Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Мультипликатор теориясы 8 страница
|
|
8. Коммерциялық банктің артық резервтері – ол:
A) Резерв нормасы + салымдар.
B) Салымдар - резерв нормасы.
C) Нақ ты резервтер + міндетті резервтер.
D) Нақ ты резервтер-міндетті резервтер.
E) Незерв нормасының салымғ а қ атынасы.
9. Орталық банктің ақ ша-несие саясатының аралық мақ саттарына жататындар:
A) Толық жұ мысбастылық ты қ амтамасыз ету.
B) Пайыз мө лшерлемесі мен ақ ша массасы.
C) Экономикалық ө су.
D) Валюта нарығ ының тұ рақ тылығ ы.
E) Бағ а тұ рақ тылығ ы.
10. Маржа дегеніміз не?
А) Несиелер мен салымдар бойынша пайыз мө лшерлемесі арасындағ ы айырма.
В) Банктердің пайызсыз тү рде беретін несиелері.
С) Несиелер мен салымдар бойынша пайыз мө лшерлемелерінің қ осындысы.
D) Банктердегі бағ алы қ ағ аздардың бір тү рі.
Е) Несиелер мен салымдар бойынша ақ ша сомаларының тең есуі.
11. Мыналардың қ айсысы жанама салық тарғ а жатады?
А) Табыс салығ ы, акциздер.
В) Мү лік салығ ы, қ осылғ ан қ ұ нғ а салынғ ан салық.
С) Акциздер, қ осымша қ ұ нғ а салынғ ан салық.
D) Кө лік салығ ы, акциздер.
Е) Жер салығ ы, акциздер.
12. Субвенция дегеніміз не?
А) Белгілі бір даму мақ саттарына жұ мсалатын мемлекеттік ақ ша жә рдемақ ысы.
В) Мемлекеттік салық жең ілдіктері.
С) Кә сіпорындар мен мекемелерге ақ ша қ аражаттарын беру.
D) Шығ ындарды жабу ү шін берілетін ақ ша қ аражаттары.
Е) Бірлесіп шаруашылық жү ргізетін жеке тұ лғ алардың қ ажеттіліктеріне жұ мсалатын ақ ша қ оры.
13. Қ аржы дегеніміз – бұ л:
А) Қ олма-қ ол жә не қ олма-қ олсыз нысандағ ы ақ ша қ аражаттарын бө лу жә не қ айта бө лудегі қ атынастар жү йесі.
В) Қ олма-қ ол нысандағ ы ақ ша қ аражаттарын бө лу жә не қ айта бө лудегі қ атынастар жү йес.
С) Тек қ олма-қ ол нысандағ ы ақ ша қ аражаттарын бө лу жә не қ айта бө лу, пайдаланудағ ы қ атынастар жү йесі.
D) Саяси, экономикалық жә не сфераларда кө птеген қ ызметтер атқ аруғ а қ ажет ақ ша қ ұ ралдарын мемлекеттің қ ұ руы жә не пайдалануы.
Е) Ө ндірістік тауарларды сатып алуғ а, таратуғ а қ ажет ақ шалар.
14. Салық мө лшері мен салық тү сімдерінің кө лемі арасындағ ы байланысты қ андай қ исық сипаттайды?
А) Салық тарғ а деген сұ раныс қ исығ ы. В) Лоренц қ исық сызығ ы.
С) Лаффердің қ исық сызығ ы. D) Филлипс қ исығ ы. Е) Салық тарды анық тау қ исығ ы.
15. Мемлекеттің нарық тық экономиканы реттеу қ ұ ралдары:
А) Фискалдық саясат. В) Ә леуметтік саясат. С) Сыртқ ы экономикалық саясат. D) Ақ ша–несие саясаты. Е) Аталғ андардың барлығ ы дұ рыс.
16. М2 ақ ша агрегатына не жатады:
A) Қ олма-қ ол ақ ша сомасы, мерзімсіз (ағ ымды) салымдар.
B) Қ олма-қ ол ақ ша сомасы, мерзімсіз (ағ ымды) салымдар, ү лкен емес мерзімдік салымдар.
C) Қ олма-қ ол ақ ша сомасы, мерзімсіз, мерзімдік салымдар, сертификаттар, мемлекеттік займдардың облигациялары.
D) Мемлекеттік займдардың облигациялары, сертификаттары.
E) Тек қ ана қ олма-қ ол ақ ша сомасы.
17. Коммерциялық банктің артық резервтері – ол:
A) Резерв нормасы + салымдар.
