Азақстанның көрікті жерлері.

Қ азақ станда шипалы су шығ атын ә рі емдік балшығ ы бар табиғ аты ғ ажап ә демі жерлер кө п. Мұ ндай шипалы су, емдік балшығ ы бар, табиғ аты кө рікті жерлерде емдеу-сауық тыру, демалыс ү йлері салынғ ан. Демалыс ү йлері, тур-истік базалар, санаторийлер орналасқ ан жерлерді география тілінде рекре-ациялық аудандар деп атайды. Рекреациялық -кү ш жинау, яғ ни ең бек етіп шаршағ ан немесе денсаулығ ы нашарлағ ан кісілердің тынығ ып, ем қ абылдап, кү ш-қ уатын қ алпына келтіру деген сө з.

Қ азақ жерінде емдік қ асиеті бар жерлер туралы алғ ашқ ы мә ліметтер ХІХ ғ асырдың орта кезінде мә лім бола бастайды. 1834-1880 жылдар аралығ ында Рахман бұ лағ ы, Қ апал, Арасан, Бурабай кө лі, Барлық -Арасан бұ лағ ының ши-палы қ асиеттері туралы белгілі болды. 1920-1925 жылдар аралығ ында Бура-бай, Мойылды, Ауыл, Сер, Рахман бұ лақ тары, Шымғ ан, Жаң ақ орғ ан курорт-тары ашылды.

Қ азақ станның химиялық қ ұ рамы ә р алуан минералды бұ лақ кө здері, тыну-ғ а ә демі кө рікті жерлері-курорт-санаторий жү йелерін дамытуғ а ө те қ олайлы.

Қ азір Республикамызда 120-дан астам курорт, санаторий, демалыс ү йлері бар. Санаторийлер емдеу тү ріне қ арай: минералды сумен (Жаң ақ орғ ан) кли-матпен емдейтін болып ү шке бө лінеді. Минералды сумен емдейтін санато-рийлерге: Тү рксіб, Сарыағ аш, Алма-Арасан, Барлық -Арасанды жатқ ызуғ а болады. Шипалы балшық пен емдейтін санаторийлерге: Шортанды, Мойыл-ды, Атырау, Жаң ақ орғ ан санаторийлері жатады.

Қ азақ станның санаторий-курорттарында климатпен емдеудің бірнеше тү р-лері бар. Олар: гелиотерапия-кү н сә улесімен емдеу, аэротерапия-ауамен ем-деу, мезгіл-мезгіл таза ауада болу (терренкур), жаяу туризмге шығ у т.б. ә діс-тері бар.

Шарын-Алматы облысы, Ұ йғ ыр ауданындағ ы ең кө рікті жердің бірі. Кө не тү ркі тілінде «чаран»-«арынды, тасқ ынды, екпінді, қ арқ ынды ө зен» дегенді білдіреді. Қ азіргі уақ ытта ө зеннің бұ рынғ ы арнасы қ олмен қ ойғ андай тік жарларғ а айналғ ан. Оның ә демілігі Америкадағ ы каньондардан да асып тү се-ді.

Ә нші қ ұ м Талдық орғ ан жерінде таулардың етегінде орналасқ ан. Жел соқ қ ан кезде, майда қ ұ м тү йіршіктері сусылдап тө мен қ арай жылжиды. Осы кезде сырнайдың ү ніне ұ қ сас ә демі ә уен естіледі. Сол сияқ ты Қ азақ станның ең ә де-мі, кө рікті жерлерінің бірі-Қ арқ аралы. Қ арқ аралы сілеміндегі ө зен-кө лдер, таулар мен қ айың ды, қ арағ айлы ормандар ерекше сұ лулық тарымен кө з тарта-ды.

«Байлық тұ нғ ан тү бек» атанғ ан ғ ажап ө ң ір-Алтайдан Атырауғ а дейін кө сіліп жатқ ан Маң ғ ыстау. Картадан қ арағ анда ә йел адамның сұ лбасы кө з алдың а елестейді. Академик Қ.Сә тбаев бұ л ө ң ірді «ұ йқ ыдағ ы аруғ а» тең еуі тегін емес.

