Пішіндеуіш материалдар.

Болашақ жасалатын протездердің, апараттардың жә не шең деуіштердің қ алыптарын уақ ытша материалдардан жасайды. Бұ ны пішіндеу деп атайды. Тіс технигінің жұ мысында пішіндеу маң ызды орын алады. Алдымен уақ ытша жасалғ ан қ ондырғ ыларды тексеріп, содан соң оларды негізгі материалдармен алмастырады. Алмастырудың ең жиі қ олданылатын тә сілі қ ұ ю болып есептелінеді.

Ортопедиялық стоматологияда пішіндеуге арналғ ан материалдардың ө здеріне тә н қ асиеттері бар. Бұ л материалдарғ а тө мендегідей талаптар қ ойылады:

1. Ауыз қ уысында қ олданғ анда жә не олармен жұ мыс істегенде зиянсыз болуы.

2. Белгілі бір температуралық аралық та жақ сы иімділік қ асиетінің болуы.

3. Мү сінге қ абатталынатын қ абілеттілігінің болуы.

4. Мү сінделгеннен кейін жеткілікті қ аттылығ ының жә не серпімділігінің болуы.

5. Массаны балқ ытқ аннан немесе кү йдіргеннен соң қ алыпта қ алдық қ алдырмау.

6. Шө гуінің аз болуы.

7. Қ алыбын ө згертпеуі.

8. Тү сінің индифферентті жә не оның жағ ылатын материалдардың беткі қ абатының тү сінен бө лек болуы.

Пішіндеуге арналғ ан материалдардың кө пшілігі ә р тү рлі балауыздардың қ осындысы немесе копозициялары болып келеді.

Стоматологияда балауыздарды 4 топқ а бө лу қ алыптасқ ан: жануарлар, ө сімдіктер, минералдар жә не синтетикалық.

Жануарлар балауызына жә ндіктер мен жануарлар бө ліп шығ аратын балауызды жатқ ызуғ а болады.

Ө сімдіктер балаызы. Кейбір ө сімдіктер ә р тү рлі бө ліктерінде балауыз тектес заттар бө ліп шығ арады: Пальманың жапырағ ында – карнауб, жемістерінде – жапон, шө птерде – канделилл балауыздары.

Минералды балауыз. Бұ ларғ а парафин, озокерит, церизин жә не монтан балауыз жатады.

Синтетикалық балауыздарғ а қ асиеті жағ ынан табиғ и балауыздарғ а ұ қ сас жасанды алынғ ан заттарды жатқ ызуғ а болады. Бұ л балауызды композициялары дә л қ ұ йма тә сілдері кезінде протездердің бө лшектерін пішіндеу ү шін қ олданылады.

Жабысқ ақ балауыз. Тіс протездерін жасау барысында олардың ә р тү рлі бө ліктерін бір – бірімен уақ ытша желімдеп байланыстыру ү шін қ олданылады. Ол цилиндр тә різдес, ұ зындығ ы 82мм, диаметрі 8, 5мм, қ оң ыр тү сті таяқ ша. Жабысқ ақ балауыздың қ ұ рамы: қ арағ ай шайыры 7%, бал ара балауызы 25%, монтан балауызы 5%; екінші рецепт бойынша бал ара балауызы 66%, қ арағ ай шайыры 17%, дамар резең кесі 17%. Балқ у температурасы +65 +70 Сº. Жанғ ан кезде кү л қ алмайды.

Негіздік балауыз. Алмалы – салмалы протездердің негізін пішіндеуге, арнайы ү лгілік қ асық тар жасауғ а, негіздерге тістесу білік жасауғ а, протездерге жасанды тісті орналастыру кезінде қ олданылады. Қ ұ рамы парафин 78%, бал ара балауызы 22 %, бояу – 0, 004%, кө лемі 170 х 80 х 1, 8 мм пластина. Балқ у температурасы +50 +63 Сº.

Кө пір тектес протезді пішіндеуге арналғ ан балауыз. Кө пір тектес протездердің аралық бө лігін пішіндегенде, қ аптама жасау кезінде тістің анатомиялық қ алыбын қ алпына келтіру кезінде қ олданылады. Қ ұ рамы: парафин 94%, синтетикалық церезин 4%, бал ара балауызы 2%, бояу – 0, 004%, кө лемі тө рт бұ рышты призма тә різдес 6 х 6 х 45мм. Балқ у температурасы +60 +75 Сº.

