Тот баспайтын болат.

Негізгі 2 топқ а бө луге болады: хромды жә не хромникельді. Қ ұ ра-мындағ ы никель болаттың жұ мсақ тығ ын артырып, кристалиттік қ ұ рылы-сын майда тү йірлі жасап, оны қ ысыммен ө ң деуді жең ілдетеді. Қ ұ йманың қ аттылығ ын арттыру ү шін оның қ ұ рамындағ ы кө міртегіні кө бейтеді, бірақ қ ұ рамындағ ы кө міртегінің кө беюі коррозияның болуына ә кеп соғ ады.

Тот баспайтын болаттын механикалық қ асиеттері оны суық кү шінде соқ қ ылап ө ң деген кезде кү рт тө мендейді. Болаттың магниттік қ асиеті болмайды, бірақ оны суық кү нінде ө ндеген кезінде аздап магниттелінеді жә не қ атаяды. Соқ қ ылап суық кү нінде ө ндеген кезде қ атты, ерітінді бө лініп хром карбиді тү зеді. Оны жұ мсарту ү щін 1100°С-дейін қ ыздырып, тез суғ а салып шынық тырады. Қ ыздыру ұ зақ тығ ы 6-8 минтут. Жайлап суыту болаттың қ аттылығ ын тө мендетудің орнына, онда керісінше хром карбиді тү зілуіне байланысты жоғ арылатады да кристаллит аралық коррозия пайда болатын жағ дай жасалынады.

Қ ыздырып ө ң деу. Тот баспайтын болаттын, механикалық жә не химиялық қ асиеттерін жақ сарту ү щін қ ыздырып ө ң деу қ олданылады. Болатты қ ыздырып ө ң деудің мә ні, металды ұ стап тұ рып жә не соң ында жайлап немесе тез суытқ анда. Шынық тыру деген термин болаттың, қ аттылығ ын жоғ арлату деген емес, ол 1100°С-1200°С тудырылғ ан затты тез суытып тұ рақ ты аустиниттік қ ұ рлым алу.

Егер болатты қ айтадан қ ыздыратын болсақ, оның қ ұ рылысындағ ы ө згер-істер кері бағ ытта сол тә ртіппен ө згереді.Бұ л металдық 2 рет кристалдан-уы деп аталды. Тот баспайтын болаттын аустениттік қ ұ рылысы ең тиімді болғ андық тан, оны сол қ алпында сақ тап кою керек. Ол ү шін тот баспай-тын болатты 1100°С-1200°С қ ыздырып тез суғ а сала қ ою қ ажет.Бұ л жағ д-айда кристалдық қ ұ рылысы бұ зылмастан аустениттік қ ұ рылысы ақ талады.

Жасанды қ аптама табиғ и тіс тә жінің бұ зылуын қ алпына келтіру ү шін қ олданылатын протез. Жасанды қ аптамамен кө бінесе сау тістердіде қ аптайды. Жсанды қ аптамаларды металл қ орытпаларынан, пластмассадан, фарфор немесе осы материалдарды араластырып жасайды; металл жә не фарфор, металл жә не пластмасса.

Жасанды қ аптамағ а қ ойылатын талаптар:

1. Қ алпына келтіретін тістің пішінін дә л келтіру керек.

2. Жақ сы білінетін экваторы болу керек.

3. Тіс мойнын барлық жағ ынан тығ ыз қ оршап, қ ызыл иек қ алташасына 0, 3мм кіріп тұ ру керек.

4. Кө ршілес тістермен жанасуын толық қ алыпына келтіру.

5. Тө менгі жақ тың барлық окклюзиялық қ озғ алысының қ ай фазасында болса да тіс қ атарының тү йісуіне кедергі келтірмеуі керек.

1 кесте - жасанды қ аптама дайындаудың клинико – зертханалық кезең дері

(1-ші кестеде) жасанды қ аптама дайындаудың клинико – зертханалық кезең дері кө рсетілген. Қ аптама дайындау ү ш клиникалық жә не екі зертханалық кезең дерден тұ рады.

