Теодолиттік жүрістер

Карьерлер мен кен кө здерінің шарттарында тү сірістің негізі ретінде теодолиттік жү рістер кең таралғ ан.

Теодолиттік жү рістер маркшейдерлік геодезиялық тірек торларының пункттерінің арасында жү ргізіледі немесе тұ йық талғ ан полигон тү рінде қ ұ рылады.

Алғ ашқ ы пункттерде теодолиттік жү ріс жағ ының жә не тірек торының пункттеріне екі бағ ытының арасындағ ы бұ рыштарды ө лшейді. Теодолиттік жү ріс жақ тарының ұ зындығ ы 100 – 9400 м арасында болу керек. Тү сіріс масштабы 1: 1 000, 1: 2 000 жә не 1: 5 000 болатын жү ріс ұ зындығ ы 1, 8; 2, 5 жә не 6 км аспау керек.

Қ ажет болғ анда жеке нү ктені полярлық ә діспен анық тауғ а болады, оғ ан дейінгі қ ашық тық 400 м аспау керек.

Сурет 3.5

Теодолиттік жү рістер жақ тарын болат ленталар, рулеткалар, қ ашық тық ө лшеуіш, жарық қ ашық тық ө лшеуіш қ ондырғ ылары арқ ылы ө лшейді. Тура жә не кері бағ ыттағ ы ө лшеулер арасындағ ы айырмашылық 1: 1 500 аспау керек. Теодолиттік жү рістегі бұ рыштық қ иыспаушылық , сызық тық қ иыспаушылық – жү ріс ұ зындығ ының 1: 300.

Екі алғ ашқ ы пункттер мен екі алғ ашқ ы бағ ыт арасында жү ргізілен тең естірілген созылғ ан теодолиттік жү ріс ү шін жү рістің орташа пункттерінің орналасуының кө лденең қ ателігі:

немесе шамалы ,

мұ ндағ ы n - полигондағ ы пункттер саны;

L - жү ріс ұ зындығ ы, м.

Сызық тар ұ зындығ ын жанама тә сіл арқ ылы анық таумен азимуттық жү рісті жү ргізу (Дурнев А.И. тә сілі). Карьерлер ойық тары немесе жыныстар ү йінділерінің жұ мыс алаң дары ө лшеуді жү ргізу ү шін қ олайсыз болғ анда немесе ө лшеу аспаптары болмағ анда қ олданылады. Ойық та А жә не В нү ктелері арасында теодолиттік жү рістің 1, 2, 3, …, п нү ктелерін орнатады. Нү ктелер арасындағ ы қ ашық тық 200 – 300 м. Қ арсы бортта кө мекші С, Д, Е нү ктелерін таң дайды. А, 1, 2, 3, … п, В нү ктелерінде β _А, α ₁, β ₁, α ₂, β ₂, …, α _п, β _п жә не β _В горизонталь бұ рыштарын ө лшейді, ал ө лшеу аспаппен алғ ашқ ы жә не бақ ылау базисінің ролін ойнайтын алғ ашқ ы жә не соң ғ ы қ абырғ аның ұ зындығ ын (А – 1 жә не п – В) ө лшейді.

Сурет 3.6

,

осыдан

I ү шбұ рышының 1-С қ абырғ асын II ү шбұ рышының 1 – 2 жә не 2 – С жә не т.б. ө лшеу ү шін қ олданады.

Жү рісті жү ргізудің тексерілуі болып п -В қ абырғ асының есептеулері мен ө лшеулерінің салыстырылуы табылады.

α жә не β ү шбұ рышының бұ рыштары 30⁰ кем емес жә не 150⁰ аспау керек, ал С, Д, F нү ктелеріндегі бұ рыштар – 10 – 15⁰ аз емес.

Тең дә лдікті бұ рыштық ө лшеулерде синустар формуласымен шығ арылғ ан салыстырмалы қ ателігі:

,

мұ ндағ ы - алғ ашқ ы қ абырғ аның салыстырмалы қ ателігі;

- α жә не β бұ рыштарының орташа ө лшеу қ ателігі;

R - I, II, III, IV жә не т.б. ү шбұ рыштары ү шін кө мекші шамалар.

жә не т.б.

II, V, VI жә не т.б. ү шбұ рыштар ү шін R^/.

; жә не т.б.

Жү рістер саны артқ ан сайын олардың ұ зындық тарының дә лдігі азаяды, сонымен бірге алдағ ы тү йін қ абырғ алардың қ ателігі келесі барлық қ абырғ алар ұ зындығ ына беріледі. Сондық тан да жү рістің ү лкен ұ зындығ ында кей қ абырғ аларды тікелей ө лшеу қ ажет.

Тә жірибеде маркшейдерлік тірек торында параллактикалық бұ рыштарды бір уақ ытта ө лшейтін жә не геодезиялық қ иыспаушылық тармен келесі жү ріс пункттерінің координаталарын есептейтін теодолиттік тү сіріс қ олдану тапты.

А, 1, 2, 3, …, 5, В – алғ ашқ ы екі пункттер арасында жү ргізілген теодолиттік жү ріс.

2, 3, 4, 5 пункттерінде полигон бұ рыштарын жә не С, Д, Е, жә не F пункттерінде γ ₁, γ ₂, γ ₃, γ ₄ параллактикалық бұ рыштарды ө лшейді.

Сурет 3.7

Полигонның тең естірілуін атқ арады жә не барлық қ абырғ аларының дирекциондық бұ рыштарын жә не де 2 – С, 2 – Д, 3 – С, 3 – Д мен т.б. барлық бағ ыттарының дирекциондық бұ рыштарын ө лшейді. Осы қ абырғ алардың жә не СД қ абырғ асының дирекциондық бұ рыштары арқ ылы α ₁, α ₂, β ₁, β ₂, бұ рыштары анық талады. Тура қ иыспаушылық тың есептелуі арқ ылы 2, 3 пункттерінің координаталарын анық тайды; 4, 5 нү ктелерінің координаталарын анық тау ү шін сә йкес есептеу жү ргізіледі.