Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Тақырып. Кіші комплектілі мектептерде оқыту ерекшеліктері.






Дә рістің мақ саты: Студенттерге кіші комплектілі мектептердегі сабақ тың ерекшелігі, кіші комплектілі мектептерге арналғ ан бағ дарламалармен таныстыру, кіші комплектілі мектептердегі сабақ тү рлері жайында мағ лұ мат беру.

Дә ріске керекті қ ұ ралдар: слайдтар

Дә рістің жоспары:

1.Кіші комплектілі мектептердегі сабақ тың ерекшелігі.

2. Кіші комплектілі мектептерге арналғ ан бағ дарламалар.

3. Сабақ тү рлері.

4. Материалдық база, оқ ушылардың ө здік жұ мыстарын ұ йымдастыру жолдары.

Дә рістің барысы:

Қ азақ стан республикасы білім туралы заң ының 1 бабының 23 тармағ ында шағ ын комплектілі мектептің жалпы білім беретін мектеп тә різді, бірақ оқ ушылар санының аздығ ымен жә не сыныптардың бірігуімен, оқ у сабақ тарын ұ йымдастыру формаларының айырмашылығ ымен ерекшеленеді. Сол сияқ ты аз комплектілі метептегі оқ у сабақ тарында мұ ғ алім жұ мыстарының кө п пә нділігі, мектеп басшыларының ә кімшілік міндеттерінің кө п тү рлілігіне қ арамастан, жалпы білім беретін мектептердің нормативтік қ ұ жаттарымен жұ мыс істеп, балаларды оқ ытуғ а жағ дай жасайды деп кө рсетілген. Бұ л Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігінің аз комплектілі мектептің негізгі белгілерін айқ ындап бергендігін кө рсетеді.

Осығ ан қ арап-ақ, аз комплектілі мектептердің ө зіндік ерекшелігін сезінуге болады. Ә сіресе, аз комплектілі бастауыш мектептердің оқ ыту кезең дегі қ иындық тар жеткілікті. Ол қ иындық тар бірнешс себептерден туындайды: Біріншіден, мұ ндай мектептерде сыныптағ ы оқ ушылар санының аздығ ына байланысты бірнеше сыныптың біріктіріліп оқ ытылуынан туатын қ иындық тар. Екіншіден, бірнеше сыныпқ а бірдей бір мезгілде бір мұ ғ алімнің сабақ беруінен туындайтын қ иындық тар. Ү шіншіден, ә деттегі мектептер бағ ларламасы кө лемі, мазмұ ны жә не білім сапасына қ ойылатын талаптар мен аз комплектілі мектептер бағ дарламасының кө лемі де, оқ ушыларғ а қ ойылатын талаптардың да бір дейлігінен туатын қ иындық тар. Тө ртіншіден, оқ ушы­лардың ө здігінен орындайтын жұ мыстарды саралауга, айқ ындауғ а, олардың тү рлерін ажыратуғ а байланысты туындайтын қ иындық тар. Бесіншіден, мұ ғ алім қ адірлер дайындайтын оқ у орындарында аз комплектілі мектептерге бағ ыттап дайындаудың ә лі де болса жолғ а қ ойылмай отырғ андығ ы.

Қ азіргі танда Қ Р кө птеген бастауыш мектептері (ә сіресе ауылды жерлерде 50 пайызғ а жақ ын) аз комплектілік жағ дайда білім беруде. Бұ л ө зінше ерекшелігі бар педагогикалық про­цесс. Аз компектілі немесе, шағ ын жинақ талғ ан мектеп деп, бір мұ ғ алім екі не ү ш сыныппен бір мезгілде жұ мыс істейтін мектептерді айтатынымыз белгілі. Мұ ндай жағ дайда ә р сы­ныпта бірнеше оқ ушы қ атар отырып, бір сыныптың ішінде сабақ оқ иды. Ә рине бұ л халқ ы сирек орналасқ ан ауылшаруашылық ты жерлерде кездеседі. Психологиялық тұ рғ ыдан алғ анда бастауыш сынып балаларын отбасынан бө ліп интернаттарда оқ ытудан гө рі осылайша біріккен мектептерде оқ ытқ ан жө н. Дегенмен, мұ ндай жағ дайда білім берудің ең қ олайлы жолдарын қ арастыруғ а тура келеді.

