Пайдалы қазбалардың кендерін ашық тәсілмен дайындау кезіндегі маркшейдерлік қызметтің негізгі міндеттері.

БЛОК

Кен игерудің ә ртү лі кезең деріндегі маркшейдерлік жұ мыстар

Кенорнын ашық ә діспен игеру мына тө менгі кезең дерге бө л3неді: карьер алаң ын кен қ азуғ а даярлау; карьер қ ұ рлысын жү ргізіу; кен орнын игеру; карьерді жабу жә не тау – кен танабындағ ы бұ зылғ ан жерлерді рекультивациялау.

Карьер алаң ын кен қ азуғ а дайындау кезең інде маркшейдерлік қ ызмет кешенді тү сірім жұ мыстарын жү ргізеді. Тү сірімдер негізінде жобалау мекемесі карьер алаң ының бас планын, ө ндіріс алаң ының, қ ұ рлыстардың жә не кенді ашу мен қ азудың жобаларын жасайды.

Карьер қ ұ рлысын жұ ргізу кезіндегі маркшейдер тө мендегі жұ мыстарды жұ ргізеді;

- барлық негізгі қ ұ рлыстар мен кү рделі тау – кен қ азбаларының арасындағ ы геометриялық элеметтерінің дұ рыс екендігін анық тау мақ сатымен жоба сызбаларын тексеру;

- ө ндіріс алаң ы аймағ ын тірек жә не тү сіріс жү йелерімен макшейдерлік қ амтамасыз ету;

- жобадағ ы нысандарды карьер алаң ына кө шіру;

- қ ұ рлыстарды салу жә не тау – кен қ азбарын қ азу барысында орындалу сызбаларын жасау мақ сатымен маркшейделік ө лшеулер жү ргізу;

- жобалық шешімдердің сақ талуын қ адағ алау ү шін маркшейдерлік бақ ылау жасау.

Кенді игеру кезің індегі негізгі жұ мыстардың тү рлері:

- тірек жә не тү сіру жү йелерін дамыту;

- кен қ азбаларын жә не басқ а кен – технологиялық нысандарды тү сіру;

- кен қ азу жұ мыстарын толық уақ ытылы кө рсетіп отыратын графикалық қ ұ жаттар жасау;

- кен қ орын, ө нім кө лемінің мө лшерін, азаюын жә не де алдағ ы уақ ыттарғ а қ азып алуғ а дайындалғ ан кен қ орнының мө лшерін анық тап, есепке алып орыру;

- аршылғ ан, қ азып алынғ ан, қ опарылғ ан тау жыныстарының кө леміне, мө лшеріне есеп жү ргізіу;

- бұ рғ ылу – жарылыс жұ мытарын маркшейдерлік қ амтамасыз ету;

- жер қ ойнауынан кен қ орын толық шығ аруды жә не қ азылатын шикі заттың сапасын қ амтамасыз ететін, пайдалы қ азындылар қ орларын дер кезінде есептеу;

- карьер беткейлері мен ү йінділердің орнық тылығ ын жә не де тау – кен жұ мыстарының дұ рыс жұ ргізулерін бақ ылау;

- кен қ азу жұ мыстарын қ ауіпсіз жү ргізу жолдарын кө рсете отырып, тау жыныстарының қ ұ ламалы, опырмалы, жылжымалы тұ старын бақ ылауғ а алу;

- табиғ и объектілер мен ғ имараттарды қ орғ ау;

- жоғ арыда айтылғ ан істерді жинақ тау, ө ң деу, сақ тау жә не де керек уақ ытында кен қ азу жұ мыстарын басқ ару ү шін керекті – геометриялық қ ұ жаттарды дайындап отырып.

#

2. Маркшейдерлік тү сірістердің ө ң дірісінде тірек пландық торларды қ ұ ру кезіндегі геодезиялық торлар.