2 кесте - жасанды қ апталармен емдеу барысында жіберілетін қ ателіктер мен асқ ынулар

Жасанды қ аптама дайындау барысында жіберілген асқ ынулар мен қ ателіктер (2 – ші кестеде кө рсетілген) бірінші жә не екінші клиникалық кезең дерде тіс дә рігері жіберген қ ателіктер жә не зертханалық кезең дерде тіс технигі жіберген қ ателіктер жә не олардан кейін болатын асқ ынулары кө рсетілген.

Атмосферадағ ы коррозияғ а, кө л мен теніз суына қ арсы тұ ра алатын, тоттанбайтын болаттар жатады. Тоттанбайтын болаттардың коррозияғ а тұ рақ тылығ ы, олардың физикалық – химиялық қ асиетіне байланысты анық талады, яғ ни химиялық қ ұ рамына жә не термиялық ө ң деуге тә уелді болады. Тоттанбайтын болаттардың стоматологиялық тә жірибеге енуіне себеп болғ ан, 30 жылдардағ ы Д.Н. Цитриннің зерттеулері. Соң ғ ы 10 жылдарына тоттанбайтын болаттрадың қ ұ ймадары ортопедиялық стоматологияда кең інен пайдаланады. Жоғ арғ ы физико-механикалық қ асиеті жоғ арғ ы физико-механикалық қ асиеттері, химиялық тұ рақ тылығ ы мен ерекше технологиясы, тоттанбайтын болаттардың алынбайтын протездердегі негізгі материаларының ішінде ерекше орын алады. Стоматологияда кең інен таралғ ан болат маркасы 1х18Н9Т (Т2% темір, 18% хром, 9% никель, 0, 14% кө міртегі жә не 1% титан) Қ ұ рамында 1, 7%-ден 4, 5%-ке дейін кө міртегі бар темір қ ұ ймасы гугун деп аталады. 0, 1%-ден 1, 7%-ке дейін қ ұ рамында кө міртегі болғ анда болат алынады. Темір, кө міртегімен қ осылысы, қ атты ерітінділерді тү зеді, олардың қ ұ рылымы мен қ асиеттері қ ұ ймалар ү шін ерекше ерекше мә нді болады. Табиғ атта хром ә р тү рлі қ оспалар ретінде кездесеі. Оны хромиттен алады. Хромның ең басты қ асиеті, оның антикаррозияғ а тұ рақ ты болады. Оның оттегімен қ осылысы тек жоғ ары температураларда болады (Cr2O3 жә не Cr2O3). Хром оксиді тіспротездерінің техникасында тоттанбайтын, кобальхромды қ ұ ймалар кампоненті ретінде қ олданылады. Хром қ ұ ймаларының қ ұ рамына енеді, косылуы қ ұ йманың сыртқ ы бетіне қ орғ анышты қ асиеті бар қ абық ша тү зеді.

Табиғ атта никель ә р тү рлі қ осылыстар ретінде кездеседі (гарньерит). Химиялық қ асиеті бойынша никель белсенділігі тө мен элемент болып саналады. Никель қ ұ ймағ а серпінділік, қ осылыммен ө ң деуді жең ілдетеді.

Титан кристаларалық коррозияғ а қ арсы тұ рақ тылығ ы карбиттің тү зілуіне байланысты.

Тоттанбайтын болат ортопедиялық стоматологияда алынбайтын протездерді жасау ү шін қ олданылады. Тіс техниктерінің жұ мысын жең ілдету ү шін тоттанбайтын болатты ә р тү рлі бұ йымдар тү рінде шығ арады: гильзалар, сымдар, ленталар т.б.