Аз комплектілі мектептердің ү ш тү рі бар:

-бастауыш шағ ын жинакталғ ан мектеп (1-4 сыныптар);

-негізгі шағ ын жинақ талғ ан мектеп (5-9 сыныптар);

-орта шағ ын жинақ талғ ан мектеп (10-11 сыныптар);

Осы кезге дейін аз комплектілі мектептер мә селесі жү йелі тү рде зерттелмей отыр. Республикада бұ л мә селе 1970 жылдан бастап қ олғ а алынғ анмен, жұ лып тартып, бірер ең бек қ ана жарық кө рді, оның ө зі аз комплектілі мектептерді орналыстыру, ірілендіру мә селесіне арналды. Ал оның педагогиқ алық ү рдісі туралы жең іл—желпі ғ ана сө з қ озғ алады. Мұ ндай жұ мыстардың қ атарына И.Д.Буртовойдың " Неко­торые вопросы рационального размещения сети сельских школ в Казахсқ ой ССР" деген ең бегін атай аламыз. Ал аз комплектілі мектептердің даму тарихы туралы Г.М. Хрпченковтын ең бегі де осы кездерде жарық кө рді.

1970-80 жылдар арасында Қ азақ стан Республикасының бастауыш сыныптарындағ ы аз комплектілі мектептерді зерттеу колғ а алынып, Ы.Алтынсарин атындағ ы ғ ылыми зерттеу институтында кешенді ғ ылыми жұ мыс жү ргізілді. Сонын нә тижесінде А.Асқ арбаева мен Ш.Ә уелбаевтың " Аз комплектілі бастауыш сыныптарда казақ тілін оқ ыту", М.Сайпеннің " Аз комплектілі бастауыш сыныптарда математиканы оқ ыту", Қ.Аймағ амбетованың " Аз комплектілі бастауыш сыныптарда табиғ аттануды оқ ыту" атты ең бектері жарық кө рді.

Бұ л ең бектерде аз комплектілі бастауыш мектептердің ө зіндік ерекшелігін талдап кө рсетті. Ол ерекшеліктер қ атарына мына мә селелерді қ амтиды:

Ү ш не екі сыныпты қ атар оқ ытқ андық тан, мұ ғ алім ер сыныптағ ы оқ ушылардың білімін анық тауғ а, жаң а тақ ырыпты тү сіндіруте, олардың сабақ барысындағ ы іс-ә рекетін қ адағ алауғ а шамамен не бары 15-20 минут қ ана уақ ыт боле алады. Бұ л жағ дай мұ ғ алімнің оқ ушылармен жұ мыс жү ргізуінде ә рбір минутты ү немді, шебер, тиімді пайдалануды керек етіп, сабақ қ а мү кият дайындалуды та­лап етеді. Осының негізінде оқ ушы мен мұ ғ алімге тү сетің психо-эмоционалдық жү ктеме ауырлайды.

Бір сабақ тын ү стінде мұ ғ алім ә р тү рлі жастағ ы, соғ ан сә йкес ой-ө рісімен білім дә режесі де ә р тү рлі оқ ушылармен жұ мыс жү ргізеді. Мұ нда тү рлі жастағ ы балалармен жұ мыс істеумен бірге сабақ ү стінде бір пә нді тү сіндіруден, екінші пә нді оқ ытуғ а кө шуге тура келеді. Ә рине бұ л мұ ғ атімнің жұ мысын ауырлатады. Бір сыныпқ а тапсырма беріп, немесе тақ ырыпты тү сіндіріп болып, келесі сыныппен жұ мыс істеуге кө шкенде оқ ушылардың жас ерекшелігіне қ арай ың ғ айланып, олардың білім дә режесіне сай тү сінік беруге ауыса қ ою ү шін, мұ ғ алім балалар психологиясын жақ сы білуі керек.