B) Салымдар - резерв нормасы.
C) Нақ ты резервтер + міндетті резервтер.
D) Нақ ты резервтер-міндетті резервтер.
E) Незерв нормасының салымғ а қ атынасы.
18. Банк ай сайын 4 % алады. Сонда 1 жылда банкке қ анша пайда тү седі:
А) 48 %. B) 64 %. C) 10 %. D) 50 %. E) 14 %.
19. Несиелер мен салым ақ шалар бойынша пайыз мө лшерлемесі арасындағ ы айырма не деп аталады?
А) Сыйақ ы мө лшерлемесі. В) Трансферт.С) Міндетті қ орлар.
D) Маржа. Е) Биржа.
20. Қ андай банктің ақ ша шығ ару қ ұ қ ығ ы болады?
А) Ұ лттық банктің. В) Коммерциялық банктің. С) Халық аралық банктердің. D) Арнайы мамандандырылғ ан банктердің. Е) Жинақ банктерінің.
21. Мыналардың қ айсысы салық элементтеріне жатпайды?
А) Салық объектісі. В) Салық субъектісі. С) Салық мө лшерлемесі.
D) Салық ауыртпашылық тары. Е) Салық жең ілдіктері.
22. Шығ ындарды жабуғ а арналғ ан ақ шалай қ аржылық кө мек:
А) Субсидиялар. В) Субвенциялар. С) Дотациялар. D) Қ аржы бө лу.
Е) Пайызды несиелер.
23. Мемлекеттік бюджет тапшылық қ а ұ шырайды. Егерде:
А) Мемлекеттік шығ ын табыстан ө ссе. В) Салық ө ссе.
С) Мемлекеттік табыс ө ссе. D) Мемлекеттік шығ ын қ ысқ арса.
Е) Салық қ ысқ арса.
24. Ақ шаның сатып алу қ абілеті:
А) Инфляция кезінде артады.
В) Инфляция кезінде тө мендейді.
С) Инфляцияғ а ә сер етпейді.
D) Дефляцияғ а ә сер етпейді.
Е) Дағ дарыс кезең інде артады.
25. Ақ ша массасы дегеніміз – бұ л:
А) Тарихи қ алыптасқ ан ақ ша айналысын ұ йымдастыру формасы.
В) Қ олма қ ол формадағ ы барлық ақ ша қ аражаттарының жиынтығ ы. С) Айналыс жә не қ ор жинау қ ұ ралы қ ызметін атқ аратын қ олма-қ ол жә не қ олма-қ олсыз формадағ ы барлық ақ ша қ аражаттарының жиынтығ ы.
D) Берілген елдегі евро жә не американ доллары жә не ө ндірістік дамығ ан елдердің басқ а да валюталары.
Е) Ақ шаның салмағ ы мен кө лемі.
26. Банктік жү йе келесі дең гейлерден тұ рады:
A) Орталық банк жә не сақ тандыру компаниялары.
B) Орталық банк жә не қ аржылық -несиелік мекемелер.
C) Коммерциялық банктер жә не қ аржылық -несиелік институттар.
D) Орталық банк, коммерциялық банктер жә не қ аржылық -несиелік институттар.
E) Жинақ тау банктері жә не Орталық банк.
27. Мыналардың қ айсысы М1 ақ ша агрегатына жатады?
А) Мемлекеттік заим облигациялары.
В) Депозиттік сертификаттар.
С) Қ олма-қ ол ақ шалар.
D) Қ олма-қ ол ақ шалар мен чектік салымдар.
Е) Банктегі ағ ымдық шоттар.
28. Ақ ша ұ сынысын азайту туралы шешім қ абылдау ү шін Ұ лттық банк:
A) Міндетті резервтер мө лшерлемесін арттыруы мү мкін.
B) Ашық нарық та мемлекеттік облигацияларды сатып алуы мү мкін.
C) Есептеу мө лшерлемесін азайтуы мү мкін.
D) Кә сіпкерлік қ ұ рылымдарды қ аржыландыруды арттыруы мү мкін.
E) Міндетті резервтер мө лшерлемесін азайтуы мү мкін.
29. Салық тар (алымдар, баждар, т.б) дегеніміз не?
А) Заң актілерімен белгіленген тә ртіп жә не шарттар бойынша бюджетке жә не бюджеттік емес қ орларғ а тө ленетін міндетті тө лемдер.
В) Мемлекеттік бюджетке жә не бюджеттік емес қ орларғ а тө ленетін міндетті тө лемдер.
