Арал теңізі мәселелері жөнінде келісім

Қ азақ стан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың ұ сынысымен Орталық Азия Елбасыларының 1993 жылдың қ аң тарында Ташкентте қ абылдағ ан шешімі бойынша 1993 жылғ ы 26 наурызда Қ ызылорда қ аласында ө ткен Арал тең ізі мә селелері жө ніндегі 1-конференцияда жасалғ ан келісім. Ол «Арал тең ізі жә не Арал аймағ ы мә селелерді, экологиялық сауық тыруларды, аймақ тың ә леуметтік-эканомикалық дамуын қ амтамасыз етуді бірлесіп шешетін ортақ шаралар туралы Келісім» деп аталды. Келісімге Қ азақ стан Президенті Н.Ә. Назарбаев, Қ ызғ ыстан Президенті А.Ақ аев, Тә жікістан жоғ арғ ы кең есінің тө рағ асы Э.Ш.Рахмонов, Ө збекстан Президенті И.А.Каримов, Тү рікменстан Президенті С.А.Ниязов қ ол қ ойды. Келісімнің арнайы баптарында Арал тең ізі бассейініндегі экологиялық дағ дарысқ а байланысты негізгі мә селелер нақ тылы қ аралды. Апаттың алдын алуғ а, қ оршағ ан ортаны сауық тыруғ а жә не Арал аумағ ының ә леуметтік-эканомикалық дамуын қ амтамасыз ететін, денсаулық сақ тау, тұ рмыстық қ ажеттіліктерді ө тейтін істерге тікелей назар аударылды. Келісімді орындаудың алғ ашқ ы шарты есебінде Халық аралық Арал қ оры, Арал тең ізі мә селелері жө ніндегі мемлекетаралық Кең ес қ ұ рылды, олардың ұ йымдық мә селелері шешілді. БҰ Ұ -ның Бас Хатшысына Орталық Азия Елбасыларының атынан ү ндеу-хат жолданды. Онда Аралды сақ тап қ алуғ а, Арал аймағ ының келелі мә селелерін шешуге арналғ ан шаралар дү ние жү зілік қ ауыдастық тың назары аударылды.

Арал тең ізі мә селелері жө ніндегі мемлекет аралық кең ес - Арал мә селелерімен айналысатын Орталық Азия елдері Елбасылары Кең есінің атқ арушы органы. 1993 жылдың 26 наурызда Қ ызылорда қ аласында қ ұ рылғ ан. Кең еске Орталық Азияның ә р республикасы ү кімет басшыларының орынбасарлары бастағ ан 5 кісі жә не бақ ылаушы ретінде Ресей Федерациясының ө кілдері енді. Мемлекет-аралық Кең есті ә р жылда ОРталық Азия елдері кезекпен басқ аратын болып шешілді. Алғ ашқ ы кезекте Ө збек Республикасына берілді. Кең ес ө зінің атқ арушы кілтін, су мә селелері жө ніндегі, ә леуметтік-эканомикалық, ғ ылыми-тезникалық жә не экологиялық даму жө ніндегі комиссияларын бекітті. «Сырдария» жә не «Ә мудария» бассейндік су шатқ алдарының басқ армаларын Кең естің су мә селелері жө ніндегі комиссиясы басқ аратын болды. Кең ес ө з жұ мысын Халық аралық Арал қ орымен жә не Дү ниежү зілік банкпен бірлесе отырып жү ргізеді.

Арал тең ізін сақ тау жө ніндегі халық аралық шаралар- Арал апатынан зардап шекен елдер басшыларының іс-қ имылдарына кө мектесуге бағ ытталғ ан алғ ашқ ы халық аралық келісім. 1990 жылдың 24-26 қ аң тарда БҰ Ұ -ның қ оршағ ан орта бағ дарламасының ұ сынысымен жасалды. Бұ л халық аралық қ ұ жат «Арал тең ізін сақ тауғ а арналғ ан нақ тылы іске дайындық қ а қ атысу» деп аталады. 1990 жылғ ы 11-12 қ арашада Хаттамағ а қ ол қ ойылып, келісім заң ды тү рде бекітілді. Келісім бойынша оқ ымыстылар мен мамндардың қ атысуымен «Диагностикалық қ ұ жат» жасалды. Бұ л ү лкен ғ ылыми тә жірибелік зерттеу Арал апаты кеселінің бетін ашып берді, нақ тылы іске бағ дарлама жасауғ а септігін тигізді. «Диагностикалық қ ұ жат»1992 жылы 4 тамызда ЮНЕП-тің басқ аруымен Женева қ аласында бекітілді, оғ ан Қ азақ стан Республикасы атынан Ұ. Қ аражанов, К.Салық ов, Н.Мұ қ итанов қ ол қ ойды. Келесі сатыда дү ние жү зілік Банк пен ЮНЕП, ПРООН, ЮНЕСКО,.тб.мекемелер қ осыла отырып, Орталық азия елдерінң мемлекетаралық кең есінің жә не Халық аралық Арал қ орының басшылығ ымен «Арал мә селелеріне нақ тылы кө мек бағ дарламасын» іске қ осты. Бұ л тарапта 7 бағ дарлама, 18 жоба жасалып, ауқ ымды жұ мыс қ олғ а алынды.