Аз комплектілі бастауыш мектептер кө п жағ дайда орта мектептерден қ ашық орналасады. Сондық тан мұ ндағ ы мұ ғ алімнің басқ а ұ стаздардың сабақ тарына қ атысып, пікір атысу, тә жірибе алмасу, ү лгі-ө неге алу мү мкіндігі шектеулі. Мұ ндай жағ дайда тә жірибелі ұ стаздардың ө зі білім берудің тиімді ә дістерін іздестіріп, шың дала тү суден гө рі салғ ырттанып, жауапкершілігі тө мендеп, сабақ тың тиімділігін нашарлатып алу каупі де жоқ емес.

Тірек мектептер аз комплектілі мектептерден қ ашық орналасқ андық тан, олардың оқ у-тә рбие жұ мысына тиісті басшылық етіп, ә дістемелік кө мек кө рсете алмай келеді.

Аз компектілі мектептер мұ ғ алімдерінің кә сіптік дайындығ ының тө мендігі.

Аз комплектілі мектептердің материалдық базасы осы кезге дейін тө мен (кітапхана, пә н бө лмелері, спортзалы, кө рнекі қ ұ ралдар т.б) тіпті осы кезге дейін жабдық талмай келеді.

Бұ л жоғ арыда айтылғ андардың бә рі аз комплектілі мектептердің географиялық орнына жә не мұ ғ алімнің іс-тә жірибесіне байланысты туындайтын ерекшеліктер, Бұ ғ ан қ оса сабақ беру мен оны ұ йымдастыруғ а байланысты ерекшеліктер де баршылық. Ә сіресе, мұ ндай сыныптарда негізгі іс-ә рекет оқ ушылардың ө здігінен жұ мыс ісеуіне бағ ытталатын болғ андық тан, мұ ғ алімнің бұ л мә селеге мұ қ ият дайындалып, ә р сыныпка берілетін тапсырманың кө лемі мен мазмұ нын алдын ала ойластыруы бірінші кезекте тұ руы керек. Сонымен қ атар, тапсырма тү рлері кү ніге ө згеріп, оқ ушыларды кызық тыратындай, ө здігінен істейтін жұ мыстың тартымдылығ ын арттыратындай мазмұ нғ а ие болуғ а тиіс. Кейде ө зіндік жұ мыстардың тү рі бү кіл ү ш не екі сыныпқ а ортақ болуы да мү мкін. Мә селен, кү нделікті бақ ылау нә тижелерін қ орыту барысында барлық оқ ушылар қ атыса алады. Бірақ ә р сынып оқ ушысының бақ ылау кө лемі мен мазмұ ны ә р тү рлі болады да, оны келесі сыныптың оқ ушылары терендетіп, толық тыратындай жағ дай жасатады.

Бастауыш сынып оқ ушыларында тұ рақ сыз зейін басым болғ андық тан, аз комплектілі сыныптардағ ы оқ ушылардың сабақ ү стінде бір-біріне аландайтын, кейбір ө здеріне керексіз мә селелерге кө ң іл бө ліп, уақ ытын ұ ттырып алатынын естен шығ армағ ан жө н. Жас балалардың зейінін баурап алу ө те қ иынғ а тү сетің мә селе. Ә сіресе, дауыстап оқ у кезінде тақ ырыптың мазмұ нына барлық сынып оқ ушыларының кө ң ілі ауып кетуі мү мкін. Сондық тан аз комплектілі сыныптарда кө біне іштен оқ у, сол бойынша тү сінігін айтқ ызу басым болады. Ал дауыстап оқ уды кө біне ү йге тапсырып отыруғ а тура келеді. Бұ л сабақ барысында мү лдем дауыстап оқ у болмайды деген сө з емее, бірақ ә рбір ө зіндік жұ мысты сол сыныптың ерекшелігіне қ арай ойластырудың керектігіне кө ң іл бө луді ұ мытпауғ а тиіспіз.

Оқ ушылардың ө здігінен жұ мысы нә тижелі болуы ү шін таратып берілетіндидактиқ алық материалдар мен карточкалар жә не ә р тү рлі кө рнекіліктер оқ ушы санына қ арай жеткілікті болуы керек.

