Зерттеудің көкейкестілігі.

Жұ мыстың кө кейкестілігін анық тауда қ орғ алып отырғ ан тақ ырыптың қ азіргі таң дағ ы зерттелу дең гейіне бағ а беріліп, аталмыш тақ ырыптың зерттелу қ ажеттілігі негізделеді. Жұ мыстың кө кейкестілігі ә лемдік жә не отандық ғ ылымның дамуындағ ы қ ажеттілікті ескере отырып, қ азіргі заманғ ы жетістіктер тұ рғ ысынан бағ аланады.

2. Зерттеудің мақ саты. Зерттеу жұ мысының негізгі тақ ырыбына қ арай оның мақ саты анық талады. Зерттеу мақ саты жұ мыстың кезең дік жә не қ орытынды нә тижелеріне бағ ытталады. Зерттеудің тақ ырыбы мен мақ сатын негіздеу жұ мыстың бірінші кезең інің нә тижесі болып табылады. Жұ мыстың тақ ырыбы мен мақ сатын анық тау қ ұ рамдас екі элементтен тұ рады: зерттеу нысаны мен кү тілетін нә тижелері. Мақ саттың ү шінші элементі – ол нә тижеге жету жолы. Шын мә нінде зерттеу мақ сатынан жалпы зерттеуде кө зделетін ой – тұ жырымдар анық талады. Сондық тан, жұ мыстың мақ саты қ ысқ а да нұ сқ а, мә нді ә рі нақ ты болу шарт. Дұ рыс қ ойылғ ан мақ сат зерттеу тақ ырыбының тү бегейлі анық талуына ық пал етеді.

Зерттеу мақ сатының тө мендегідей бірнеше қ ызметі бар:

2.1. Танымдық қ ызметі – зерттеу мә селелері бойынша теориялық шолу жасау жә не тұ жырымдау; ғ ылыми зерттеудің тиімді жолдарын іздестіру; зерттеу пә нін негіздеу; зерттеу мақ сатын анық тау; зерттеліп отырғ ан тақ ырыпқ а сә йкес зерттеудің теориялық жә не тә жірибелік бө лімдерінің бағ ыты мен кө лемін анық тау; зерттеу тақ ырыбына байланысты зерттеу қ ұ былыстарын топтасыру, теориялық пайымдаулар мен болжамдар жасау; зерттеу нысаны мен зерттеу пә нінің нұ сқ аларын жасау; жалпы тұ жырымдар мен қ орытындылар жә не кү тілетін нә тижелерді анық тау.

2.2. Бағ алаушылық қ ызметі – зерттеу мә селелері бойынша толық жә не дұ рыс шолу жасау, зерттеу міндеттерінің қ ажеттілігі мен жеткіліктілігін анық тау; теориялық зерттеулердің қ ажеттілі мен жеткіліктілігін анық тау; зерттеу бағ дарламасының қ исынды ә рі кең кө лемді болуын қ амтамасыз ету; зерттеу ә дістемесінің дұ рыстығ ын дә лелдеу; теориялық жә не тә жірибелеік негіздемелердің кү тілетін қ орытынды нә тижелерге сай болуын анқ тау; жасалғ ан модельдердің дұ рыс ә рі қ арапайым болуын қ амтамасыз ету; зерттеу нысанының мазмұ нын анық тау жә не топтастыру; зерттеу жұ мысының нә тижелерін пайдалануғ а болатын салаларды анық таудың алғ ышарттарын жасау.

