Тәуелсіз Қазақстандағы жер бағалаудың жаңа кезеңі

Тә уелсіз алғ ан жылдардың басында-ақ республикамыздың жер туралы заң ы қ абылданғ ан болатын. Дегенмен ол заң ның кө птеген шикілігі болып 1995 жылдың 22 желтоқ санында Елбасымыздың заң кү ші бар жер туралы уақ ытша жарлығ ы шық қ ан болатын. Жер туралы заң халық тың аса бір кө кейкесті заң ы болғ андық тан баспасө зде1999 жылы 22 маусымда жә не 2000 жылдың 7 шілдесінде ә р тү рлі дең гейде жетілдірілген нұ сқ алары жарияланып, кө пшілік талқ ылауынан, парламент сараптамаларынан ө тіп, 2001 жылдың 24 қ аң тарында Елбасымыздың қ ол қ оюымен қ абылданғ ан болатын.

Дегенмен бұ л заң ның да қ азіргі нарық тық экономикағ а дө п келмейтін тұ стары байқ алып, кө п ұ замай халық назарына ү кімет қ азіргі ә лемдік нарық тық экономикасын сә йкестендірілген Қ азақ станның Жер туралы жаң а заң ның нұ сқ асын ұ сынды. Біршама пікірталас сараптамаларын кейін Қ азақ стан Республикасының Жер кодексі кө пшіліктің қ олдануына ие болып, Елбасымыздың 2003 жылдың 20 маусымында қ ол қ оюымен қ абылданды.

Бұ л кодекстегі басты жаң алық – ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы пайдаланатын жерлердің негізінен мемлекеттік меншікте болуымен қ атар жеке меншікке тө лемақ ы арқ ылы берілуі (сатылуы). Жер кодексін талқ ылау кезінде ү лкен дау туғ ызғ ан, біршама халық қ а осы кү нге дейін кү мандандырып жү рген мә селе- осы ауыл шаруашылық жерлерінің жеке меншікке сатылуы. Біздің ойымызша, бұ л мә селеден ү рейленетін ештең е де жоқ. Біріншіден ауыл шаруашылық жерлерінің барлығ ы сатылмайды, кө п болса Қ азақ стан жерлерінің 10-15%-ы ғ ана сатылуы мү мкін. Екіншіден жеке меншікке жерді алсаң да аласың, алмасаң да аласың деп ешкім сені қ инамайды. Сатып алғ ың келмесе бірнеше жылғ а жерді мердігерлікке (арендағ а) алып пайдалан. Жерді сатып алуғ а алғ ашқ ы кезде ақ шаң жетіспей жатса оны оншақ ты жылғ а созып, бө ліп тө леуге де болады. Жеке меншікті де, ұ жымдық, акционерлік, серіктестік т.б. ә р тү рлі тү рлері болады. Қ ай тү рін ұ йымдастырсаң да ө з еркің. Ә ң гіме жерді жеке меншікке беруде болып тұ р. Себебі біздің тарихымызда ауыл шаруашылық жерлері кө п жылдар бойы аса ірі колхоз, совхоздар меншігінде болды. Практика кө рсеткендей колхоздікі, совхоздікі деген сө з ешкімдікі емес деген сө з. Сондық тан оны пайдалануда жауапкершілік болмады.

Қ азақ та «иелі жер – киелі» деген ә демі сө здер бар, оның мағ ынасы иесі бар жерді иесі тиімді пайдаланып, қ орғ ап, гү лдендіреді деген мағ ына береді. Шындығ ында да «Ө зім дегенде ө гіз қ ара кү шім бар» деген жеке меншік жер иесі ө з жерінде ең бек етіп, тер тө гуге аянбайды. Себебі бұ л жерден алынғ ан ө нім басқ а ешкімдікі емес, ө зінікі.

Жоғ арыда қ абылданғ ан республикамыздың жаң а жер кодексіне сә йкес тә уелсіз Қ азақ станның ғ ылыми негізделген, ө з табиғ и- экономикалық жағ дайларымызғ а ү йлесімді жер кадастрларын жасау қ алыптасуда. Себебі жерлерді жеке меншікке беру (сату), жалғ а беру тө лемақ ылары Қ азақ станның ә р аймақ тарында ол жерлердің қ ұ ндылығ ына қ арай ә р тү рлі. Соғ ан сә йкес, олардың тө лемақ ылары ә р тү рлі аймақ тарда ә р қ алай.