Киелі мекен-Ұлытау.

Ұ лытауғ а тағ зым ету ерте замандардан бастау алады. Қ азақ халқ ы ү шін, киелі, қ асиетті деген ұ ғ ымның қ андай мә н-маң ызғ а ие екеніндігін Шоқ ан Уә лиханов «Тә ң ірі» деген ең бегінде былай берген: «Егер жануардың айырма-шылығ ы, ерекшелігі байқ алса, онда оны ә улие санайды. Ақ қ удың киесінен қ орқ ып, ақ қ уды атпас болар, ол-қ ұ стардың патшасы. Ү кіге, тоқ ылдақ қ а, қ ар-лығ ашқ а тиіспейді. Жалғ ыз ө сіп тұ рғ ан, иен далада ағ ашты немесе ерекше бір қ исық бұ тақ тары бар кейіпсіз ө скіндердің жанына тү нейді, ыдыс-аяғ ын қ алдырады, басына мал шалады»-деп жазғ ан. Қ азақ тар тек ө сімдік пен жа-нуарларғ а ғ ана емес, табиғ аттың жеке обьектілеріне бас иген. Мә селен, ә улие бұ лақ тар, тұ зды кө лдер, тастар, таулар туралы да Алла тағ аланың кө зі тү скен киелі орын деп санап, оны сақ тау, қ орғ ау туралы уағ ыздар айтады.

Ұ лытау тауы тек батыс Сарыарқ аның ең биік нү ктесі ғ ана емес, оның кінді-гі, бастау алатын тамыры «ә лемнің орталығ ы болып саналады. Оның шың ы аспанғ а жақ ын, аспан мен жердің бір-бірімен кездесетін орны. Сондық тан кө -не заманнан тау киелі орын, адамзаттың табиғ атпен байланысқ а тү сетін қ а-сиетті жер деп саналғ ан.

Мемлекеттік ұ лттық идеясын жасау кезінде Отанымыздың қ орғ айтын же-ріміздің символын белгілеу қ ажеттігі маң ызды факторлардың бірі болып са-налады. Бұ л орын ә р адамның санасында ү й, Отан, ата-баба қ онысы деген ұ ғ ымды бейнелеуі керек. Қ азақ тар ү шін мұ ндай ата-баба жұ рты Ұ лытау тау-лары болып саналады.

Қ азақ стан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев: «Мә дени мұ ра» бағ дарламасына байланысты сө йлеген сө зінде: «Ұ лытау-ежелгі, тарихи аста-на, қ азақ халқ ының алтын бесігі»-деген болатын. Сондық тан Елбасының «Қ азақ стан халық тарының бірлігі» монументі орнататын жер ретінде таң -дауы да тегін емес.

Ұ лытау таулары алыстан «мен мұ ндалап» кө рініп тұ рады. Ең жоғ арғ ы нү к-тесі «Ә улиетау шың ы»-кө не дү ниедегі тауғ а табынудың кө рінісі. Орта ғ асыр-лық саяхатшы Гардизии Ұ лытау жерінде тастарғ а сурет салынғ ан киелі орын, сарқ ылмайтын бастауы, емдік сулы қ ұ дық бар екендігін жазып қ алдырғ ан. Тарихи орын, тарихи тұ лғ алар, қ асиетті таулар, емдік бұ лақ тар кө зі жә не оа-зисті табиғ ат осының бә рі-Еуразияның мә ртебесін кө теретін жағ дайлар.

1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Мә тіннің ә р абзасына жоспар қ ұ рың ыздар.

3-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдерге «дала» сө зін сын есімдермен тіркестіре отырып, ө здерің із жалғ астырың ыздар.

Дала. Селеу шашы желбіреп, кең діктің кесек ү лгісіндей керіле созылып жатқ ан ---------.

---------------- шеті де, шегі де жоқ.

Қ айда қ арасаң да, еркін жазылып барып кө кжиекпен қ ойындасқ ан ------------.

Тө ң ірек тып-тыныш, ------------ ұ йқ ы қ ұ шағ ында.

