Туризм формалары.

Ақ парат жә не байланыс қ ұ ралдарына қ арай туризмнің бө лінуі:

- Ә уе жолы туризмі.

- Темір жол туризмі.

- Тең із жолдары туризмі.

- Тас жол туризмі.

Жер жә не қ озғ алыс бағ ытына қ арай туризмнің бө лінуі:

- Жағ алау туризмі.

- Қ ыс мерзімі туризмі.

- Тау туризмі.

Уақ ыт шектеулігіне қ арай туризмнің бө лінуі:

- Апта соң ы туризмі.

- Бір кү ндік туризм.

- Қ онақ жай туризмі.

Мезгілдерге қ арай туризмнің бө лінуі:

- Жаз айларындағ ы туризм.

- Қ ыс мерзімі айларындағ ы туризм.

- Маусымдық мезгіл туризмі (Кү з айларындағ ы туризм)

Қ онақ жай тү рлеріне байланысты туризмнің бө лінуі:

- Қ онақ ү йлерде қ онақ болу.

- Қ онақ ү й сырты салаларда қ онақ болу (кемпингтерде, мотельдерде, каравандарда)

Саяхат жасаушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты туризмнің бө лінуі:

- Жастарғ а арналғ ан туризм. (15 – 24 жас аралығ ындағ ы)

- Орта жастағ ы жә не зейнеткерлерге арналғ ан туризм.

Туристік сұ раныс тү ріне байланысты туризмнің бө лінуі:

Активті туризм: Бұ л туризм тү рін динамикалық туризм тү рі деп те атауғ а болады. Себебі саяхатшылардың ү лкен кө лемін қ амтиды. Тұ лғ алардың ұ зақ мерзімде белгілі бір жерде саяхат жасап, барлық кө рсетілген қ ызмет тү рін пайдалануы.

Ресептивті туризм: Бұ л қ онақ ү й жә не мейрамхана қ ызмет тү рлерін қ амтиды.

Туристік ә рекеттердің субектіге қ арай бө лінуі:

Сыртқ ы туризм: Тұ лғ алардың ө з мемлекетінен басқ а мемлекетке саяхат жасауы.

А) Активті сыртқ ы туризм

Б) Пассивті сыртқ ы туризм

Мысалы: Қ азақ стан азаматтарын шетелге жіберу.

Ішкі туризм: Бір мемлекетте тұ рып, қ алалар немесе облыстар, аймақ тар арасында жасалатын саяхат.

Туристердің ә леуметтік жағ дайына байланысты жасалатын туризм тү рі:

- люкс туризм.

- ә леуметтік туризм.

- діни туризм: Туризмнің бұ л тү рі ә р – тү рлі діндегі адамдардың діни қ ажеттілігіне негізделген. Діни туризм екіге бө лінеді:

а) діни мерекелерге, мешіттерге, шіркеулерге бару.

б) ә улие жерлерге бару.

Қ озғ алыс қ ұ ралдарына байланысты туризм келесі тү рлерге бө лінеді.

1. Жаяу туризм. Туризмнің бұ л тү рі ішкі туризмде кең інен тарағ ан. Тә жірибе жү зінде бір туристің саяхатта транспорттың бірнеше тү рін пайдалану сияқ ты ә рекеттермен кездеседі. Мысалы: автобус, теміржол жә не ұ шақ.

2. Автобус туризмі. Туризмнің бұ л тү рінде саяхат уақ ытында автобусты қ озғ алыс қ ұ ралы ретінде пайдалану қ ұ ралы ретінде ұ йымдастырылады. Автобустік турлар туристік – экскурсиялық “денсаулық автобусы” деп аталатын серуендік саяхаттар болуы мү мкін.

3. Велосипед туризмі: Туризмнің бұ л тү рін туристердің шектеулі контингенттері ғ ана пайдаланады.

4. Автокө лік туризмі: Туризмнің бұ л тү рін XX ғ асырдың екінші жартысынан бастап дамыды. Қ азіргі кезде ол кең інен таралуда.

5. Ә уежолы туризмі: Туризмнің осы тү рінің болашағ ы зор. Ө йткені туристердің баратын жеріне уақ ытты ү немдейді. Мысалы: 1960 жылыдан 1980 жылдар аралығ ында туризмді қ олданудың ү лес салмағ ы ү ш есе артқ ан. Ә уежолдары турлары ұ шақ тағ ы жолаушылар орнының белгілі бө лігін пайдаланатын топтық турларғ а жә не арнайы туристік тасмалдауғ а арналғ ан ә уе салаларына бө лінеді.

6. Теплоход туризмі: Туризмнің бұ л тү рінде бағ ыттар ө зен бойы жә не тең із аралығ ында круиздер ұ йымдастырылады.