Зуботехникалық бұ йымдарды тоттанбайтын болаттардан қ ұ ю бірнеше қ иындық тары бар:

2) жоғ арғ ы температура қ ажет (1400º С -1450º С)

3) болат оң ай балқ иды

7- ші. Дә ріс: Асыл қ ұ ймалардан штампталғ ан жасанды сауыттардың жасалу технологиясы

Асыл, металдар негізіндегі қ ұ ймалар былай бө лінеді:

- алтын

- алтын палладині

- кү міс – палладині

- алтын қ ұ ймасы, платина жә не палладий

Алтын жә не олардың қ ұ ймалары: Тіс протездерін жасау ү шін таза алтын қ олданбанды ө йткені ол бұ л кү йінде ө те жұ мсақ. Тіс протездерін қ ойылатын талаптарына байланысты алтынғ а кү міс, мыс, платина, кодмий, паладий сияқ ты металдар қ осып механикалық қ асиетін жоғ арлатады.

Қ аттылығ ына байланысты алтын қ ұ ймаларын жұ мсақ, орташа қ атты, ө те қ атты деп бө леді. Қ атты жә не ө те қ атты қ ұ ймаларды 700º С қ ыздырып 10 минут ішінде суытса жұ мсарады.

Тіс протездері ү шін мына таң балы алтын қ олданды: 900, 750, 583.

916 таң балы қ ұ йманың тү сі ақ шыл – сары ө ң деуге жең іл. Ол кө піртектес протездер, қ аптама, микропротез, жартылай қ аптама жә не ә шекейге орындық жасау ү шін қ олданады. Бұ л қ ұ йманың кемшілік қ аттылығ ынын жеткіліксіздігінде.

900 таң балы қ ұ йма ауыз қ уысында коррозияғ а тұ рақ та, 916 таң балы қ ұ ймағ а қ арағ анда қ атты, тү сі қ ызғ ылт. Иленгіштігіне байланысты қ алыптағ анғ а да ың ғ айлы. Алтынды қ алыпқ а салып қ алыптағ анда қ орғ асын жастық тарынан жә не тез балқ ығ ыш қ ұ ймадан: қ орғ асынның, висмуттың, қ алайының жаң қ алары қ алып қ ояды. Олар алтынды қ ыздырғ ан кезде балқ ып онымен қ осылысқ а тү седі. Сондық тан алтынды қ ыздырар алдында тұ з қ ышқ ылына немесе азот қ ышқ ылына салып тазартып алады. Қ ыздырғ ан кезде алтынның сыртқ ы қ абаты тотығ ады. Бұ л тотық ты тазалау ү шін тұ з қ ышқ ылын қ олданады.

750 таң балы қ ұ йманың қ ұ рамына кадмий мен платина кіреді. Кадмийді 5-10% етіп қ осатын болса қ ұ йманың балқ у температурасы тө мендейді. Сондық тан бұ ндай қ ұ йманы дә некер ретінде қ олдануғ а болады.

Алтын қ ұ ймаларының топтастырылулары:

Тіс техникалық алтын қ ұ ймалар ө здерінің физикалық қ асиеті жағ ынан 4 тү рге бө лінеді:

а) жұ мсақ – аз қ ысым тү сірілетін қ ондырғ ыларда қ олданылады (салмалар);

б) орташа жұ мсақ – орташа қ ысым тү сірілетін қ ондырғ ыларда қ олданылады; қ аптамалар, қ ұ йылғ ан салмалар, кө пір тектес протездердің аралық бө ліктерін біріктіру ү шін.

в) қ атты тү рі – кө п қ ысым тү сірілетін қ ондырғ ыларда: жартылай қ аптама, жұ қ а қ ұ йылғ ан салмалар, кө пір тектес протездің элементтері.

г) ө те қ атты – жұ қ а бө ліктері бар қ атты қ ысым тү сірілетін бұ йымдарда: ершік, ілмектер, қ аптамалар.

Кү міс – палладий қ ұ ймалары.

