Саяси нормалар.

ПӘ НІНЕН Қ ЫСҚ АША ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАҒ Ы

Лекция №1. Қ ұ қ ық туралы негізгі тү сініктер.

Норма дегеніміз – бір қ атынасты реттеп, басқ аратын ереже. Нормалардың қ оғ амда қ алыптасқ ан екі тү рі бар: ә леуметтік нормалар жә не техникалық.

Қ оғ амдағ ы кө птеген қ арым-қ атынастарды реттеп, басқ арып отыратын негізгі қ ұ рал - ә леуметтік нормалар. ә леуметтік нормалар адамдардың іс-ә рекетінің, мінезінің, тә ртібінің қ оғ амдық ережесі болғ андық тан қ оғ амды басқ арудың, қ атынастардың қ ұ ралына айналды.

Бұ л нормалардың негізгі тү рлері:

· Қ ұ қ ық нормасы

· Моральдық нормалар. Жақ сы-жаман, дұ рыс-бұ рыс, ә ділеттік-ә ділетсіздік, достық -қ астық, инабаттылық, парасаттылық, адамгершілік т.б. қ асиеттер.

Саяси нормалар.

· Эстетикалық нормалар.

· Қ оғ амдық ұ йым, ұ жымдардың ереже қ ағ идалары.

· Ә дет-ғ ұ рып нормалары.

· Салт-дә стү р нормалары.

· Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.

Техникалық нормалар – адамдардың табиғ атпен, техникамен дұ рыс қ атынас, байланыс жү ргізу ережелері.

Қ оғ амның тарихи обьективтік даму процесінде қ ұ қ ық тың маң ызы туралы екі пікір бар: біріншісі, қ оғ амның дамуын басқ аратын, реттеп отыратын фактілердің бірі – қ ұ қ ық. Онсыз қ оғ ам дағ дарысқ а ұ шырайды. Бұ л пікірді заң ды кө зқ арас дейді. Екіншісі, бірінші пікірге қ арсы пікір. Қ оғ амның дамуында қ ұ қ ық тың ешқ андай рө лі, маң ызы жоқ деп тү сіндіреді. Бұ л пікірді заң ды нигилизм дейді. Нигилизм қ оғ амда қ абылданғ ан, бү кіл адамғ а пайдалы нормаларды, жағ ымды мұ раларды жоқ қ а шығ арып мойындамау деген тү сінік.

Қ ұ қ ық тың екі тү рлі тү сінігі болады: біріншісі – қ ұ қ ық тың объективтік тү сінігі қ оғ амның объективтік дамуына сә йкес жаң а қ атынастардың қ алыптасуы; екіншісі – қ ұ қ ық тың субъективтік тү сінігі объективтік қ алыптасқ ан қ атынастарды реттейтін, басқ аратын нормативтік актілерді уақ ытында қ абылдап бекіту.

Қ ұ қ ық тың негізгі функциялары: реттеу жә не қ орғ ау. Қ ұ қ ық тың реттеу функциялары – нормативтік актілер арқ ылы қ оғ амдық қ атынастардың байланысын, орындалу жолдарын, бағ ыттарын анық тап отыру.

Қ ұ қ ық тың қ орғ ау функциясы – нормативтік актілердің қ оғ амдағ ы қ арым-қ атынасқ а ық палын, ә серін кү шейту, жаман қ атынастарғ а тыйым салу.

Жоғ арыда айтылғ андай, қ ұ қ ық жалпығ а бірдей міндетті мемлекет қ амтамасыз ететін, қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін нормалардың жиынтығ ы.

Қ ұ қ ық тық норма – қ ұ қ ық тың бір клеткасы, қ оғ амдық қ атынастардың жақ сы дамуының ү лгісі деуге болады. Ол адам істерінің, жұ мысының, тә ртібінің шең берін анық тап, олардың бостандығ ын жә не қ арым-қ атынасын реттеп, басқ арып отырады.

Қ ұ қ ық тық нормалардың белгілері:

1. Норма мемлекеттік отанның қ абылдағ ан, бекіткен актісі, оның заң ды кү ші бар. Мұ ндай нормалар қ оғ амдағ ы тә ртіптің ү лгісіне айналады, ө йткені ол нормаларды халық тың басым кө пшілігі дұ рыс орындайды.

2. Нормада субьектілердің қ ұ қ ығ ы мен міндеті, орындалу жолдары толық ә рі нақ ты кө рсетіледі. Егер кө рсетілмесе, субъектілер ө з еркімен іс-ә рекет етуге, тек заң ғ а нұ қ сан келтірмеулері керек.

3. Норма ерікті тү рде орындалмаса, мемлекет орындатуғ а мә жбү р етеді.

4. Қ ұ қ ық тық нормалардың жү зеге асырылуын, орындалуын қ амтамасыз етеді.

5. Қ ұ қ ық тық норма адамдардың, қ оғ ам тә ртібінің кепілдігі ретінде жұ мыс істейді.

Сонымен қ ұ қ ық дегеніміз – мемлекет орнатқ ан жә не оның кү шімен қ орғ алатын, жалпығ а бірдей қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін тә ртіп ережелердің (нормалардың) жиынтығ ы.

Қ ұ қ ық мазмұ нының негізгі элементтері:

- қ оғ амның жә не адамдардың мү дде-мақ сатын қ орғ ау, орындау.

- қ оғ амды дағ дарысқ а ұ шыратпай, экономикалық, саяси, ә леуметтік, мә дениеттік т.б. бағ ытын дамытып, нығ айту.

- мемлекеттік орындардың, қ оғ амдық ұ йымдардың қ ұ зыретін, ара-қ атынасын реттеп басқ ару.