ТМД елдерінің геодезиялық торлары мемлекеттiк геодезиялық торларғ а жә не тығ ыздалу торларына бө лінеді. Мемлекеттiк геодезиялық торлар болып басты геодезиялық негiзi табылады жә не триангуляция, трилатирация, полигонометрия ә дісімен қ ұ рылғ ан 1, 2, 3, 4 класты жоспарлы торларғ а жә не I, II, III жә не IV класты биіктік (нивелирлік) торларғ а бө лінеді. Геодезиялық тығ ыздалу торлары мемлекеттік геодезиялық тор негізінде дамиды. Олар 1 жә не 2 дә режелі триангуляция мен трилатирация торларына бө лінеді жә не ірі масштабты топографиялық тү сірісті қ амтамасыз ету ү шін жә не инженерлік техникалық есептерді шешу ү шін арналғ ан. Осы торлардың биіктік ө сімшелерінің пункттері IV класты нивелирлеу мен техникалық нивелирлеумен анық талады. Тау кә сіпорынның территориясындағ ы тірек торы 4 класты 1 жә не 2 дә режелі полигонометрия мен триангуляция пункттерімен кө рсетіледі.

Кесте 2.1 - 4 класты 1 жә не 2 дә режелі триангуляция торының сипаттамасы

Кесте 2.2 - 4 класты 1 жә не 2 дә режелі полигонометрияның сипаттамасы

Барлық класты жә не дә режелі жоспарлы тірек торының тығ ыздығ ы 1 км² ү шін тө рт пукттен аз болмау керек, ал биіктік тірек торы 5 км ү шін 1 реперден аз болмау керек.

Ашық (базистік) бағ ыттар БП-3 базистік аспаптармен, ТД-1, ДТ-62 жарық ө лшеуіштермен жә не т.б. тең дә лдікті аспаптармен ө лшене алады.

Сурет 2.1

Сурет 2.2 - Орталық жү йе жә не толық емес орталық жү йе

Кен орындарының топтары ү шiн - орталық жү йе жә не толық емес орталық жү йе.

Бұ рыштарды Т2 жә не Т5 теодолиттері немесе басқ а осындай дә лдікті теодолиттер арқ ылы ө лшейді: 1 дә режелі торларда ү ш немесе тө рт шең берлі тә сілімен, ал 2 дә режелі торларда – екі.

Тірек торларын қ ұ ру кезінде келесі шарттар орындалуы керек: карьерлердің ү йінділері мен борттарындағ ы пункттердің қ алыпты орналастырылуы, тау кен жұ мыстарының кең территориясындағ ы ә рбір пункттердің кө рнектілігін қ амтамасыз ету, пункттердің сақ талуының ұ зақ мерзімін қ амтамасыз ету, тұ рақ ты борттарғ а жақ ын пункттердің орналасуы, тау - кен жұ мыстарының дамуының болашағ ы мен жерді қ алпына келтіру.

Маркшейдерлік жұ мыстың керекті дә лдігін қ амтамасыз ету ү шін жоспарлы тірек торының пункттерінің орналасуы осы пункттің триангуляция немесе полигонометрияның қ ай класына жататына байланысты масштабта 0, 1 мм аспайтын қ ателікпен анық талуы керек.

Ү йінділердің кен орындарындағ ы маркшейдерлік тірек торлары 4 класты полигонометрия тү рінде немесе ү йінді ұ зындығ ы 7 км аспайтын 1 жә не 2 дә режелі триангуляция тү рінде қ ұ рылады: ұ зындығ ы асатын болса, торлар 4 кластан кем емес триангуляция тү рінде қ ұ рылады. Тірек торларының пункттер биіктіктері III жә не IV класты нивелирлеу арқ ылы анық талады.

III жә не IV класты нивелирлеу торларын жоғ арғ ы класты полигондар ішінде жеке қ абырғ алармен немесе тү йін пункттері болатын қ абырғ алар жү йесі тү рінде қ ұ растырады.

III класты полигон периметрі 150 км артық емес болу керек. Нивелирлеу тура жә не кері бағ ытта орындалады; полигондарда жә не қ абырғ алар бойынша қ иыспаушылық 20мм√ L артық емес. Полигон қ абырғ аларының ұ зындығ ы 50 км.

Маркшейдерлік тірек торларының пункттерін жергілікті шарттар ү шін Геодезия жә не картография бас басқ армасы нұ сқ ауларының, ведомстволық нұ сқ ауларының жә не ә дістемелік нұ сқ ауларының ұ сынысы бойынша орталық тармен бекітеді. 1 дә режелі триангуляция пункттерінде қ арапайым пирамидалар мен сигналдарды орнатады, 2 дә режеде – веханы орнатуғ а болады.

#