Ө зене бағ ыттары бойынша - ө зен парахоттары кемесін пайдалану арқ ылы ұ йымдастырылады. Ө зен қ айық тары бір немесе бірнеше кү нге жалғ а беріледі, осы секілді қ ызмет тү рлері кө рсетіледі. Барлық жағ дайы жасалғ ан теплоходтағ ы су туризмінің артық шылығ ы туристердің орналастыру қ ұ ралдарымен, тамақ пен, спортпен, кө ң іл кө терумен қ амтамассыз етілуінде.

7. Теміржол туризмі: Туризмнің бұ л тү рі XIX ғ асырдың 40 – жылдарынан бастап дамыды. Теміржол билеттерінің салыстырмалы арзан болуы оны тұ рғ ындардың аз қ амтамассыз етілген бө лігіне қ олайлы болады. Қ азіргі кезде теміржол мен транспорттың басқ а тү рлері арасында бә секелестікте болып тұ рады.

Туризм сонымен қ атар саяхаттау уақ ытына байланысты маусымдық жә не маусымдық емес болып бө лінеді.

Саяхат ұ зақ тығ ына байланысты туризм: ұ зақ жә не қ ысқ а мерзімді болады.

Топ қ ұ рамы бойынша:

1) Жаппай туризм.

2) Жеке туризм (туризмнің бұ л тү рі кө бінесе іскерлік, ғ ылыми жә не сауық тандыру туризмі шең берінде жү реді).

3) Жанұ ялық туризм.

Балалар туризмі (жастар жә не балалар туризмі елдің ішіндегі жә не ә р – тү рлі елдер арасында туристік айырбас есебінен кең інен таралуда). Туристік ө нім бағ асын қ ұ рау принціпін анық тауғ а байланысты комерциялық жә не ә леуметтік туризм болып бө лінеді. Ә леуметтік туризм мемлекеттік, қ оғ амдық, коммерциялық қ ұ рылымдарғ а жеткілікті ақ шалай қ аражаты жоқ тұ рғ ындардың ә р – тү рлі денгейіне демалуғ а мү мкіндік беру мақ сатында белгілі жең ілдіктерді ұ сынады. Мысалы: зейнеткерлер, студенттер, тө мендегі денгейдегі жалақ ы алатындар жә не т.б. ә йгілі Американ социологы Т.Бертон бос уақ ытты ө ткізу сипатына, яғ ни туристік демалыс моделіне, ә сер ететін факторлардың ү ш тобын бө леді:

- Технологиялық (жаппай коммуникация қ ұ ралдары)

- Институттық (заң дылық)

- Ә леуметтік – экономикалық (демография, кіріс шамасы, мамандық). Ө з кезегінде бос уақ ытты ө ткізу сипаты туризмді дамытуғ а ә сер ететін негізгі факторлардың бірі болып есептелінеді. Туризмнің дамуына ә сер ететін негізгі факторлар статистикалық жә не динамикалық болып бө лінеді.

Статистикалық табиғ и – географиялық факторлар жиынтығ ы жатады. Ө йткені ол тұ рақ ты мә неге ие, себебі адам туристік қ ажеттілікке тек бейімделіп қ ана қ оймай оны пайдалануғ а ың ғ айланады. Табиғ и климаттық жә не географиялық факторлар ө з мазмұ нын ә демі, бай табиғ аттан, климаттан, жергілікті рельефтен, жер асты байлығ ынан да статикалық факторларғ а жатады. Келесі кезекте туризмнің қ озғ алтқ ыш кү ші адам, яғ ни турист ұ ғ ымына анық тама: Турист – саяхат жасағ ан жә не барғ ан жерінде ең аз бір тү н қ алғ ан кісі деп атауғ а болады.

Басқ а да бір анық тамаларғ а кө з салсақ, дайма ө мір сү рген жерінен басқ а жерге жә не ең аз 24 сағ ат қ онақ жайда болғ ан ақ шалай пайда кө зін мақ сат етпеген кісі. Римде 1963 жылы болғ ан Ұ лыстар арасы Туризм жә не Қ онақ жай Саяхат конференциясында туризм жә не туристке байланысты бірнеше анық тамалар қ абылданды.

1. Шетелдік саяхатшы.

Елімізге шетелдік мемлекеттен келген жә не қ онақ жай орнында 24 сағ аттан аз немесе кө п болғ ан барлық кісілер.

2. Шетелдік турист.

Барғ ан жерінде ең аз 24 сағ ат қ алғ ан жә не сол жақ та тү неген кісі.

3.Экскурсиянист.

Брағ ан жерінде 24 сағ аттан аз қ алғ ан, тү немеген кісі.

4. Турист жә не экскурсиянист болып табылмайтын тұ лғ алар:

. Кө шпенділер

. Елшілік қ ызметкерлері

. Шетелдік дипломаттар

. Шетелдік ә скер ұ йымдарының қ ызметкерлері.