Тек ----------- бозторғ айлар ғ ана, тек солар ғ ана ------------- тыныштық жырын тынымсыз жырлауда.

Мә ң гілік жыры, тыныштық жыры. Оны бү кіл ---------------- тың дайды.

4-тапсырма. Жай сө йлемдерден қ ұ рмалас сө йлем жасаң ыздар.

Қ аратау- қ азақ даласының оң тү стік ө лкесінде орналасқ ан. Таудың етегі жа-зық. Оның қ ойнауында 50-ге жуық қ амал бар. Кө бісі ә лі зерттеле қ ойғ ан жоқ.

Қ аратау бір кезде заң ғ ар кө кпен таласқ ан биік болғ ан. Қ азір жасы келген адам сияқ ты шө гіп барады. Орташа биіктігі 1800 метр. Ең биік тұ сы-Мың -жылқ ы.

5-тапсырма. Тө мендегі сө з тіркестерінің екінші сың арын мә ндес сө здермен ауыстырып жазың ыздар.

Қ аратау баурайы. Қ илы кезең. Тастарда бедерленген. Тау келбеті. Ә лемге ә йгілеген. Ә рбір тастың қ ұ пиясы. Киелі мекен.

6-тапсырма. Сұ рақ ты топ болып талқ ылаң ыздар.

Жоң ғ ар шапқ ыншылығ ы кезінде осы жерде қ иян-кескі соғ ыстар болғ ан. Осы оқ иғ ағ а байланысты ел арасында қ андай ө лең сақ талғ ан?.

7-тапсырма. Аударың ыздар.

Горы Казахстана являются излюбленным местом отдыха туристов со всего мира. Кроме природных ландшафтов и редкой флоры и фауны, казахские го-ры славятся своими высокогорными курортами и санаториями. А так же ла-герями альпинистов, где созданы все условия для проведения экстремального отдыха. Огромная территория Казахстана граничит со многими областями Средней Азии, поэтому не удивительно, что на юго-востоке Казахстан окру-жают одни из самых больших горных систем мира Алтая и Тянь-Шань.

8-тапсырма. Тө менде берілген сө йлемдерден қ ұ рмалас сө йлемдердің тү рін анық таң ыздар.

Ұ лытауда кө не қ алалардың орындары кездеседі. Бұ л-қ азақ хандары мен би-лерінің бас қ осқ ан жері, батырлардың ордасы. Аты ә лемге ә йгілі Ақ сақ Темір ә скерімен Ұ лытау маң ында бірнеше кү н аялдап, аттарын суытқ ан. Алтыншо-

қ ы тө бесінде ү лкен қ азан шұ ң қ ыр қ аздырып, от жағ ып, тас балқ ытқ ан. Ө зінің 200 мың ә скермен келгендігі туралы таң ба қ алдырғ ан, бұ л таң баны Қ.Сә тбаев тапқ ан.

9-тапсырма.Тө мендегі қ анатты сө здердің мағ ынасын тү сініп, жаттап алың ыз-дар.

Халық тың мә ң гі ғ ұ мыры оның тілінде. Ә рбір тіл ө зінің халқ ы ү шін, Ұ лы.

(Ш. Айтматов).

Екі тілдің мә дениетін бойғ а сің іру, ол адамды кең тынысты етеді.

(М.Ә уезов).

Біздің кө ркем тіліміз бай. Мә селе оны дұ рыс пайдалана білуде

(Б Момышұ лы).

Қ ай халық тың тілі неғ ұ рлым бай болса, ө зге тілдермен араласуы да соғ ұ рлым басымырақ келеді.

(С.Мұ қ анов).

Ана тілін қ ұ рметтемеу-ештемені сыйламау деген сө з. Жастар мұ ны қ атты ескеруі керек.

(Ғ.Мү сірепов).

Адам сияқ ты сө зде де алуан тү рлі тағ дыр бар. Ол да о баста сә би болып туа-ды, ер жетеді, қ артаяды, кейде қ артайып барып, қ айта жасайды.

(М.Иманжанов).

10-тапсырма. «Елімнің дархан даласы» тақ ырыбында эссе жазың ыздар.