Азақстан Республикасында мультимодалды тасымалдар жүйесін қалыптастыру

Қ азақ стан кө лік саласы дамуының казіргі дең гейі белгілі бір базалық жағ дайларды қ амтамасыз етеді жә не сол арқ ылы мультимодалды тасымалдар жү йесін қ алыптастыру ү шін қ олайлы жағ дайлар жасайды.

Мә селен, кө лік кешенінде қ ажетті бастапқ ы инфрақ ұ рылым бар (терминалдар мен қ атынас жолдарының желесі), жү ктерді есіктен есікке дейін жеткізуді қ амтамасыз ету ү шін аралас тасымалдар қ олданылады.

Республикада жұ мыс істейтін кө лік-экспедициялық фирмалар технологиясы бойынша мультимодалдығ а жақ ын тасымалдарды орындайды, бірақ олар осы сө здің тура мағ ынасында бірқ атар себептер бойынша мультимодалды тасымалдарғ а толық сай емес.

Қ азірдің ө зінде мультимодалды тасымалдарды ұ йымдастыруғ а болатын тасымал қ ызметінің белгілі бір салаладары бар.

Мә селен, бірінші кезенде мультимодалды технологияларды қ олдану ү шін оң тайлы сала тұ рақ ты тасымалдар болуы мү мкін.Сол тасымалдарды жетілдіру сө зсіз нақ ты экономикалық нә тиже береді.Олар ең алдымен едә уір алыс қ ашық тық тарғ а жасалатын автомобиль тасымалдары.

Респубилка темір жол станцияларынан едә уір алыс қ ашық тық та орналасқ ан.Тү пкірдегі ә кімшілік аудандарғ а кө тере жеткізілетің жү к тасымалдары да мультимодалды тасымалдарды қ олданудың нақ ты саласына айналуы мү мкін.Осы тасымалдарды, ә сіресе республика ішіндегі қ атынастарда қ азір бастан аяқ дерлік кө біне автокө лік жү ргізеді.Экономикалық негізделген жағ дайларда маршруттың бір бө лігіне темір жолдарды қ осу арқ ылы мультимодалды технологияларды қ олдану жабдық тау шығ ындарын едә уір азайтуы мү мкін.

Оң тү стіктегі ө ндіруші аудандардан солтү стіктегі тұ тынушы аудандарғ а ауыл шаруашылық ө німдері сияқ ты халық тұ тынатын тауарларды тасымалдау ү шін де мультимодалды тасымалдар ұ йымдастыру перспективалы.Осындай тасымалдардың айқ ын кө лік схемасы қ оғ амдық шығ ындарды ү немдеуді қ амтамасыз еткен болар еді.

Республикада мультимодалды тасымалдарды дамыту ү шін қ олайлы алғ ышарттардың қ атарына сондай-ақ ә ркелкі кө лік тү рлерінің тоғ ысына орналасқ ан ірі кө лік тораптарының болуын да жатқ ызуғ а болады.Атап айтқ анда, осы технологияларды дамыту ү шін ә леуетті мү мкіндіктер Павлодар темір жол-су кө лігі торабында бар, ол республиканың аса ірі су кү ретамыры- Ертіс ө зенімен қ иылысатын Тобыл- Қ ұ лынды темір жол магистралінің бойына орналасқ ан.

Кезінде «КК Ғ ЗИ» Екібастұ з кө мірін аралас темір жол –су қ атынасымен Ресейге тасымалын ұ йымдастырудың мақ сатқ а сә йкестігін зерттеді.Оның тиімсіздігінің басты факторлары мыналар болып шық ты: ЖЭО-на судан кө мірдің ү лкен мө лшерлерін қ абылдау ү шін Омбыда қ ажетті керек-жарақ тың болмауы; ү лкен навигацияаралық қ осалқ ы қ орлар жасау қ ажеттілігі; кө мір таситын кемелерлді тиеуді шектейтін ө зен фарватерінің жай- кү йі; кө мір тиеу кезінде темір жол вагондарының бос тұ руларын азайтатын тоқ таусыз жұ мыс істейтін жоғ арғ ы ө німділікті техниканың Павлодар портында болмауы.

Ақ тау тең із порты ө те перспективалы мультимодалды кө лік торабы болып табылады, ол темір жол, автомобиль жә не тең із кө лігі тоғ ысында жұ мыс істейді.Каспий тең ізі арқ ылы Ресеймен, Закавказьмен жә не Иранмен паром қ атынасын ұ йымдастыруғ а байланысты мультимодалды кө лік схемаларын қ олдану бойынша порт мү мкіндігі ә сіресе ө сті.

Мультимодалды технологияларды қ олдану ү шін экспорттық -импорттық тасымалдар саласында белгілі бір алғ ышарттар бар, мұ нда ө су ү дерісімен біршама орнық ты жү к тасқ ындары қ алыптасты.Осы тасымалдардың тиімділігін арттыру – еліміздің сыртқ ы экономикалық қ ызметін жетілдіру фактілерінің бірі.

Желінің кейбір жеке бағ ыттарында мультимодалды технологиялар- контрейлерлік тасымалдарды пайдалану арқ ылы транзиттік тасымалдар ұ йымдастыру ә бден мү мкін.

Бірақ сонда да болса мультимодалды тасымалдар жү йесін қ алыптастыру республикада ө те баяу жү ріп жатыр.

Қ азақ стандағ ы кө лік қ ызметтері рыногына мультимодалды технологиялардың баяу «енуі» себептерінің бірі, шамасы, елеулі тұ рақ ты нә тиже алу ү шін тасымал шарттарын жетілдіруге қ аражаттар салудың қ ажеттілігі мен орындылығ ын ынталандыратын шоғ ырланғ ан тұ рақ ты жү к тасқ ындарының жоқ екендігі болса керек.

Мультимодалды тасымалдардың дамуын тежейтін себептердің біріне мамандандырылғ ан жылжымалы қ ұ рамның болмауы мен жү ктердің қ ауіпсіздігі мен сақ талуына кепілдіктің жеткіліксіз дең гейін жатқ ызу керек.

Жә не ең ақ ырында, компьютерлік технологияларғ а негізделетін қ азіргі заманғ ы ақ параттық қ амтамасыздандырусыз мультимодалды тасымалдарды ұ йымдастыру мү мкін емес.

Мультимодалды тасымалдарды дамыту республика қ ажеттіліктеріне кө лік қ ызметін кө рсетудің ғ ана емес, сонымен бірге халық аралық тасымалдардың да тиімділігін арттырудың маң ызды шарты.

Мультимодалды тасымалдардың ұ йымдастыру принциптерін Қ азақ стан аумағ ында транзиттік жү ктердің ө туі кезінде ойдағ ыдай пайдалануғ а болады, мұ ның республика ү шін ерекше маң ызы бар, ө йткені ел аумағ ын бірқ атар халық аралық трансконтиненталды дә ліздер қ иып ө теді.