Доғ алы паротездерге арналғ ан балауыз. Доғ алы жә не шең деуіш протездер, ілмектер жә не басқ а кү рделі қ алыптарды алу кезінде қ олданылады. Қ ұ рамы: парафин 29%, бал ара балауызы 65%, карнауб балауызы 5%, бояу – 0, 02%, кө лемі таяқ ша дө ң гелек пластина. Қ алың дығ ы 0, 4-0, 5 мм. Балқ у температурасы +58 +60 Сº.

Микропротез дайындауда қ олданылатын балауыз - лавакс. Микропротезді, штифті, жартылай қ аптамаларды пішіндегенде қ олданылады. Қ ұ рамы: парафин 88%, бал ара балауызы 5%, карноуб балауызы 5%, синтетикалық церезин 2%, бояу – 0, 006%, кө лемі тү рлі тү сті таяқ ша, балқ у температурасы +60 Сº болады.

5- ші. Дә ріс: Салма тістердің дайындау техналогиясы, қ олдануы, клиникалық зертханалық кезең дері

Салма – тістің жартылай бұ зылғ ан тіндерін қ алпына келтіруге пайдалынатын протез. Олар сау ұ лпасы бар тістерде жә не ұ лпасы алынғ ан тістерде дайындалады, егерде тістің сауытты бө лгі кө п сақ талса. Салмаларды кө пірлі жә не доғ алы протездердің тіреуші бө лігі ретінде де қ олданылады. Тістерді салмалармен протездеу бірқ атар қ линикалық жә не зертханалық кезендерден тұ рады:

1. тіс сауытында қ уыс қ алыптастыру

2. салманы дайындау.

3. балауыз репродукцияның металғ а немесе пластмассағ а ауыстыру

4. салма дә лдігін тексеру жә не оны тіс қ уысында бекіту.

Салманың қ олдану кө рсеткіштері:

1. Тіс сауытының ә р тү рлі ақ аулары, егерде тіс бітемемен жабылмаса.

2. Бү йір тістегі салмалар мұ қ алудан сақ тайды.

3. Пародонтит кезінде тістерді салмамен шең деу.

Кері кө рсеткіштер:

1. Қ ызылиек астында орналасқ ан ө те терең қ уыстар.

2. Сауытты бө лігі тө мен тістердегі ақ аулар.

Салмалардың топтастырылуы:

1. Тістерде орналасуы бойынша:

а) Inlay – пішіні жә шік тә різді, тістің ішінде орналасып оның анатомиялық пішіні жә не окклюзиялық бетін қ айталайды;

б) Onlay – фальці сыртында.

в) Overlay – тістің бір қ абырғ асы сақ талғ ан, басқ а жері салма.

г) Pinlay – қ осымша қ уысы бар салма немесе бекітуге арналғ ан штифті қ осымшасы бар.

2. Материал бойынша:

а) Металды (алтын, КХҚ, кү міс паладий қ ұ ймасы);

б) Пластмассалы;

в) Керамикалы (IPS жү йесі = Empress, Cerec)

г) Аралас (металл+пластмасса, метал + керамика)

3. Жасалуы бойынша:

а) Тура ә діс

б) Жанама ә діс.

Салма тіс сауытының протезі ретінде бітемеге қ арағ анда зертханада жасалынады жә не алдын – ала қ алыптастырылғ ан қ уыста бекітуші материалмен орнық тырылады. Сондық тан бұ л қ уыстарғ а ерекше талаптар қ ойылады, оларды сақ тау арқ ылы салманың балауыз моделін еркін шығ арып протезде орналастыруғ а болады.

Салма ү шін дайындалғ ан тіс қ уысының пішінінде тү бі тегіс жә не қ абырғ алары тік болғ аны жө н. Тістің қ атты тіндерінің зақ ымдалу кө леміне жә не орналасуына байланысты тістегі салма ү шін қ уыс қ арапайым немесе кү рделі болып жасалады, ол негізгі жә не қ осымша бө ліктерден тұ рады немесе штифтар ү шін арнайы ө зекшелерге негізгі қ уыс қ алыптастырылады. Бұ л салманың мық ты тұ руына жағ дай туғ ызады. Салмалардың топографиялық белгілеріне байланысты қ уыстардың ү ш тү рі болады.