Ең негізгі ерекшелік кинофильмдер мен диафильмдерді пайдалануғ а байланысты туындайды. Кө біне барлық сы­ныпка ортақ тақ ырыптарғ а арналғ ан техниқ алық қ ұ ралдарды сабақ ү стінде бү кіл сыныпқ а тұ тас пайдалануғ а бо­лады. Мә селен, жыл мезгілдерінің табиғ атына, ө сімдіктері мен жануарларғ а байланысты кинофильмдерді осылайша жалпы пайдалану мү мкіндігі бар. Ал, мазмұ н жағ ынан ә р сыныптың ө зіне ғ ана лайық ты жағ дайда, оларды сынып­тан тыс жағ дайда қ олдануғ а тура келеді.

Бастауыш сыныптардағ ы дү ниетану пә нінің жаратылыстану ғ ылымдарының қ ұ рамына енетінін естен шығ армай, ү немі ә р тақ ырыпты тә жірибе, сарамандық жұ мыстар, бақ ылау арқ ылы оқ ытып-ү йретуді жү зеге асыру жағ ы қ арастырылуғ а тиісті.

Аз комплектілі бастауыш сыныптардың ішінде 3-4 сы­ныптарда кө біне нысанды не табиғ ат қ ұ былысын жазбаша сипаттауғ а жағ дай жасау жағ ы басым болады.

Аз комплектілі бастауыш сыныптардағ ы оқ у-тә рбие жұ мысын бақ ылау кездерінде байқ алатын жағ дай, ә р тү рлі пә ндердің қ атар оқ ылатындыгы. Бұ л оқ ушыларда ө те кө п алаң датушылық ты тудыратын болғ андық тан жә не ә р тү рлі пә ннің мазмұ ны бір мезгілде бала санасында ү лкен тү сініксіз тудыратындығ ы айқ ындалғ аннан кейін, жоғ арыда аталғ ан Республикадағ ы жү ргізілген зерттеулер нә тижесінде аз комплектілі бастауыш сыныптарда " бір пә нділікпен оқ ыту" мә селесін шешуді қ ойды. Оны қ атай тү сінуге болады? Бір дә рісқ анада отырғ ан бірнеше сыныптың оқ ушыларына бірдей пә нді (бә ріне де метематиканы, не бә ріне бірдей казақ тілін с.с.) оқ ытудың тиімділігін дә лелдеді. Себебі, мұ ғ алім ө зінің оқ ушылармен бірге жұ мыс істеуге кететін 45 минут уақ ытын бір сыныпқ а емес, ү ш сыныпқ а бө леді. Осы жағ дайда ұ қ сас пә ннен тапсырма беру мен оны тексеру біршама жеғ ілге тү седі. Сонымен қ атар, тұ рақ сыз зейіні басым бастауыш сынып оқ ушыла­ры қ аншама аландаса да, ұ қ сас пә ннің мазмұ нынан тү сінік алуын, білімін терендете тү суіне тура келеді. Бұ л сынып­тар арасының сабақ тастығ ын, байланыстыра оқ ытуды қ амтамасыз етіп, оқ ушылардың келешекте оқ итын материалдарды алдың ала ұ ғ ынуына жағ дай туғ ызады. Сондық тан да мұ ғ алім сабақ қ а дайындалу кезінде қ ай сыныпқ а нені ө зі тү сіндіреді, қ андай жұ мысты ө здігінен орындаута береді, орлардың білімін қ ай кезде қ андай жұ мыс арқ ылы бағ алайды осының бә рін нақ тылап, олардың қ айсысына қ анша уақ ыт кететініне дейін жобалайды. Бірпә нділік жү йсмен оқ ытудың тағ ы да бір оң тайлылығ ы - мұ ғ алім ө з уақ ытын ә р сыныпқ а бө лгенде тақ ырыптың ауыр-жең ілдігіне қ арай жә не оқ ып кеткен сынып материалдарының мазмұ нына байланыстылығ ына орай қ арастырады. Сонымен қ атар, тақ ырыптың ауыр-жең ілдігіне қ арай, мұ ғ алім оқ ушыларғ а жә рдемдесудің сабақ тын қ ай бө лімінде тиімділігін, жаң а тақ ырыпты тү сіндіру ү стінде ме, ә лде оқ ушылардың бұ рын алғ ан білімдерін еске тү сіру барысында ма, не тақ ырыпты қ орыту кезең інде ме осы жағ ын ескереді. Сонымен қ атар бастауын сынып оқ ушыларынын канша уақ ытқ а дейін зейін тұ рақ тылығ ын сақ тап, ө здігінен жұ мыс атқ ара алатындығ ы да ескеріледі. Мұ ндай ә р істің уақ ытын ессптеп отыру аз комплектілі сыныптар жағ дайында ү немі есте ұ стайтын мә селе.