Бұ л қ ұ малар қ асиеті жағ ынан алтынның қ ұ ймаларына жақ ын. Қ ұ ймалардың тү сі ақ, серпімділігі жоғ ары. Балқ у температурасы: 1100-1200 Сº. Бұ л қ ұ йманың қ ұ рамында кү міс 75%, палладий 10%, алтын 15%, бриннельдің кө рсеткіші бойынша қ аттылығ ы 30. Қ ұ йманың қ ұ рамында палладийдің мө лшері жоғ арылатылса онда балқ у температурасы да кө теріліп, қ атты жә не жыртылуғ а мық ты болады. Кү міс қ ұ йманың негізі болып қ аттылығ ын жоғ арылатады, ал алтын болса қ ұ йылу сапасын жақ сартып қ ұ ймағ а алтынның тү сін береді. Ауыз қ уысында бұ л қ ұ ймалар басқ а металдармен қ осылып микроток туғ ызбайды. Кү міс паладий қ ұ ймалары қ ондырғ ылармен бірге тот баспайтын болатты қ осуғ а болмайды, ө йткені ауыз қ уысында гальваникалық элемент пайда болып, ол созылмалы интоксикацияғ а алып келеді. Қ олданылуы: тіс протездерінің штампты бө ліктерін дайындайды (қ аптамалар, алынбалы протездің негіздері). Алтыннан жә не кү міс қ ұ ймаларынан қ ондырғ ыларды ө ң дегенде зиянды қ оспалардың араласпағ анын қ адағ алайды (қ орғ асын, қ алайы, сурьма, кү кірт, сынап, висмут), олар металдың ішіне оң ай еніп оның химико – физхикалық қ асиетін тө мендетеді.

Мұ ндай қ ұ ймаларды алтын дә некерлерімен дә нкерлейді.

Мыс негізіндегі қ ұ ймалар (Рандоль).

Рандоль – мыс мырыш қ ұ ймасы. Сыртқ ы тү сі алтынғ а ұ қ сас. Ауыз қ уысында тотығ ып, бұ зылады. Бірақ жылтыры кетпейді. Осыдан металл ө згермейді деген ұ ғ ым қ алыптасқ ан. Ас тұ зының ертіндісінен металдың бұ зылуына ә келіп соғ ады. Ал органикалық қ ышқ ылдар мыс пен улы қ осылыс тү зіліп, қ анғ а сің еді жә не организмге зиянды ә серін тигізеді. Қ ұ ймағ а қ ажетті дә некер. Бір бө лік кү міс жә не бір бө лік латон.

Мыс – аллюминий қ ұ ймасы.

Балқ у температурасы 1030 Сº. Қ ұ рамында 9 бө лік мыс жә не 1 бө лік аллюминий бар. Қ ұ йманың тү сі алтынның тү сіне ұ қ сас. Ауыз қ уысы ішінде қ араймайды. Бірақ тотығ у реакциясы тез болады. Бұ л қ ұ йма ортодонтиямен бет жақ ортопедиясын байлам (сым) ретінде қ олданылады.

Мыс - мырыш - никель қ ұ ймасы.

Балқ у температурасы – 1024 Сº. Қ ұ йманың қ ұ рамы – 30 бө лігі мыс, 22 бө лігі мырыш, 15 бө лігі никель. Никельді марганецпен ауыстыруғ а болады. Металл кү міс тү стес, ауыз қ уысында тотық ты қ абатпен тез жабылады. Организм ү шін қ ұ йма зиянсыз.

Дә некерлегіш – кү міс дә некері қ олданылады.

Дюрь аллюминий қ ұ ймасы.

Балқ у температурасы – 605 Сº. Қ ұ йманың қ ұ рамы аллюминий, 0, 5% магний бар.

Дюрь аллюминий қ ұ ймасы ауыз қ уысында тотық пайды. Қ алайы арқ ылы дә некерленеді. Болмаса, дә некерлеуді ультра дыбыс арқ ылы жү ргізуге болады.

Аллюминий – магний қ ұ ймасы (магналий).

Балқ у температурасы – 657 Сº. Қ ұ рамы 9 бө лігі алюминий, 1 бө лігі магний. Қ ұ йманың тү сі ақ кү міс тә різдес. Алюминий қ атты қ ышқ ылғ а тө зімді, кү кірт қ ышқ ылы жә не кө птеген органикалық қ ышқ ылдар қ ұ ймағ а ә сер етпейді. Дә некері қ алайы. Дә некерлеуді ультра дыбыспен жү ргізуге болады.

