Жылдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі бағыттары.

Ө ткен 2003 жыл Қ азақ станның қ аржы секторы ү шін мерейтой жылы болды – 15 қ арашада ұ лттық валютаның енгізілгеніне 10 жыл толды. 10 жыл ішінде Қ азақ стан қ аржы секторының барлық сегменттерін дамытуда қ омақ ты нә тижелерге қ ол жеткізді. Қ азіргі уақ ытта Қ азақ станның қ аржы жү йесі ТМД-ның басқ а елдерімен салыстырғ анда едә уір дамығ ан, айқ ын жә не мемлекеттің араласуынан қ орғ алғ ан болып табылады. 2003 жылы барабар ақ ша-кредит саясатын жү ргізу қ аржы рыногында тұ рақ тылық ты қ амтамасыз етті, сонымен қ атар елде жоғ ары экономикалық ө суді сақ тауғ а белгілі бір дә режеде ық палын тигізеді.

2003 жылы орташа жылдық инфляция 6, 4% болды. Жыл бойы валюта рыногындағ ы жағ дай тең генің АҚ Ш долларына қ атынасы бойынша нығ аюы ү рдісімен сипатталады. Тең генің нығ аюы ішкі валюта рыногына шетел валютасының едә уір ә келінуіне ық палын тигізді. Шетел валютасының ә келінуі ә лемдік рыноктағ ы энергия ресурстары бағ асының жоғ ары болуына, мемлекеттік меншікті («Қ азақ мыс» корпорациясы» АҚ, «Ақ тө бемұ найгаз» АҚ) жекешелендіруден тү скен тү сімдерге, сондай-ақ корпаративтік сектор мен екінші дең гейдегі банктердің сыртқ ы рыноктардан қ арыз алуына байланысты экспорттық валюта тү сімінің едә уір кө лемінің тү суі себепті еді.

Ө ткен жылы тең ге нақ ты алғ анда АҚ Ш долларына қ арағ анда 12, 4%-ғ а нығ айды, ал еуромен жә не Ресей рублімен салыстырғ анда тиісінше 6, 9%-ғ а жә не 5, 4%-ғ а қ ұ нсызданды. АҚ Ш долларына қ арағ анда, тең генің едә уір нығ аюна қ арамастан, тұ тастай алғ анда басқ а елдерге – негізгі сауда ә ріптестеріне қ атысты Қ азақ стан экспортерлерінің сыртқ ы бә секелестік қ абілетін қ амтамасыз еттін шарттар 2002 жә не 2001 жылдармен салыстырғ анда 2003 жылы ә лдеқ айда қ олайлы дең гейде сақ талды. Ағ ымдағ ы жылдың қ аң тарында АҚ Ш доллары мен еуроғ а қ арағ анда тең генің нақ ты нығ аюы тиісінше 3, 2% жә не 0, 4% болады, ал Ресей рублімен салыстырғ анда тең ге 0, 6% қ ұ нсызданды.

2003 жылғ ы едә уір маң ызды оқ иғ алардың ішінен елдің сыртқ ы экономикалық позициясының нығ аюын атап кетуге болады. Алдын ала бағ алау бойынша, тө лем балансының ағ ымдағ ы шоты 0, 2 млрд. доллар профицитпен қ алыптасты, тауарлар экспорты 13 млрд. доллардан асты (2002 жылы 10 млрд. доллар), тікелей инвестициялардың нетто-ә келінуі 1, 9млрд. долларғ а жуық (2002 жылы 2, 15 млрд. доллар) болды. Сыртқ ы қ аржыландырудың елеулі ағ ыны сондай-ақ республика бантері мен кә сіпорындарының сырттан заемдер тартуы есебіне қ амтамасыз етілді.

2003 жылы Ұ лттық банктің таза халық аралық резервтері 58%-ғ а 4958, 9 млн. долларғ а дейін ұ лғ айды, бұ л 4, 8айдан астам уақ ыт тауарлар мен қ ызмет кө рсету импортының орнын жабуды қ амтамасыз етеді. Елдің халық аралық резервтері тұ тастай алғ анда 69, 3%-ғ а 8565, 2 млн. долларғ а дейін ө сті. 2004 жылғ ы қ аң тарда олардың одан ә рі ұ лғ аюы 9, 4% болды.