Осындай жү йелерді қ орыта келе туризм адамдардың қ арым – қ атынасын байланысырады, адамның рухани байлығ ын артырып, қ оршағ ан ортағ а деген кө зқ арасын кең ейте тү седі. Президентіміз Нұ рсылтан Ә бішұ лы Назарбаев 1998 жылы 27 ақ пандағ ы бағ дарламасы жарлығ ына қ ол қ оюы арқ ылы, республикамыздағ ы мемлекеттік мұ ражайларғ а, ескерткіштерге, тарихи орындардың қ айта қ ұ руғ а кө ң іл бө лді. Демек болашақ та туризм мемлекетіміздің басты бір экономикалық пайда кө зі болатынына сенемін. Президентіміздің осы жарлық қ а қ ол қ оюы арқ ылы Ұ лы Жібек Жолы бойындағ ы ескі қ алалар, орта ғ асырдың сә улет ө нері, кө птеген мұ ражайларғ а кө ң іл бө лініп, мемлекетіміздегі туризмді дамыту жолындағ ы алғ ашқ ы іс – шара деп есептеймін.

Осындай кө рнекті қ адамдар, туристік саяхатқ а қ ызығ ушылыр санын артырады, ә лемдік туризм нарығ ында мемлекетіміз белді орын иесі бола алады. Бә рімізге белгілі болғ андай кез – келген турист ү шін, қ ызық ты экскурсиялық орындармен бірге, мемлекеттер аралық стандарттарғ а сай саяхатшылар ү шін жатын орын, тамақ тану сияқ ты адам баласының сұ раныстарымен қ амтамассыз етуіміз қ ажет.

Лекция. Тақ ырыбы: Туризм индустриясының жә не қ онақ ү й сервисінің ә йгілі ұ йымдастырушылары. Қ онақ жайлылық қ ызметінің ерекшеліктері мен ө зектілігі.

Жоспар

1. Туризм индустриясының жә не қ онақ ү й сервисінің ә йгілі ұ йымдастырушылары.

2. Қ онақ жайлылық қ ызметінің ерекшеліктері мен ө зектілігі.

Туризмнің негізін қ алаушы, оның жаң а формасын адамның тұ рмысына ендірген Томас Кук. Жаппай адамдардың саяхатын ұ йымдастырудың пайдалы екенін Баптистердің пасторы бірінші болып білді. 1843 жылы кө рші ауылғ а экскурсияғ а темір жолмен саяхатқ а шығ уды ұ йымдастырды. Т. Кук салауатты ө мір салтын ұ станып жә не оның пайдалы екенін халық қ а тү сіндіре отырып, олардың бос уақ ытын мә дени іс шаралармен айналыстыру мақ сатында кө птеген экскурсиялар ұ йымдастырды. Бірінші турда 570 адам қ атысты. Саяхаттың ә серлі болуы ү шін оркестр шақ ырылды. Саяхат уақ ытысында оларғ а шай мен бә ліш ұ сынылды. Тур жетістікке жетіп одан кейінде саяхаттар ұ йымдастырылып, кейіннен туристік бизнеске айналды. Саяхаттарды кө птеп ұ йымдастырудың арқ асында тасымалдау жә не туристік қ ызмет кө рсетушілерден жең ілдіктер алды. 1950 жылы Т. Куктың ұ йымдастырушылық қ ызметінің қ олайлылығ ынан кө птеген адамдар халық аралық жә рменкеге Лондонғ а барып қ айтты. Барлық елдің провинцияларында саяхаттар кө птеп ұ йымдастырыла бастады. Экскурсанттардың саны 165 мың ғ а жетті. Коммерциялық қ ызметте бизнестің бұ л тү рі жетістікке жетті.

1855 жылы Т. Кук Париждегі бү кіл ә лемдік жә рменкеге баруды ұ йымдастырды, ал бір жылдан кейін оның басқ а елдердегі турагенттік филиалдары барғ ысы келгендерге Еуропағ а турларды ұ сынды. Сервистің жоғ ары болуы, қ ызық ты бағ дарлама, тамақ тың талғ амдығ ы, жең ілдіктер Т. Куктың коммерциялық қ ызметін жетістікке жеткізді.

Т. Кукпен бірге 14 жыл бойы бірге саяхаттарғ а шық қ ан викарий осы уақ ытқ а дейін туристерден ешқ андай қ иындық туындамағ андығ ынына кепілдік берген.

1841 жылы Т. Кук ө зінің тұ ратын жерін ө згертіп, қ онақ ү й ашқ ан. Ө зінің антиалкогольдік принципін қ онақ ү й клиенттеріне де ұ станғ ан Т.Кук спирті бар сусындарды сатуғ а тыйым салды. Қ онақ ү йдің ішінде темекі шегуге де рұ хсат бермеді.