Афинаж – алтынды қ ұ рамды бө ліктерге ажырату.

1. тә сіл. Азот қ ышқ ылында кү міс пен мыс еріп, алтыннан ажырайды. Ол ү шін қ ұ йма дә н тә різді бө лшектерге бө лінеді. Бұ л процесс кү містің қ ышқ ылда еруін жылдамдатады. Содан соң, оны фарфор табақ шасына салып, ү стіне азот қ ышқ ылын қ ұ йып қ ыздырады. Бұ л кезде мыспен кү міс ерітіндіге айналады да, алтын табақ шаның тү біне қ оң ыр тұ нба ретінде шө геді. Қ ұ йманың кездейсоқ қ оспаларын арылту ү шін, жиналып алынғ ан тұ нба азот қ ышқ ылында тағ ы да, қ айнатылады. Сонаң соң таза суда жуылып, кептіріледі де балқ ытылады. Алынғ ан қ ұ йма таза алтын. Ерітіндіден таза кү місті де ажыратуғ а болады. Ол ү шін ерітіндіге ас тұ зын қ осады. Нә тижесінде тұ нбағ а ақ хлорлы кү міс тү зеді. Тұ нбаны жинап келтіреді, салмағ ының жартысындай болатын сода аз ғ ан бура жә не силитра қ осып таза кү міс алуғ а болады.

2. тә сіл. Бір бө лік азот жә не екі бө лік тұ з қ ышқ ылын қ осып патша арағ ын жасайды. Фарфор табақ шағ а алтын қ ұ ймасын жә не патша арағ ын қ ұ яды. Содан соң қ ышқ ылды қ ыздырады. Патша арағ ы алатын ерітіндіге ө тіп, кү міс хлорлы кү міс ретінде тұ нбағ а тү седі, тұ нбаны ерітіндіден ажыратып алып, таза суда жуады да, келтіріп, балқ ытады. Сонда таза алтын алынады.

Саяси стандарты бойынша барлық металл қ ұ ймалары мына топтарғ а бө лінеді:

1) Асыл металл қ ұ ймалары алтынның негізінде

2) Асыл металл қ ұ ймаларының қ ұ рамында 25-50% алтын, платина жә не тағ ы басқ а қ ұ нды металдар

3) Асыл емес металл қ ұ ймалары

4) Металлокерамикағ а арналғ ан қ ұ йма конструкциясы.

а) Алтының жоғ ары қ ұ рамы (75%)

б) Қ ұ рамы жоғ ары, асыл металдар: (алтын, платина немесе алтын жә не паллади 75%)

в) Палладий негізінеде (50%) жақ сы технологиялық қ асиеттерімен ерекшеленеді, коррозияғ а тұ рақ ты, Таза алтын – жұ мсақ металл. Жоғ арғ ы мық тылығ ымен қ атандық қ а жету ү шін оның қ ұ рамына лигатурлы металдар – мыс, кү міс, платина, қ осады.

Алтын қ ұ ймасы бойынша оның қ ұ рамы пайызбен есептеледі.

Таза алтын метрлік сынама бойынша 1000 сынама болып есептеледі. Россияда алтындық сынаманың жоғ арғ ы сынамасы 960 алтынды.

Англияда каратты сынамасы-жоғ арғ ы проба 24 карат.

3 кесте - алтын қ ұ ймалары ә р-тү рлі жү йе бойынша белгіленеді

Алтын қ ұ ймаларының ә р тү рлі жү йе бойыншга белгіленуі (3-ші кестеде) кө рсетілген.