Сонымен қ атар сұ лу Кө кше ө ң ірінде найзадай кө кке шаншылғ ан биік тау бар. Жерден тартқ ан садақ тың оғ ы оның шың ын тіпті маң айламайды екен. Содан бұ л тау Оқ жетпес атанып кеткен. Бурабайдың сың сығ ан кайың дары мен қ а-рағ айларының арасында айнадай жарқ ырағ ан Кү міскө л жатыр. Кө л ортасын-дағ ы жартасты ә р қ ырынан қ арасаң ыз, мың қ ұ былып ә р тү рлі жұ мбақ мү сінді елестетеді. Содан да болар, халық оны Жұ мбақ тас атап кеткен.

Термин сө здер

Шипалы су-лечебная вода

Емдік балшық -лечебная грязь

Тау жотасы-горный хребет

Таулы қ ырат-холмистая местность

Жанартау-вулкан

Сарқ ырама-водопад

Тау жү йесі-горная система

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Мә тін бойынша жоспар қ ұ рың ыздар.

3-тапсырма. Мә тінде берілген сын есімдердің қ алай жасалып тұ рғ анын тү сін-діріп, шырай тү рлерін анық таң ыздар.

4-тапсырма. Аралас қ ұ рмалас сө йлемдердің тыныс белгілерінің қ ойылу себе-бін анық таң ыздар.

Ол ө з ойын ашық айтайын деп еді, - жұ рттың ду шапалағ ы ойын бө ліп, біраз уақ ытқ а дейін сө йлетпеді. Ақ білекке сол кү ні ө мірінде болмағ ан кү ш пайда болғ ан сияқ ты: бар жан-тә німен алғ а қ арай жү гіргенде, кө зі тү скен жұ рт оны ұ шып барады деп ойлады. Олар бұ л ө ң ірде қ ыс жү ріп кө рмегендіктен, біраз уақ ыт кө п адасты, ақ ыры жолғ а тү сті. Ә кесі кеткелі Абай ү йден шық қ ан жоқ, аз серуендегені болмаса, кітап оқ умен болды.

5-тапсырма. Тө мендегі сө здер мен сө з тіркестерінің синонимдік қ атарын жазың ыздар.

Кө сіліп жатқ ан, тең еу, маң айламау, ғ ажап, тынығ у, шипалы қ асиеті.

6-тапсырма. Қ азақ станда тағ ы басқ а кө рнекті орындар туралы ә ң гімелең іздер.

7-тапсырма. Нақ ыл сө здерді оқ ып, қ андай ой тү йдің іздер?. Ө з ойларың ызды айтың ыздар.

Ең бек ізсіз қ алмайды.

Кең есті білім озады, кең ессіз білім тозады.

Адалдық -ерлік нышаны.

Ақ ылмен кө п елді қ аратып алуғ а болады.

Адам ө згенің қ адірін, ө зі арқ ылы тү сінеді.

Кешірімнің ең ү лкені-кек сатамау.

8-тапсырма. Сызық шаның орнына мағ ынасына сә йкес келетін сө здерді қ ойы-ң ыздар.

Қ арқ аралы жері-тұ нып тұ рғ ан аң ыз-ертегі. Шайтанкө лдің биіктігі 1200 м. Бұ ғ ылы тауының ең -------- аң ғ арында, тау -------------- орналасқ ан. Таудың ең ---------шағ ын тостағ анғ а --------------- мө п-мө лдір кө л жатыр. -------------------

------ ұ шар басына орналасуының ө зі- -------------- қ ұ діреттілігі.

9-тапсырма. Жатыр, тұ р, отыр, тұ р, кел, бар кө мекші етістіктермен сө йлем қ ұ растырың ыздар.

БӨ Ж тапсырмасы.

10-тапсырма. «Табиғ аттың ғ ажайып сырлары» тақ ырыбында эссе жазың ыз-дар.