Кіріспе. 1.Топырақ бонитетінің қысқаша тарихы

Мазмұ ны

Кіріспе.................................................................................................... 4

1.Топырақ бонитетінің қ ысқ аша тарихы............................................ 6

2. Топырақ бонитетін анық тау ә дістері мен тә сілдері....................... 11

2.1 Топырақ бонитеті - Мемлекеттік жер кадастрының

маң ызды бө лігі.......................................................................................21

2.2 Топырақ бонитетінің критерилері мен

негізгі принциптері................................................................................30

3. Топырақ бонитетінің балдарын шығ ару тә сілдері....................... 36

3.1 Бұ рынғ ы Одақ тағ ы жә не Қ азақ стандағ ы алғ ашқ ы

жерді бағ алаудың принциптеріне қ ысқ аша шолу..............................45

3.2 Тә уелсіз Қ азақ стандағ ы жер бағ алаудың жаң а кезең і.......50

3.3 Топырақ бонитетінің (1979ж) Мемлекеттік

ә дістемесі..............................................................................................52

4. Қ останай облысының топырақ тарының сапасын (бонитетін)

бағ алау.........................................................................................53

4.1 Топырақ бонитировкасындағ ы жә не топырақ

зерттеудегі материалдардың жағ дайы................................................67

4.2 Топырақ бонитировкасын жү ргізу жұ мысындағ ы негізгі

кө лемі, мерзімі жә не бағ асы................................................................70

Қ орытынды...........................................................................................72

Қ олданылғ ан ә дебиеттер.....................................................................73

Кіріспе

Топырақ дү ние жү зіндегі тарихи кезең дерде дамығ ан адамзат қ оғ амдары мен табиғ и байлық тарының заттық (материалдық) негізі болып табылады. Ол ү лкені-кішілі организмдердің Жер планетасындағ ы аналық жыныстармен ө зара ә рекеттесуінің арқ асында тү зіледі. Сондық тан топырақ тірі жә не ө лі заттардың физико-химиялық кү рделі бірігуінен пайда болғ ан биосфераның литосфера деп аталатын биокосты бө лігіне кіреді.

Бонитеттеу (латынша bonitos – жақ сы), яғ ни ізгі сапалық деген мағ ына береді. Бонитеттеу топырақ тарды бағ алау, ауыл жә не орман шаруашылығ ында, ө ндірістік қ ұ рал тұ рғ ысында, топырақ тың сапасын салыстырмалы бағ алау, ол топырақ қ асиеттері мен ө нім дең гейін есептеуге негізделген жә не санды кө рсеткіштері мен (баллдар) белгіленеді. Ғ алымдардың анық тауы мынадай: - Соболев С – «Бонитировка немесе топырақ ты сапалы бағ алау деген тү сінік - топырақ тарды ө німділігі тұ рғ ысынан арнаулы жіктеу; ол топырақ тардың, ауылшаруашылық дақ ылдарының ө сіп-дамуына оң тайлы жә не олардың орташа кө пжылдық ө ніктілігіне сай (корреляция) келетін, ең маң ызды белгілері мен қ асиеттері негізін қ ұ райды».

- Карманов И – «Бонитировка деген – ық тималды егіншіліктің қ арқ ынды дең гейіндегі топырақ тарды ө німділігі тұ рғ ысынан салыстырмалы бағ алау».

- Гаврилюк Ф – «Бонитировка деген ө німділік қ абілетіне қ арай топырақ тардың қ асиеттерін салыстырмалы бағ алау;...ол деген топырақ тарды тектік - ө ндірістік жіктеу; олардың қ ұ нарлығ ы балл арқ ылы есептеледі; топырақ тар сапасының ө німділігі мен оң тайлылық кө рсеткіші».

Мемлекеттік жер кадастрыжерлік учаскелер туралы барлық мә ліметтерді (информация) қ амтиды.

Учаскелер болса мызғ ымайтын нысан (объект) – жерлік учаскеге меншіктік қ ұ қ ық, жерді пайдалануғ а қ ұ қ ығ ы (жерлік учаскелердің мө лшері мен сапалық кү йі, қ ұ ны, т.б.) жә не нарық тық экономиканың тіршіліктік (функциялық), сондай-ақ жер қ орын нә тижелі басқ ару қ ұ ралы болып саналады. Ол жерлік нарық ты дамытуғ а, бағ алауды жетілдіруге, дұ рыс салық салуғ а жә не т.б. жер тө лемдерін атқ аруғ а, ипотектік (жерге қ арыз алу) кредиттеуге жә не фискалдық (мемқ азна ынтасы) саясатты іске асыруғ а себептеседі.

Топырақ тарды бағ алау жалпы мемлекеттік проблемағ а айналып, жер кадастрдың (қ ұ жаттар жиынтығ ы) қ ұ рамдық бө лігі болып саналады.

Ал топырақ тарды бағ алау болса аталғ ан жер кадастр мә селелерін шешуге керек қ ұ жат. Солардың бастығ ы- ауылшаруашылығ ы ө ндірісінің негізгі қ ұ ралы – жер туралы деректермен жоспарлау мекемелерін қ амтамасыздау, жерлік деректер болса ауыл шаруашылық ө ндірісінің жоспарлау, ұ йымдастыру мә селелерін шешуге, ауыл шаруашылық кә сіпорындарының ө ндірістік ә рекетінің нә тижелерін бағ алауғ а, шаруашылық есептік қ атынастар жү йесін, ауыл шаруашылық ө німдеріне мемлекеттік бағ аларды, материалдық - техникалық қ амтамасыздандыруды, салық салуды, кредиттеуді, т.б.реттеуге керек.

Бонитеттеудің мақ саты ауыл шаруашылық дақ ылдар жә не табиғ и шө птесіндер мен ормандар ө сіп-ө нуіне ең қ олайлы топырақ тарды анық тау, оның материалдары аймақ тық ғ ылыми негізделген, ө ндірістің топырақ – климаттық жағ дайларын сә йкес қ олданылатын, егіншілік жү йесін енгізуге, тың айтқ ыштарды дұ рыс жә не тиімді пайдалануғ а жә не –де басқ а мелиоративтік – топырақ қ ұ нарлығ ын қ айтаруғ а, тұ рақ тылауғ а жә не кө теруге бағ ытталғ ан шараларды енгізуге керек. Жерді (топырақ ты) бағ алау жұ мыстарының топырақ жамылғ ысын бұ зылудан, батпақ тану, қ айта сортандану мен ластанудан, т.б. қ ұ былыстардан қ орғ ауда маң ызы зор., себебі жердің (топырақ тың) пайдалануы мен кү йін анық тау, оның саны мен сапасын қ атал есептеу, яғ ни топырақ тарды бағ алау материалдары негізінде жү ргізіледі.Сонымен қ атар, топырақ бонитеті- топырақ қ а ө ндірістік тұ рғ ыдан салыстырмалы бағ а беру. Мен осы дипломдық жұ мысымның материалдарын 2006 жылдың ақ пан айының 6-17 аралығ ындағ ы дипломдық практика кезінде ГОСПЦЗем орталығ ында жә не «Республикалық ауылшаруашылығ ы кітапханасында» жыйнадым.