4 кесте - алтын жә не хром – кобальт қ ұ ймаларының физикалық жә не механикалық кө рсеткіштері

(4 – ші кестеде) алтын жә не хром – кобальт қ ұ ймаларының физикалық жә не механикалық кө рсеткіштері берілген. Хром – кобальт қ ұ ймалары алтын қ ұ ймаларына қ арағ анда екі есе жең іл жә не қ атты. Сондық тан хром – кобальт қ ұ ймаларынан жасалғ ан протездер жұ қ а жә не жең іл болады.

5 кесте - алтын қ ұ ймаларының қ аттылығ ына байланысты қ ұ рамы

(5 – ші кестеде) алтын қ ұ ймаларының қ аттылығ ына байланысты қ ұ рамы кө рсетілген. Қ аттылығ ы тарапынан алтын қ ұ ймаларын жұ мсақ, орташа қ атты, қ атты жә не ө те қ атты деп бө леді.

6 кесте - ә р тү рлі таң балы алтын қ ұ ймаларының қ ұ рамы

(6-шы кестеде) ә р тү рлі таң балы алтын қ ұ ймаларының қ ұ рамы белгіленген. Онда 900 – ші таң балы қ ұ йма ауыз қ уысында коррозияғ а тұ рақ ты, 750-ші таң балы қ ұ йманың қ ұ рамына кадмии мен платина кіреді, 916 –шы таң балы қ ұ йманың тү сі ақ шыл сары ө ң деуге жең іл, 583-ші таң балы қ ұ ймамен кө бінесе тіс протездерін жасау ү шін қ олданады.

Алтыннан жә не кү міс – палладий қ ұ ймаларынан штампты қ аптама дайындаудың клиника зертханалық кезең дері металдан жасалғ ан штампты қ аптама дайындаудың клиника зертханалық кезең дерінен айырмашылығ ы жоқ. Бірақ бірнеше ерекшеліктері бар.

1. Алтыннан жасалғ ан жасанды қ аптаманың оклюзиялық бетінің қ алың дығ ы 0, 28 - 0, 3 мм.

2. Алтыннан жасалғ ан қ аптамаларды ө ң деу ү шін мү йізді немесе пластмассалы балғ алар қ олданылады.

3. Кү міс палладий қ ұ ймасының ағ артқ ышы 10% НСl, ал алтын қ ұ ймалары ү шін 40-50% тұ з немесе азот қ ышқ ылының ертіндісі жатады (бұ йымды қ ыздырады да ертіндіге салады).

4. Алтын бө лшектер металғ а қ арағ анда бір – бірімен оң ай дә некерленеді ө йткені асыл металдардың бетінде тотық ты қ абат тү зілмейді.

5. Алтын қ аптаманы екінші клиникалық шақ тап келтіру кезең інде тіс тұ қ ылы тістесу бетінен дә некердің қ алың дығ ы бойынша қ осымша алынады.

6. Алтын қ аптаманың ішкі беті жә не кесу қ ыры алтын дә некермен қ ұ йылады, металдың қ аттылығ ы тө мен болғ ан соң.

8- ші. Дә ріс: Пластмассадан жасанды сауыт жә не ә рленген сауыт жасау технологиясы

Пластмасса – дегеніміз табиғ и заттардан химиялық жолмен алынатын немесе тө менгі молекулалық заттарды синтездеу арқ ылы тү зілетін кү рделі органикалық заттар. Табиғ атта пластмассаның негізін қ ұ райтын заттар: табиғ и газ, тас кө мір, мұ най, торф жә не басқ а табиғ и заттар.

Пластмассалар жеке (плексиплас, полистирол) жә не бірнеше полимерлердің (аминопластмассалар, фенопластар жә не сополимерлер) қ осындысынан тұ руы мү мкін. Жоғ арғ ы температураның пластмассаның физикалық, механикалық жә не химиялық қ асиеттеріне тигізетін ә серіне байланысты пластмассалар термопластикалық жә не термореактивтік болып екіге бө лінеді.

Термопластикалық пластмассалар жоғ арғ ы температурада жұ мсарады. Ал температура тө мендегенде ө зінің қ ұ рамын ө згертпестен, қ айтадан қ атаяды. Термопластикалық полимерлерге мына материалдар жатады: полиметилметакрелат, полистерол, капрон, поливинилхлорид, полиэтилен, полипропилен, фторопласт, поликарбонат.