1. Бір жақ ты – тістің бір бетінде орналасқ ан: шайнау, кесу, сыртқ ы, ішкі жә не бү йір беттерінде.

2. Екі жақ ты – тістің кез – келген екі бетінде орналасқ ан: мысалы, шайнау немесе бү йір беті, кесу немесе бү йір бетінде.

3. Ү ш жақ ты – тістің ү ш бетінде орналасқ ан: мысалы, екі бү йірлі жә не шайнау бетінде жә не т.б.

Тіс сауытының екі беткейі зақ ымдалғ анда оны салмамен қ алпына келтіру дұ рыс емес, бұ л уақ ытта жасанды қ аптама қ олданылады.. Тісте салма ү шін қ уысты қ алыптастыру кө біне қ атты тіндердің зақ ымдалу ерекшелігіне, оның кө леміне, орналасуына жә не протездеу міндеттеріне байланысты болады. Тіс ұ лпасының болуы немесе болмауы маң ызды орын алады. Дайындалғ ан қ уыстың пішіні клиникалық жә не техникалық талаптарғ а сә йкес келуі керек. Тіс ұ лпасы сақ талғ ан тістерде қ уысты дайындағ анда ұ лпағ а дейінгі қ атты тіндердің қ алың дығ ын білген жө н, ө йткені салма тек қ ана осы қ атты тіндер дең гейінде бекітіледі. Бұ л жағ дайда қ алыптастырылатын қ уыстың терең дігі анық талады. Қ атты тіндердің қ алың дығ ы кесу қ ырынан немесе шайнау бетінен бастап ұ лпағ а дейін 3 – 5 мм қ ұ райды, ал тө менгі жақ тың кү рек тістерінде жә не жоғ арғ ы жақ тың бү йір тістерінде ол терең дік 1, 2 – 2, 5 мм болады. Тө менгі жақ кү рек тістерінің жә не жоғ арғ ы жақ бү йір тістерінің вестибуляр қ абырғ асының экватор аймағ ындағ ы ұ лпағ а дейінгі қ алың дық 1, 5 – 3 мм, жоғ арғ ы жақ орталық кү рек тістерінің, барлық ит тістерінің жә не кіші азу тістерінде 2, 5 – 4 мм болады. Ү лкен азу тістерде 4 – 5 мм. Тістің мойны аймағ ында вестибуляр жақ тан қ атты тіндердің ұ лпағ а дейінгі қ алың дығ ы тө менгі жақ тың кү рек тістерінде жә не жоғ арғ ы жақ тың бү йір тістерінде 1, 2 – 2, 5мм, жоғ арғ ы жақ тың орталық кү рек тістерінде, барлық ит тістерде жә не кіші азу тістерде 2, 5 – 5 мм болады. Оральды қ абырғ аның қ алың дығ ы тө менгі жақ тың кү рек тісінде жә не жоғ арғ ы жақ тың бү йір тістерінде ұ лпағ а дейін 1, 2 – 2, 5 мм, жоғ арғ ы жақ тың орталық кү рек тістерінде, барлық ит тістерде жә не кіші азу тістерде 2 – 4 мм, ү лкен азу тістерде 2, 5 – 5 мм болады. Бү йір қ абырғ аның ұ лпағ а дейінгі қ алың дығ ы тө менгі жақ тың кү рек тістерінде жә не жоғ арғ ы жақ тың бү йір тістерінде 1, 5 – 3 мм, жоғ арғ ы жақ тың орталық кү рек тістерінде, барлық ит тістерде жә не кіші азу тістерде 2 – 4 мм болады. Ұ лпасы алың ғ ан тістерде салма тістің қ атты тіндерінде жә не ұ лпа ішілік камерада бекітіледі, соғ ан байланысты салмағ а орын дайындау жә не оны тіс сауытында механикалық бекітуге жақ сы жағ дай туғ ызылады.