Қ азақ станда ақ ша базасы – 52, 2%-ғ а 316, 9 млрд. тең геге дейін, ақ ша массасы – 26, 8%-ғ а 969, 9 млрд. тең геге дейін, қ олма-қ ол ақ ша – 47, 6%-ғ а 238, 7 млрд. тең геге дейін ұ лғ айды. Нә тижесінде 2003 жылы экономиканы монетизациялау 17, 3%-дан 22 %ғ а дейін ө сті.

2003 жылы қ аржы секторының негізгі сегментері – банк секторында дамудың жоғ ары қ арқ ыны сақ талды.

2003 жылы екінші дең гейдегі банктердің жиынтық активтері 46, 5%-ғ а 1, 7 трлн. Тең геге дейін (11, 7 млрд. АҚ Ш долларына жуық), ал жиынтық меншік капиталы – 45, 1%-ғ а 233, 9 млрд. тең геге дейін ұ лғ айды. 2003 жылы халық тың (резидент еместерді есептегенде) салымдарының ө суі жалғ аса тү сті, олар 33, 4%-ғ а 343, 2 млрд. тең геге дейін (2, 4 млрд. АҚ Ш долларына жуық) ө сті. 2003 жылы банктердің ресурстық базасының айтарлық тай ө суі банктердің экономиканың нақ ты секторына кредиттерінің 45, 5%-ғ а 978, 1 млрд. тең геге дейін (6, 8 млрд. долларғ а жуық) ө суіне ық пал етті.

Барлық қ адағ алау функцияларының 2004 жылғ ы 1 қ аң тарда қ ұ рылғ ан Қ аржы нарығ ын жә не қ аржы ұ йымдарын реттеу мен қ адағ алау жө ніндегі агенттікке берілуіне байланысты Ұ лттық банк ө з қ ызметін сапалы дамытудың келесі сатысына ө теді. Енді негізгі кү ш-жігер ө з ақ ша-кредит саясатын жә не валюталық реттеуді дамытуғ а шоғ ырландырылатын болды. Таяу жылдардағ ы басым бағ ыт ретінде ақ ша-кредит саясатын Еуропалық одақ стандарттарына барынша жақ ындату айқ ындалды.

2004 жылдан бастап Ұ лттық банктің негізгі мақ саты ретінде бағ алардың тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету ақ ша-кредит саясатындағ ы мү лдем жаң а айқ ындама болып табылады.

Негізгі мақ сатты орындау ү шін Ұ лттық банкке мынадай міндеттер жү ктелген:

1 Мемлекеттің ақ ша-кредит саясатын ә зірлеу жә не жү ргізу;

2 Тө лем жү йелерінің жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету;

3 Валюталық реттеуді жә не валюталық бақ ылауды жү зеге асыру;

4 Қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етуге ық пал ету.

Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланатын кө птеген елдер инфляция жө нінде қ ойылғ ан мақ саттарғ а қ ол жеткізу жауапкершілігін кү шейту жағ дайларында инфляция бойынша бағ дарлар ретіндегі тұ тыну бағ аларының индексіне сү йенбейтін болады. Оның орнына инфляциялық ү рдістердің негізгі бағ ыттарын кө рсететін бағ а индекстерін қ арастырады жә не монетарлық емес тұ рғ ыдағ ы («базалық инфляция» индекстері) тү рлі дә режедегі кү йзелістердің ық палын жояды.

Ұ лттық банк 2004 жылдан бастап «базалық инфляция» индексіне қ арай бағ дарлар белгілейтін болады.

2004 жылы ақ ша-кредит саясатының негізгі мақ саты орташа жылдық «базалық инфляцияны» 4-6% шегінде ұ стап тұ ру ретінде қ алыптастырылғ ан. Мұ ндай бағ дарлар базалық инфляцияны есептеу ә дістемесі бекітілгеннен кейін жә не ол бойынша нақ ты есептеу жү ргізілгеннен кейін тағ ы да тү зелетін болады.

