Дәріс. Тақырып: Жазық механизм жоғары жұптарын төменгі жұптармен ауыстыру.

Тақ ырып: Жазық механизм жоғ ары жұ птарын тө менгі жұ птармен ауыстыру.

Жазық механизм қ ұ рамында тө менгі жә не жоғ ары жұ п қ ұ ратын буындары мү мкін болатындығ ы белгілі. Механизм қ ұ рылымын жә не кинематикасын оқ ып ү йренгенде кө п жағ дайларда кинематикалық тізбектердің немесе буындардың жоғ ары жұ птарын, тек тө менгі айналмалы жә не ілгерілемелі V класс жұ тар арқ ылы ауыстырғ ан қ олайлы болады. 1 – суретте кө рсетілген ү ш буынды механизмді қ арастырамыз. Механизмді тірек 1 – мен V класса A жә не B айналмалы жұ п қ ұ рамында қ озғ алмалы 2 жә не 3 буындары жә не элементтері a жә не b шең бер радиусы O ₂ C и O ₃ C болатын жоғ ары IV класс жұ п C қ ұ рады. (5) – формуланы пайдаланып еркіндік дә режесін есептейміз:

W = 3 n – 2 p ₅ – p ₄ = 3× 2 – 2× 2 – 1 = 1.

Екі дө ң гелек тү ріндегі жоғ ары класс механизм жә не оны ауыстыратын топсалы тө рт буынды механизм сұ лбасы

1 – сурет

Қ арастырылатын механизмді оғ ан эквивалентті топсалы тө рт буынды AO ₂ O ₃ B механизм арқ ылы ауыстыруғ а болатынын кө рсетуге болады. С нү ктесіндегіIV класс кинематикалық жұ п, O ₂ жә не O ₃ нү ктелері қ ұ рамында болатын айналмалы V класс жә не 4 – буынымен ауыстыруғ а болады. Ауыстырылғ ан механизм AO ₂ O ₃ B ауыстырушы механизм деп аталады. Ауыстырушы механизмнің еркіндік дә режесі W берілген механизмнің еркіндік дә режесіне тең болады: W = 3 n – 2 p ₅ = 3× 3 – 2× 4 = 1.

Буындардың элементтері центрлері O ₂ жә не O ₃ нү ктелері болатын шең берлер болғ андық тан 4 – буынның ұ зындығ ы O ₂ O ₃ тұ рақ ты болады. Дә л осы сияқ ты 2 жә не 3 – буындардың ұ зындық тары AO ₂ жә не BO ₃ те тұ рақ ты болады. Ауыстыратын механизм AO ₂ O ₃ B 2 жә не 3 буындардың қ озғ алыс заң дылық тары бойынша берілгеніне эквивалентті болады.

Буындарының элементтері кез келген Буындарының элементтері кез келген жоғ ары жұ пты жә не оны ауыстыратын жоғ ары жұ пты жә не оны ауыстыратынтө рт буынды топсалы механизм

сұ лбасы ү ш айналмалы жә не бір ілгерілемелі

жұ пты механизм сұ лбасы

2 - сурет 3 – сурет

Қ арастырылғ ан ауыстырушы механизм алу тә сілін кең ейтуге болады. Буындарының элементтері кез келген берілген a жә не b қ исық болатын жоғ ары жұ пты механизм берілсін дейік (2 – сурет). Ауыстырушы механизм сұ лбасын тұ рғ ызу ү шін қ исық тар жанасатын нү кте С арқ ылы нормаль nn жү ргіземіз жә не оның бойынан қ исық тар O ₂, O ₃ центрлерін белгілейміз. Жанасу нү ктесінде шең бер қ исық тығ ы жә не қ исық қ исық тығ ы екінші ретті туындысына дейін эквивалентті болатындығ ы дифференциальдық геометриядан белгілі, сондық тан, ауыстырушы механизм негізгі берілген механизміне сол дә режеде эквивалентті, яғ ни механизмдердің аттас нү ктелерінің орындары, жылдамдық тары жә не ү деулері бірдей болады.

Егер буындардың жанасатын бір элементі қ андай да қ исық, ал екіншісі тү зу b болса, онда екінші профилінің қ исық тығ ы шексіздікте болады (3 – сурет). Бұ л жағ дайда ауыстырушы 4 – буын O ₂ қ исық тық центрінде 2 – буын элементімен V – класс айналмалы жұ п арқ ылы жалғ асады.

Буындарының элементтері кез келген қ исық жә не нү кте болатын жоғ ары жұ пты жә не оны ауыстыратын кривошип – жылжымалы механизм сұ лбасы

Келесі мү мкін болатын жағ дай - жанасатын элементтің біреуі қ исық a, ал екіншісі нү кте C (4 – сурет). Бұ л жағ дайда С элементінің қ исық тық центрі С нү ктесінде тү йіседі, сондық тан, ауыстырушы 4 – буын O ₂ қ исық тық центрінде 2 – буын элементімен V – класс айналмалы жұ п арқ ылы, ал С нү ктесінде 3 – буынымен V – класс айналмалы жұ п арқ ылы жалғ асады.

Буындарының элементтері кез келген нү кте немесе қ исық болатын жоғ арғ ы жә не ауыстыратын кривошип – бұ лғ ақ ты механизм сұ лбасы

4 – сурет

Егер бір элементі тү зу AC, ал екіншісі нү кте С болса (5 – сурет), онда ауыстырушы 4 – буын 3 – буынымен айналмалы, 2 – буынымен ілгерілемелі жұ птары арқ ылы жалғ асады. Ауыстырушы механизм 6 – суретте кө рсетілген.

Буындардың элементі – тү зу жә не нү кте Ауыстырушы механизм сұ лбасы

5 - сурет 6 – сурет

Сонымен, кез келген IV – класс жоғ ары жұ пты жазық механизмді, тек V класс тө менгі кинематикалық жұ п қ ұ рамында болатын механизм арқ ылы ауыстыруғ а болады.

Егер жазық механизм қ ұ рамындағ ы барлық IV – класты жоғ ары жұ птары тө менгі жұ птары арқ ылы ауыстырылғ ан болса, онда ауыстыратын механизм ү шін қ ұ рылымдық мынадай тү рде жазылады: W = 3 n – 2 p ₅.