқ ауларды, ә лсіздерді жә не ең бек етуге қ абілетсіздерді аямайды. Ең бек нарығ ы жұ мыс кү шін толық бағ алауды қ амтамасыз етеді, оның жоғ ары жылжымалылығ ына, қ озғ алысына, ширақ тығ ына себепші болады, іскерлік пен белсенділікке ынталандырады. Нарық та жұ мыс кү шіне сұ раным мен ұ сыным заң ы ә рекет етеді, ол ең бекке тө ленетін ақ ының шамасын белгілейді. Бұ л жерде жұ мыс кү шін сатушылар мен сатып алушылар кездеседі. Ө зінің жұ мыс кү шін, яғ ни ең бек ету қ абілетін ұ сынушы жұ мыскерлер сатушылар болып табылады. Ең бек ұ жымдары мен кә сіпкерлер жұ мыс кү шінің сатып алушылары болады. Бір сө збен айтқ анда, ең бек нарығ ын мойындау жұ мыс кү шінің ә леуметтік-экономикалық табиғ атын жә не оның ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарымен қ осылу тә сілін тү бегейлі ө згертеді. Қ азірде біздің қ оғ амымызда жұ мыс кү шінің тауар табиғ аты жө ніндегі ғ ылыми дау негізінен аяқ талды деуге болады. Ең бек нарығ ының ә рекет ету жағ дайында жұ мыс кү ші тауарғ а айналады, ол оны ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарымен қ осу нарық тық тә сілмен сату, сатып алу арқ ылы жү зеге асады.
Егер де жұ мыс кү ші тауар болса, онда оның қ ұ ны туралы сұ рақ туады. Ол қ алай анық талады жә не қ азіргі оның шамасы қ андай? Жұ мыс кү шінің қ ұ ны, оны қ айта ө ндіруге қ ажетті ө мір сү ру қ ұ ралдарының қ ұ нымен анық талады. Ә зірше, дү ние жү зінің кө птеген елдеріне қ арағ анда біздің елімізде адамның ең бегі, оның жұ мыс кү ші тө мен бағ аланады. Мысалы, Швейцарияда бір сағ аттық ең бек – 30, Францияда – 15, Германияда- 28, Австрияда -22 доллар тұ рады. Біздің есебіміз бойынша бұ л кө рсеткіш қ азіргі таң да Қ азақ станда орта шамамен 0, 10 доллар (ә рине бұ л арада инфляцияның дең гейін ескеру қ ажет) қ ұ райды.
Ең бек нарығ ы барынша кү рделі жә не жетілмеген нарық тү рі болып табылады. Ө зінің жұ мыс кү шін ұ сынатындар ә детте олар ең бегіне деген сұ ранымнан хабарлар бола бермейді, олар тіпті ө здерінің тұ ратын қ ала шең беріндегі бос жұ мыс орны туралы да білмейуі мү мкін. Ал басқ а аймақ тардағ ы жұ мыс орны туралы одан да аз біледі.
Жұ мыссыздық проблемаларын шешуде ең бек биржалары (тұ рғ ындарды жұ мыспен қ амту қ ызметі) айтарлық тай орын алады. Нарық қ атынастары дамығ ан елдерде ең бек биржасы алғ ашқ ыда жұ мыссыздарғ а жә рдем беру мақ сатында адамгершілік институттары ретінде пайда болды. Уақ ыт ө те келе жә не ең бек қ атынастарының дамуына сә йкес, оның мақ сатымен жә не атқ аратын қ ызметтері ө згереді. Ең бек биржасы – бұ л ең бекті жалдау барысында жұ мыскерлер мен кә сіпкерлердің арасында делдалдық келісім жасалатын, тұ рақ ты жұ мыс істейтін мекеме. Бұ рынғ ы КСРО-да ең соң ғ ы ең бек биржасы 1932 жылы жабылғ ан болатын. Қ азіргі нақ ты жағ дай – ең бек нарығ ының барлық элементтерін қ айта жаң ғ ыртудың қ ажеттілігін кө рсетіп отыр. 1991 жылдың 1-ші шілдесінен бастап Қ азақ станда барлық жерде тұ рғ ындарды ең бекпен қ амту қ ызметі жұ мыс істей бастады.
Ең бек биржаларының негізгі атқ аратын қ ызметтері мыналар: ең бек нарығ ындағ ы сұ раным мен ұ сынымды анық тау, жұ мыссыздарды есепке алу жә не бос жұ мыс орындарын тіркеу; жұ мысын ауыстыруғ а жә не жұ мысқ а тұ руғ а тілек білдіретін адамдарғ а ақ парат беру; жұ мыс іздеп жү рген кадрларды оқ ыту мен қ айта дайындауғ а ұ йымдастыру; жастар арасында кә сіптік беру жұ мысын жү ргізу; адамдарды жұ мысқ а орналастыру ү шін делдалдық қ ызмет кө рсету жә не жұ мыссыздық қ а байланысты жә рдемақ ы тағ айындау. Мемлекет кә сіпорындар мен ұ йымдардың мү дделерін есепке ала отырып, биржалар арқ ылы ең бек нарығ ына ә сер етеді. Ең бек биржасы беретін жұ мысқ а жалдама кә сіпкерлер ү шін міндетті болмайды, ол тек қ ана ұ сынымдылық сипатта болады, себебі олардың жұ мыскерлерді еркін тү рде таң дауғ а қ ұ қ ы бар жә не оны ө здерінің кадр бө лімі арқ ылы жү зеге асыруғ а тырысады.
Қ азіргі ең бек биржасында, жұ мыс кү шіне сұ раным мен ұ сыным туралы мағ лұ маттар банкісі болуы қ ажет. Осы бағ ытта АҚ Ш-та, мысалы, аймақ ты жә не жергілікті деігейде жұ мыс кү шінің электронды банкілер қ ұ рылғ ан. Онда жұ мысқ а орналасқ ан кезде жоғ ары сапалы консультациялық кө мек кө рсетіледі. Нә тижесінде барлық мамандық топтарындағ ы жұ мыссыздардың 40 пайызы бір айдың ішінде жұ мысқ а орналасады. Сондай-ақ, жұ мыссыздарды қ аржыландырудың жаң а бағ дарламасы енгізілген. Ә сіресе, Вашингтон штатында федералдық ү кімет тиісті білім, жұ мыс тә жірибесі бар жә не ө з ісінің маманы болғ ысы келген 400 жұ мыссыз адамғ а белгілі бір уақ ытқ а дейін мү мкіндік беріп, алдын ала жә рдемақ ы тө лейді. Бұ ның ө зі, олардың жұ мыс жобасының экономикалық дә лелі бар, ә дейі курстарды ө ткен, сондай-ақ жаң а істі консультант кө мегімен бастағ ан жұ мыссыздарғ а беріледі.