Сыртқ ы рыноктарда Қ азақ стан тауарларның бағ алық бә секелестік қ абілетін қ олдау ү шін ұ лттық банк ақ ша сұ ранысы мен ұ сынысына байланысты бағ амның ауытқ уына себеп болатын тең генің ө згермелі айырбас бағ амы режимін сақ тауғ а ниеттеніп отыр. Соғ ан сә йкес, Ұ лттық банк тең генің айырбас бағ амы бойынша бағ дарлар белгілемейді.

Қ аржы секторын дамыту тұ жырымдамасына сә йкес ағ ымдағ ы жылы валюталық режимді ырық тандырудың екінші кезең ін (2004-2007 жылдар) іске асыру басталады, оның мақ саты валюталық операциялар жү ргізуге шектеулерді жою жә не ағ ымдағ ы сияқ ты, кү рделі операциялар бойынша да 2007 жылдан бастап Қ азақ стан тең гесінің толық айырбасталуына ө ту ү шін жағ дайлар жасау болып табылады.

Ұ лттық банктің алтын-валюта резервтеріне 3 айдан астам уақ ытқ а тауарлар мен қ ызмет кө рсету импортының орнын жабуды қ амтамасыз ететін дең гейде қ олдау кө рсетілді.

Ақ ша агрегаттарының жылдық ө суі экономикалық ө судің жоғ ары қ арқ ындарын сақ тауды қ амтамасыз ететін болады.

Ақ ша-кредит статистикасын жә не бухгалтерлік есепті жетілдіру бойынша жұ мыс жалғ астырылады. Кредиттік серіктестіктер мен ипотекалық компаниялардың шоттарын енгізе отырып, шоғ ырландырылғ ан негізде қ аржы қ аржы секторына шолу жасау жоспарлануда.

Тө лем карточкаларына қ ызмет кө рсету бойынша бірың ғ ай ұ лттық желі (Тө лем карточкаларының микропроцессорлық технология негізіндегі ұ лттық банкаралық жү йесі) қ ұ руғ а ерекше кө ң іл бө лінетін болады.

Қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етуге ық пал ету бұ рынғ ыдай Ұ лттық банктің қ ұ зырында қ алады. Осы міндетті шешуде Ұ лттық банк ө з қ ызметін Қ азақ стан Республикасының Қ аржы нарығ ын жә не қ аржы ұ йымдарын реттеу мен қ адағ алау жө ніндегі агенттігімен тығ ыз ү йлестіріп отырады.

Кредиттік ставкаларды тө мендету мен шағ ын жә не орта бизнес субъектілерін кредиттеді кең ейтуге ық пал ету бұ рынғ ыдай маң ызды болып отыр. Осы міндетті шешу ү шін Ұ лттық банк жанама ә дістерді, атап айтқ анда, қ айта қ аржыландыру ставкасын біртіндеп тө мендетуді пайдаланады.

Сонымен бірге, шағ ын кә сіпкерлікке берілетін кредиттер бойынша сыйақ ы ставкаларын тө мендетуге банктер мен банк операцияларының жекелеген тү рлерін жү зеге асыратын ұ йымдардың тә уекелдерін тө мендету арқ ылы «Кредиттік бюро жә не кредиттік тарихты қ алыптастыру туралы» Заң ның қ абылдануы ық пал ететін болады.

Бағ алы қ ағ аздар рыногын дамытудың басты міндеттерінің бірі ұ жымдық инвестициялау нысандары арқ ылы халық тың жинақ ақ шасын тарту механизмдерін жетілдіру болады.

Ұ лттық банк Алматы қ аласын аймақ тық қ аржылық орталық ретінде дамыту жө ніндегі жұ мысқ а белсенді тү рде қ атысуғ а ниеттеніп отыр, бұ л болашақ та Қ азақ стан қ аржы рыногының халық аралық аренадағ ы тұ рақ тылығ ын арттыруғ а жә не тартымдылығ ын қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді.

Ең соң ында, Ұ лттық банк Бірың ғ ай экономикалық экономикалық кең естік (БЭК) қ алыптастыру жө ніндегі мемлекетаралық жә не ведомствоаралық топтардың жұ мысына белсенді тү рде ат салысуғ а ниет білдіріп отыр.