Стоматологияда кең қ олданылатын пластмассалар акрилаттар. Олар акрилді жә не метакрилді қ ышқ ылдардың полимерлері немесе сополимерлері.

Термореактивті полимерлерге бакелит, аминопласт жә не фенопласт жатады. Пластмассаны қ олдану ү шін оғ ан қ ойылатын негізгі талаптарды білу қ ажет. Пластмассалар ағ за ү шін оның зиянсыз болуы, ауыз қ уысының шырышты қ абық тарын тітіркендірмей жә не ауыз сілекейімен реакцияғ а тү спеуі, ауыз қ уысының кілегей қ абығ ымен тү стес болып жә не ө зінің тү сін ұ зақ уақ ыт ө згертпеуі, техналогиялық алу жолдарының оң ай жә не қ ұ нының арзан болуы, кейбір физикалық жә не механикалық кө рсеткіштерінің талапқ а сай болуы, басқ а материалдармен оң ай жә не берік байланысуы, металмен жә не басқ а пластмассалармен химиялық байланысқ а тү спеуі, пластмассадан жасалғ ан жасанды тістер сынғ ан жағ дайда оң ай жө нделуі қ ажет. Стоматологияда кең қ олданылатын пластмассалар: этакрил немесе АКР15, фторакс, акронил, бакрил.

Фторакс – қ ұ рамында фтор бар акрилаттар сополимерлер. Фторакс пластмассаның физикалық жә не химиялық қ асиеттері ө те жақ сы: химиялық тұ рақ тылығ ы жә не мық тылығ ы ө те жоғ ары. Ол жартылай мө лдір, тү сі ауыз қ уысының жұ мсақ тіндеріне мейілінше жақ ын.

Акронил – метиметакрлаттың сополимері, қ ұ рамында поливинилэтилал бар. Мономерінің қ ұ рамында пластмассаның молекулалық байланысын кү шейтетін диметакрилатэтиленгликоль бар. Акронил басқ а материалдармен салыстырғ анда техналогиялық кө рсеткіштері жоғ ары жә не суда ісіну кө рсеткіші тө мен.

Бакрил – басқ а материалдармен салыстырғ анда ө те берік, мық ты. Алмалы – салмалы тістерді жасауғ а қ олданылатын негізгі (базисті) акрилатты пластмасса.

Полимер мен мономер қ осылғ анда химиялық реакция – полимеризация жү реді. Полимеризация дегеніміз – тө менгі молекулалы заттардың химиялық реакциясынан пайда болатын жоғ арғ ы молекулалы зат алу. Бұ л пластмассаларды алудың ү ш технологиялық жолы бар:

а) Полимер мен мономер қ осындысының қ амыр тә різдес тү рінде ү лкен қ ысымның ә серімен полимеризациялау.

ә) Полимер мен мономер қ осындысын қ ыл тә різдес тү рінде қ ұ ю.

б) Полимер мен мономер қ осындысын қ ұ м тектес тү рінде қ ұ ю.

Пластмассалы қ аптамалардың металды қ аптамағ анда артық шылық тары болады, қ аптаманың тү сі табиғ и тістердің тү сіне сә йкес келеді, сондық тан оларды алдың ғ ы тістерге косметикалық мақ сатымен дайындайды.

7 кесте - пластмассалы қ аптама дайындаудың клинико - зертханалық кезең дері

(7-ші кестеде) пластмассалы қ аптама дайындаудың клинико – зертханалық кезең дері кө рсетілген. Қ аптама дайындау екі клиникалық жә не екі зертханалық кезең дерден тұ рады.

Егерде модель орталық оклюзияда қ ұ растырылмаса тіс технигі тістесу біліктерін дайындайды. Бұ л жағ дайда пластмассалы қ аптама науқ астың ү ш рет келуімен бітеді.