2.3. Зерттеу мақ сатын дұ рыс қ оя білу ү шін тө мендегі мә селелерді анық тау керек:

- зерттелетін мә селе мә ні жә не оның қ андай негізгі қ арама-қ айшылық тары бар; болашақ та жү ргізілетін тә жірибелік жә не теориялық сипаттағ ы ғ ылыми зерттеу арқ ылы шешуге болатын мә селелер;

- зерттелетін нысанның қ ұ рылымы мен қ ызмет кө рсету заң дылық тарын тү сіндіру ү шін қ олдануғ а болатын теориялық білім;

- зерттеуді теориялық жә не тә жірибелік негіздеудің басты жолдары мен кө лемі;

- зерттеу нысанының теориялық жә не тә жірибелік негіздемесін жасауғ а қ ажетті педагогикада кездесетін ә діснамалық тұ ғ ырлар мен ұ станымдыр.

3. Зерттеу нысаны – зерттеу аясын анық тауғ а мү мкіндік беретін тұ жырымдар мен байланыстар жиынтығ ы. Нысанды анық тағ анда педагогикалық концепцияларды талдап, оның заман талабына сай, даму жолдарын есте сақ тау қ ажет.

Ізденуші міндетті тү рде мыналарды еске сақ тауы керек:

- зерттеудің нақ тылы нысаны – маң ызды, ә рі мазмұ нды ғ ылыми акция. Ол зерттеушіге біртұ тас, кең мағ ынада зерттеу пә нінің орны мен беретін білімін анық тауғ а жол ашады;

- нысан шексіз кең аталмауы керек, ол объективті шындық тың шеберінен шық пауы керек;

- нысан зерттеудің басқ а қ ұ рамды бө ліктерімен тікелей байланысты сипаттайтын маң ызды элемент болуы керек;

- нысан белгілі білімдер жү йесі арқ ылы берілген педагогикалық шындық ты сипаттауы қ ажет.

4. Зерттеу пә ні – зерттеу жұ мысының бағ ыты болып табылатын белгілі бір маң ызды қ ұ былыстар, оқ иғ алар, фактілер жә не ә рекеттердің жиынтығ ы.

Зерттеу жқ мысының нысаны мен пә ні ғ ылыми процесс категориялары ретінде бір-бірімен жалпылай жә не жекеше байланысты болады. Зерттеу пә ніне белгілі бір ғ ылыми қ ырынан қ арастырылатын зерттеу аясына жататын мағ лұ маттар кіреді:

а) терең арнайы зерттеуді қ ажет ететін қ ұ рылымдар мен қ арым-қ атынастың нә тижесі, ізденістің шекарасы мен бағ ыттары, оларды сә йкес ә дістер мен тә сілдер арқ ылы шешудің мү мкіндіктері мен маң ызды міндеттері;

б) қ ойылғ ан мә селелерде кө рсетілген маң ызды болжамдар, оларды бір жү йеден уақ ытша алу жә не қ осу мү мкіндіктері;

в) ерекшеленген жеке мә селені кө руге мү мкіндік беретін айқ ындау нү ктесі, мә селенің ішкі мә ндік байланысы, яғ ни, нысанды зерттеулің белгілі бір қ ыры.

Ізденуші міндетті тү рде мыналарды сақ тауы керек:

· зерттеу пә ні нысан немесе нысанның тек бір бө лігі ғ ана емес, нысанды анық тауғ а болатын немесе оғ ан кіретін “есік” іспеттес болуы керек. Нысан мен пә ннің айқ ындалғ ан тә уелділігі мен байланысы неғ ұ рлым жоғ ары болғ ан сайын, зерттеудің теориялық дең гейі, ә діснамалық нақ тылығ ы мен тұ тастығ ы айқ ындала тү седі;

· зерттеу пә нін таң далғ ан ғ ылыми концепцияғ а орай нақ тылы талдаулар жасауғ а жә не кө здеген мақ сат-міндеттерді жү йелі жеткізе беруге мү мкіндік беретіндей етіп, ғ ылыми шындық қ а негіздей отырып зерттеушінің ө зі қ ұ райды.

