Инфляцияның мәні мен себептерін анықтап, түрлеріне талдау жасау.

Инфляция (лат. inflatio – «қ абыну», «ісіну») — бұ л бағ аның ө суінен, тауарлар тапшылығ ынан жә не тауарлар мен қ ызметтер сапасының тө мендеуінен туындайтын ақ шаның қ ұ нсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қ абілетінің тө мендеуі.

Инфляция — бұ л кез келген экономикалық даму ү лгісіне тә н объективті қ ұ былыс. Инфляцияның себептері айналыс жә не ө ндіріс саласында орын алады.

Қ азіргі инфляция мынадай факторларғ а байланысты:

- Ақ ша айналысының факторларына: бюджет тапшылығ ын жабуғ а пайдаланылғ ан, шексіз кө п ақ шаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақ ша массасына толып кетуі; халық шаруашылығ ының артық несиеге толуы.

- Ақ шалай емес факторларғ а: қ оғ амдык ө ндірістегі тең сіздікке, шарушылық тың шығ ындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, бағ а саясаты, сыртқ ы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.

Аталғ ан факторлардың қ анат жаюына байланысты инфляцияның екі тү рі болады: сұ раныс жә не шығ ын (ұ сыныс) инфляциясы.

Сұ раныс инфляциясы тө мендегідей факторлардың ә серінен туындайды:

ә скери шығ ыстардың ө суі, яғ ни ә скери техникалардың азаматтық салаларда пайдалану қ ажеттігінен, нә тижесінде ақ ша баламасы айналыс ү шін артық болып қ алады;

мемлекеттік бюджет тапшылығ ы жә не ішкі қ арыздардың ө суінесиелік экспанциялау; импортталғ ан инфляция, ауыр ө неркә сіп саласына ө те кө п мө лшерде инвестация жұ мсау.

Шығ ын (ұ сыныс) инфляциясы — бұ л бағ а белгілеу ү дерісіне ә сер ететін мынадай факторлардың болуымен сипатталады:

ең бек ө німділігінің ө суін азайту жә не ө ндірістің қ ұ лдырауы; кө рсетілетін қ ызметтің маң ызының артуы;

бір ө нім бірлігіне жұ мсалатын шығ ынның ө суінің жеделдетілуі, ә сіресе жалақ ының ө суі; энергетикалық дағ дарыс.

Инфляция жағ дайында қ ағ аз ақ шалар мыналарғ а қ атысты қ ұ нсызданады: алтынғ а; тауар; шетел валютасына.

Инфляцияны тө мендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:

Инфляциялық ү дерістің сипатына қ арай:

ашық инфляция, яғ ни, бағ ағ а ешқ андай да кедергі болмайды, оның еркін ө суі байқ алады;

жабық инфляция, яғ ни тауар тапшылығ ы жағ дайында бағ ағ а мемлекет қ атан бақ ылау жасап отырады;

инфляциялық шок, яғ ни бір мезетте бірден бағ а ө сіп кетеді.

Таралу орнына қ арай:

локальдық инфляция, яғ ни бағ а бір ғ ана елдің шекарасында ө седі;

дуниежузілік инфляция, яғ ни кейбір елдер топтарын немесе барлық ғ аламдық экономиканы тү гелдей дерлік қ амтиды.

Бағ аның ө су қ арқ ынына қ арай:

баяу инфляция — бағ а баяу қ арқ ынмен біртіндеп жылына 10%-ғ а ө седі;

орташа инфляция — бағ а тез қ арқ ында жылына 20-дан 200 %-ғ а дейін ө седі, мұ ндай бағ а қ арқ ыны ауыр экономикалық жә не ә леуметтік зардаптарғ а шалдық тырады;

ұ шқ ыр инфляция — бағ а жылына 500-ден 1000 %-ғ а дейін жә не одан жоғ ары қ арқ ынмен ө седі. Ұ шқ ыр инфляция ақ ша жү йесінің қ ұ лдырауына ә келіп соғ ады. Мұ ндай жағ дайда ақ ша ө зінің атқ аратын қ ызметтерін жоғ алта бастайды.