Дәріс. Тақырып: Кинематикалық жұп бейнесінің белгілері

Тақ ырып: Кинематикалық жұ п бейнесінің белгілері. Кинематикалық тізбек жалпы кө рінісінің қ ұ рылымдық формуласы. Еркіндік дә реже саны.

Механизмдердің сұ лба бейнесінде кинематикалық жұ п жә не буындарының конструкциялық бейнесінің орнына олардың сызба белгілеу бейнесі дұ рыс. Инженерлік практикада қ олданылатын кең ірек таралғ ан кинематикалық жұ п белгілеу бейнесі 1-кестеде келтірілген.

1-кесте

Кинематикалық жұ п белгілеу бейнелері

I 1 5 Шар –

жазық тық

II 2 4 Шар –

цилиндр

III 3 3 Сфералық

III 3 3 Жазық тық ты

IV 4 2 Цилиндрлі

IV 4 2 Сфералық

саусақ ты

V 5 1 Ілгерілемелі

V 5 1 Айналмалы

V 5 1 Бұ рандалы

Кинематикалық тізбек

Кинематикалық жұ п кө мегімен жалғ асқ ан буындардың жү йесін кинематикалық тізбек дейміз. Кинематикалық тізбек жазық жә не кең істік болып екі топқ а бө лінеді. Жазық кинематикалық тізбек буындарының нү ктелері бір жазық тық та немесе параллель жазық тық тардың бойында қ озғ алады. Кең істік кинематикалық тізбек буындарының нү ктелері кең істік қ исық тың, жазық қ исық тың немесе параллель емес жазық тық тардың бойында қ озғ алады. Кинематикалық тізбек қ арапайым жә не кү рделі болып екіге бө лінеді.

Кинематикалық тізбек

4

a b

a) қ арапайым кинематикалық тізбек b) кү рделі кинематикалық тізбек

1-сурет

Ә рбір буыны екіден кө п емес кинематикалық жұ п қ ұ рамында болатын тізбекті, қ арапайым кинематикалық тізбек дейміз (1- а сурет). Ең болмағ анда бір буыны екіден кө п кинематикалық жұ п қ ұ рамында болатын тізбекті, кү рделі кинематикалық тізбек дейміз (1- b сурет). Бұ л кинематикалық тізбек алты буыннан қ ұ рылғ ан, ал ү шбұ рыш буынына ү ш кинематикалық жұ п кіреді. Келтірілген кинематикалық тізбектер қ ұ рамына тек айналмалы жұ п кіреді.

Қ арапайым жә не кү рделі кинематикалық тізбектер тұ йық талмағ ан жә не тұ йық болып екіге бө лінеді. Бір ғ ана кинематикалық жұ п қ ұ рамында болатын буындары бар тізбек, тұ йық талмағ ан кинематикалық тізбек деп аталады (1-сурет). Ә рбір буыны ең болмағ анда екі кинематикалық жұ п қ ұ рамында болатын тізбек, тұ йық кинематикалық тізбек деп аталады (2-сурет).

Тұ йық кинематикалық тізбек жә не механизм сұ лбасы

a) b

a) тұ йық кинематикалық тізбек b) механизм сұ лбасы.

2-сурет

Механизм

Бір немесе бірнеше буындардың қ озғ алысы белгілі болғ анда, қ алғ ан буындардың қ озғ алысы бір мә нді анық талатын кинематикалық тізбек механизм деп аталады. Қ озғ алыс заң ы берілген буынды бастапқ ы буын деп атайды (кейде бұ л буын жетекші деп аталады). Буындардың анық талғ ан қ озғ алысын алу ү шін, механизмнің кинематикалық тізбегі тұ йық жә не бір буыны қ озғ алмайтын болуы қ ажет.

2, b – суретте кө рсетілген механизм бейнесі оның кинематикалық сұ лбасы деп аталады. Механизм қ озғ алысын оқ ып ү йрену ү шін, оның қ ұ рылымдық сұ лбасын білу жеткіліксіз. Буындардың ө зара орындарына, қ озғ алысына ә серін тигізетін, буындардың ө лшем бірліктерін білу қ ажет. Сондық тан, механизм буындарының қ озғ алысын оқ ып ү йрену ү шін, кинематикалық модель деп аталатын механизмнің кинематикалық сұ лбасын қ ұ рады.

Механизмнің кинематикалық сұ лбасы қ абылданғ ан масштаб бойынша барлық буындардың пішінін жә не ө лшем бірліктерін есепке ала отырып тұ рғ ызамыз.

Мысалы, іштен жанатын двигатель механизмін қ арастырамыз. Бұ л механизмнің буындары жалпы бір жазық тық қ а параллель қ озғ алатын болғ андық тан, кез келген буынның қ озғ алысын оқ ып ү йрену ү шін, қ андай да бір нү ктесінің қ озғ алысын оқ ып ү йрену жеткілікті. 3-суретте двигатель кинематикалық сұ лбасы кө рсетілген.

Механизмнің поршенді двигатель кинематикалық сұ лбасы

3-сурет

Барлық буындардың қ ажетті ө лшемдері қ андай да масштаб m _l м/мм арқ ылы ө лшенеді, суретте бір миллиметрге m _l сә йкес келеді яғ ни 1 мм ® m _l м.

Егер механизм буындары кең істікте қ озғ алатын болса, онда кинематикалық сұ лбасын қ ұ ру қ иынғ а соғ ады. Мұ ндай жағ дайда кинематикалық сұ лбасы екі немесе кейбір жағ дайларда ү ш перпендикуляр жазық тық тарғ а проекциялары арқ ылы қ ұ рылады.