· пә ннің қ ұ рамына нысанның даму тарихы жә не ол туралы білімдер, оның маң ызды қ асиеттері, сапасы мен даму заң дылық тары, пә нді тұ жырымдау ү шін қ ажетті логикалық аппарат пен ә дістер кіреді;

· зерттеу пә ні нысанғ а қ арағ анда тар ұ ғ ым. Ол нысанның бір элементі, бө лігі, қ ыры болып табылады. “Нысан” жә не “пә н” тү сініктері салыстырмалы тү сініктер. “Зерттеу пә ні” ұ ғ ымы “зерттеу нысанына” қ арағ анда нақ тырақ;

· зерттеу пә нін анық тай отырып, зерттеуші соң ғ ы нә тижеге жету мү мкіндіктерін алдын-ала болжай алады;

· нысан мен пә ннің ара қ атынасын қ ысқ аша былай сиапттауғ а болады: нысан – объективті, ал пә н – субъективті;

· пә н – зерттеу нысанының моделі;

· зерттеу нысаны мен пә нін анық тау зерттеушінің алынғ ан тақ ырыптың маң ызын тү сіну дә редесін жә не зерттеу барысындағ ы бағ ытын кө рсетеді.

5. Зерттеудің ғ ылыми болжамы – зерттеу мә селелерінің маң ыздылығ ы мен қ ажеттілігін, жаң алығ ын, практикалық маң ызын, зерттеу жү ргізудің кө кейкестілігін, алынғ ан нә тижелердің шынайылығ ын анық тайды.

Ғ ылыми болжам педагогикалық зертеу барысында белгілі бір алынғ ан тә жірибеге сү йене отырып, алдын ала пайымдаулар жасау ү шін қ ажет.

Педагогикалық зерттеулердің болжамын дұ рыс қ ұ ра алу ү шін тө мендегідей мә селелерді білу керек:

· педагогикалық зерттеулер боолжамының мә ні, тү рлері жә не қ ұ рылымы;

· педагогикалық зерттеулер болжамына қ ойылатын ә діснамалық талаптар;

· зерттеу болжамдарын анық тау кезең дері;

· зерттеу болжамын анық тау бойынша тә жірибелік нұ сқ аулар мен болжам қ ұ руда кететін қ ателіктер;

· педагогика саласындағ ы зерттеу болжамын айқ ындаудың ү лгілері;

1. болжам мә селелрі бойынша ғ алымдардың кө зқ арастары.

Педагогикалық зертеулердің 3 тү рі бар:

а) сипаттамалы болжам (себептер мен олардың салдары сипатталады);

ә) тү сіндірмелі болжам (себептер мен олардың салдары тү сіндіріледі);

б) прогностикалық болжам (ойлау экспериментінің негізінде ә леуметтік шындық ты бейнелейтін алыс болашақ ты болжайды).

6. Зерттеудің міндеттері

Зерттеуді жү йелі отырып зерттеуші мақ сатқ а жетудің жолын кө рсететін бірқ атар жекелеген міндеттерді анық тайды. Ә діснамалық талаптарғ а сә йкес мұ ндай міндеттер саны 5-6 дан аспауы керек. Олар зерттеу мақ сатына жету ү шін қ ажет шешімдердің ө зара байланысқ ан жиынтығ ы болуы керек. Зерттеу міндеттерін іздену жолының бағ ытын нақ тылауғ а мү мкіндік беретіндей етіп тү зу керек. Жалпы зерттеудің мақ сатын жекелеген міндеттерді рет-ретімен шешуді кө здей отырып қ ұ растыру керек.

Дидактикада ә р тү рлі сипаттағ ы зерттеу жұ мыстарының жіктемелік белгілерінің қ ұ рамы келесі терминдер арқ ылы айқ ындалады: талдау ендіру; айқ ындау; болжам; қ осымша; зерттеу; қ олдану; нақ тылау; қ орытындылау; негіздеу; талқ ылау; сипаттау; анық тама; теріске шығ ару; бағ алау; дайындау; дә лелдеу; мә селені қ ою; қ ұ растыру; жү йеге келтіру; жетілдіру; нақ тылау.