Модель қ ұ йғ аннан кейін тіс технигі егеленген тістің мойынын оюлайды жә не оны 0, 3 мм ұ зартады. Одан кейін балауыздан жасанды қ аптаманың пішінін келтіреді. Балауыздан пластмассалы қ аптаманың анатомиялық пішінін толық кө лемде қ алыптастырады, кейде ол аздап ү лкен болады, ө ң деу жә не жылтыратуғ а байланысты. Пішіндеуді ақ немесе сары балауызбен жү ргізеді, ө йткені тү сті балауыз бояғ ыштары пластмассаның тү сін ө згертуі мү мкін. Пішінделген балауыз қ аптаманы кө ршілес тістер аймағ ымен аздап модельден кесіп алады да қ алыпқ а ғ аныштайды. Ғ аныш қ атқ аннан кейін балауызды ыстық судың кө мегімен ағ ызып жібереді. Қ алыпты суытады, керек тү сті пластмассаны алып араластырады. Пластмасса ісінгеннен кейін оны қ алыпқ а салады, нығ ыздайды, бюгельге қ ысады да полимеризация жү ргізеді. Кө піршіктер мен ішкі жарық шалар пайда болмас ү шін полимеризацияны ө те ұ қ ыпты жү ргізеді. Суығ ан қ алыптан қ аптаманы алып оны ө ң дейді, ә рлейді, жылтыратады.

8 кесте - пластмассалы қ аптама дайындаудың клиникалық кезең дер

(8-ші кестеде) пластмассалы қ аптама дайындаудың клиникалық кезең дері жә не жұ мыс істеуге арналғ ан қ ұ рал жабдық тармен жұ мыс істеу реттілігі кө рсетілген.

Дайын пластмассалы қ аптаманы ауыз қ уысында бекіткенге дейін судың ішінде сақ талады.

1. Жасалынатын пластмассаның сауыт қ алың дығ ы 0, 5-0, 7 кем болмау керек. Бұ л сауыттың беріктігі мен тү сінің сақ талуын қ амтамасыз етеді.

Сауыт жасамас бұ рын целлулоидты қ алпақ ша дайындап алады. Содан кейін қ алпақ шаны тез қ ататын пластмассамен қ ұ йып толтырады. Пластмасса қ атқ ан соң сыртқ ы қ алпақ шаны кесіп алып тастайды. Алынғ ан сауытты тегістеп, жылтыратады.

2. Ең жақ сы нә тижені алу ү шін аралас ә дістерді қ олдану керек. Ә уелі ү лгі арқ ылы пластмассадан сауытты дайындап аламыз. Содан кейін оны жақ тың қ абысуына кедергі жасамау ү шін оның енін пішінін жә не биіктігін қ алыпқ а келтіріп, тіс сауытына орналастырады. Содан соң сауытты тістен шешіп алып, оынң ішкі жағ ын мономерлеу сү ртіп, ішіне тағ ы тез қ ататын пластмассамен толтырамыз. Бұ ны жасап біткеннен кейін сауытты тіске отырғ ызады. Сығ ылғ ан пластмассаны алып тастайды. Пластмасса ә бден қ атқ аннан кейін сауытты тістен шешіп аламаыз. Артық пластмассаны кетіріп, сауытты жылтыратып, оны гипске бекітеді. Бұ л ә діс басқ а ә дістерге қ арағ анда тиімді.

3. Сақ ина кө мегімен қ алып шешу арқ ылы пластмассадан сауыт жасау. Сауытты термопластикалық масса мен цементпен қ ұ йып толтыру арқ ылы алады. Цементпен жасалғ ан тістің ү лгісін ә уелі балауыздан ү лгіні жасайды, оны гипстейді, пішінін келтіреді, сығ ады да пластмассаны жылтыратады. Цементпен жасалғ ан тістің берік ү лгісіне қ арап, сауытты дайындағ анда сауыт дә л шығ ады. Ол ауызда сауыттың тісте орнығ уын жең ілдетеді.