Аз комплектілі сыныптарда дү ниетану пә нін оқ ытуды жү зеге асыру ү немі ө лкетану принципіне негізделеді.

Аз комплектілі мектептерде дү ниетану (қ оршағ ан орта) сабақ тарын біріктіріп ө ткізуге кө п мү мкіндік бар. Ә сіресе, табиғ атқ а, ө ндіріске, қ ұ рылысқ а, ауьшшаруашылыгына т.б. нысандарғ а шығ атын топсаяхаттарды ү ш сьшыпты біріктіре отырып ө ткізуге болады. Кө біне жыл мезгілдеріне байланыс­ты топсаяхаттарды бү кіл сыныппен бірге ө ткізілуге ө те қ олайлы. Бірақ ә р сыныптың жас ерекшелігіне жә не бағ дарламалық талаптарғ а байланысты берілетін мағ лұ мат та, орындауғ а ұ сынылатын тапсырмалар да ә р тү рлі мазмұ нда жә не қ иындығ ы жағ ынан да ә р тү рлі дең гейде болуғ а тиісті. Мұ ндай жағ дайда топсаяхат кезінде қ ай сыныптың оқ ушысы қ андай мә селемен айналысады, нені бақ ылайды, қ андай қ орытынды шығ арута тиістігін мұ ғ алім алдың ала жобатап атады.

Мұ ндай мектептерде сабақ тын қ ай тү рін ұ йымдастырса да, оқ ушылардың ө зіндік жұ мыс орындауы басым болатынын айттық. Осығ ан орай, ө зіндік жұ мысты жү ргізу ү шін мына мә селелерге кө ң іл бө лудің керектігін ескертпекпіз:

1. Ө зіндік жұ мыс сабақ тын қ ай кезең інде ұ йымдастырылса, тиімді болатындығ ын ойластыру;

2. Жұ мыстың тү рін анық тау;

3. Мұ ны орындауда оқ ушыларда талап етілетін мә селе;

4. Жұ мысты орындау ә дісін тү сіндіру;

5. Жұ мысты орындауғ а кететін уақ ытты аныктау;

6. Жұ мысты орындау барысында кездесетін қ иындыктар;

7. Жұ мыстың шығ армашылық сипатта болуы;

8. Жұ мысты қ орыту тү рі.

Ө зіндік жұ мыс кезінде жайбарақ аттық жә не ү лгермеушілік жасайтын оқ ушыларғ а даралап оқ ыту технологиясын қ олдануғ а болады. Мұ ндай жағ дайда оқ ушының білім дең гейіне қ арай тү рлі кө рнекіліктерді қ олдана отырып тапсырма беріледі. Оқ ушылар бір-бірімен берілген тапсыр­маны алмасып та жұ мыс жү ргізеді.

Қ орыта айтқ анда бастауыш сыныптардағ ы дү ниетану пә нін оқ ытуғ а қ ойылатын талаптар да, білім беру формалары мен ә дістері де бірдей болғ анымен аз комплектілі мектеп ерекшелігіне байланысты оларды ұ йымдастыру жә не қ олдану тә сілдері ө згеріп отырады

Кілт сө здер: кіші комплектілі мектептер, бағ дарлама, сабақ тү рлері, материалдық база, ө здік жұ мыстар.

 

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.