орытынды.

Сө йтіп, ақ шалар ертеден адамзаттың пайда болуымен қ атар ө мір сү ріп келеді десе болады. Ғ асырлар бойы ақ ша ө згеріп отырғ ан жә не бү гінде олардың жағ дайы аяқ талғ ан, соң ғ ы фаза болып табылмайды. Тауар айналысының тарихи дамуы процесінде жалпығ а бірдей эквивалент формасында ә р алуан тауарлар болғ ан: мал, тері, металл бұ йымдары жә не тағ ы басқ а. Мұ ның барлығ ы тауар ө ндірісі мен тауар айналысының болуына негізделген ақ ша қ ажеттілігінің себептерін тү сіндіреді.

Ақ шаның пайда болуымен байланысты бір тауардың екінші бір тауарғ а тікелей айырбасталуы (Т – Т) біржола тауар айналымына (Т – А – Т), яғ ни ақ ша арқ ылы тауар айырбасына орын береді. Ақ ша тауар айырбасында аралық, яғ ни айырбас қ ұ ралының қ ызметін атқ арады. Мұ ндай қ ызметті атқ ару ү шін нақ ты ақ ша немесе ақ ша белгісі қ ажет, ө йткені тауар тек нақ ты ақ шағ а, ал ақ ша тауарғ а тікелей айырбасқ а тү седі.

Экономикалық категория ретінде ақ шалар ө ндіріс жә не бө лу процесінде адамдар арасындағ ы экономикалық қ атынастарды бейнелейді. Бұ л жерде ақ ша бес тү рлі қ ызмет атқ арады: қ ұ н ө лшемі, айналыс қ ұ ралы, тө лем қ ұ ралы, қ азына жинау жә не қ орлану қ ұ ралы, дү ниежү зілік ақ шалар.

Ақ шаның ө зінде, сондай-ақ олардың қ ызметтерінде жылдар бойы ө згерістер болды. Егер де бұ рындары сатып алу-сату процесі жалпығ а бірдей эквивалентпен алтынмен жү ргізілсе, бұ л кү ндері қ ағ аз жә не несие ақ шалармен жү зеге асуда.

Ә сіресе халық аралық ең бек бө лінісінің терең деуі мен экономикалық қ атынастар щең берінің ұ лғ аюымен ақ ша тө лем қ ұ ралы ретінде маң ызды рө л атқ арады. Бұ л жерде қ олма-қ ол ақ шаның болуы міндетті емес. Оның қ ызметін кредит ақ шалар атқ арады. Соң ғ ы кездерде есеп айырысу қ ұ ралы ретінде тек қ ана банкноттар, чектер, қ ағ аз ақ шалар ғ ана емес, кредит карточкалары да кең інен дамуда.

Ө мірлік тә жірибе кө рсеткендей, ақ ша айналысын ақ ша айналымын бө луге болмайды. Ақ ша айналымын қ олма-қ ол жә не қ олма-қ олсыз деп қ атаң тү рде шектеуді ғ алымдар қ абылдай қ оймады. Бұ л екеуі ө зара тығ ыз байланысты, сондық тан оларды бө лу қ ажет емес. Ақ ша ө з айналасында қ олма-қ олдан қ олма-қ олсыз ақ шағ а (жә не керісінше) ө теді. Сонымен, ақ ша ерекше тауар, жалпығ а бірдей балама, яғ ни, басқ а тауарлардың жалпығ а бірдей баламалық қ ұ нының нысаны.

Егер де сіздер «экономиканың» не екенін жә не онда болып жатқ ан процестердің қ оғ ам ө міріне ә серін білгің із келсе, ең алдымен ақ шаның мазмұ нын жә не функциясын танып білің із. Бұ л сұ рақ тардың білуі, біздің қ оғ амда кездесетін экономикалық проблемаларғ а басқ аша кө зқ араспен қ арауғ а мү мкіндік береді.

Ал Қ азақ станғ а келетін болсақ, ұ лттық валюта – тең генің он бір жыл айналымда болуы, Қ азақ станның бү гіні мен ертең іне тең гені енгізуді тарихи маң ыздылығ ын объективті тү рде бағ а беруге мү мкіндік береді.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер:

1. Л.Л.Любимов, И.В.Липсиц “Основы экономики”, Москва " Просвещение", 1994 г.

2. Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стэнли Л.Брю “Экономикс” т.1. 1992 ж.

3. М.С. Саниев “Ақ ша, Несие, Банктер”, Алматы-2001ж

4. Максимова В.Ф., Шишов А.Л. “Теория рыночной экономики” т.1. ч.2., Москва, Соминтэк, 1992г.

5. “Деньги и кредит” 12/1995г. Изд. “Финансы и статистика”.

6. Эдвин Дж.долан “Деньги, банки и денежно-кредитная политика”. Санкт-Петербург " Санкт-Петербург Оркестр" 1994г.

7. “Деньги, кредит, банки”. Справочное пособие. Под редакцией Г.И.Кравцовой, 1994г.

8. “Қ азақ стан Респудликасының Банк қ ұ қ ығ ы” Алматы, “Жеты Жаргы”, 2000г.

9. “Ақ ша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқ асымов, Алматы 1996г.

10. “Ақ ша, Несие, Банктер”, 2003-07.

11. “Ақ ша, Несие, Банктер”, 2002-11.