С) Табиғ и ресурстарды пайдаланғ аны ү шін тө ленетін тө ленетін.
D) Мемлекеттің халық қ а тө лейтін міндетті тө лемдері.
Е) Жергілікті тұ рғ ындардың мемлекетке тө лейтін міндетті тө лемдері.
30. Банктің міндетті резервтері – бұ л:
А) Банктің салым ақ шалары.
В) Банктің несиеге беруге тиіс ақ ша қ орлары.
С) Ә р коммерциялық банктің орталық банкте сақ тайтын салым ақ шасы.
D) Банктің несиеге беруге тиіс артық ақ ша сомалары.
Е) Банктің бағ алы қ ағ аздарды сатып алуғ а тиіс ақ ша сомалары.
31. Мыналардың қ айсысы мемлекеттік қ аржығ а жатпайды?
А) Мемлекеттік бюджет.
В) Мемлекеттік несие.
С) Мемлекеттік қ арыз.
D) Мемлекеттік мекемелердің қ аржысы.
Е) Ү й шаруашылық тары мен фирмалардың қ аржысы.
32. Субсидиялар дегеніміз не?
А) Мемлекеттік мекемелерді қ аржыландыруғ а берілетін ақ шалар.
В) Мемлекеттік бюджеттен тө ленетін ақ шалай кө мек тү рі.
С) Мемлекеттік бюджеттен тө ленетін жоспарланбағ ан тө лемдер.
D) Кә сіпорындардың шығ ындарын жабуғ а арналғ ан қ айтарымсыз қ аржы.
Е) Ә ртү рлі салық тық жең ілдіктер беру.
33. Лаффердің қ исық сызығ ы нені сипаттайды?
А) Мемлекеттік бюджетке тө ленетін салық тық тү сімдердің тұ рақ тылығ ын.
В) Салық мө лшері мен салық тү сімдерінің кө лемі арасындағ ы байланысты.
С) Жекелеген тұ лғ алардың мемлекетке нақ ты қ анша кө лемде ақ ша тө лейтіндігін.
D) Фирмалардың мемлекетке салық тарды тө лемейтіндігін.
Е) Салық тың нақ ты кө лемі мен мемлекеттік шығ ындар арасындағ ы байланысты.
34. Мемлекеттік борыш дегеніміз – бұ л:
А) Мемлекеттің тек ө з халқ ына беретін қ арыздары.
В) Мемлекеттің ө з халқ ына, шетел мемлекеттеріне, ұ йымдарына, адамдарына қ арызы.
С) Мемлекеттің тек сыртқ ы қ арыздары.
D) Мемлекеттің басқ а елдің халық тарына беретін қ арыздары.
Е) Мемлекеттің басқ а елдердің банктеріне беретін қ арыздары.
35. Ақ ша агрегаттарын М1, М2, М3 деп бө лудің ерекшелігі:
A) Олардың ө тімділік дә режесі.
B) Айналыс жылдамдығ ы.
C) Қ ор жинау функциясы.
D) Тө лем қ ызметі.
E) Альтернативтік қ ұ нын анық тау.
36. Арзан ақ ша - несие саясатын жү ргізу кезінде:
A) Инвестиция қ ысқ арады. B) Пайыз мө лшерлемесі ө седі.
C) Ақ ша ұ сынысы артады. D) Ақ ша ұ сынысы қ ысқ арады.
E) Салық тар қ ысқ арады.
37. Банктердің инвесторлардан айырмашылығ ы қ алай кө рінеді? Олар:
А) Бағ алы қ ағ аздарды сатады жә не сатып алады.
В) Капиталдың кө зі болып табылады.
С) Депозиттерді тарту арқ ылы ақ ша ресурстарын шоғ ырландырады.
D) Тартылғ ан ресурстарғ а ақ ша тө лейді.
Е) Тұ рғ ындармен жұ мыс істемейді.
38. Міндетті банктік қ орлар дегеніміз – бұ л:
А) Мемлекет қ азынаның депозиттері.
В) Халық тың кез-келген депозиттері.
С) Орталық банктегі коммерциялық банктердің міндетті тү рде сақ талуы керек депозиттері.
D) Коммерциялық банкте сақ талатын ақ ша массасы.
Е) Коммерциялық банктің Орталық банкке қ арызы ү шін тө лейтін пайызы.
39. Ү лкен жедел салымдар қ андай ақ ша агрегатына кіреді:
А) Мо В) М1 С) М2 D) М3 Е) L
40. Қ Р-да қ андай салық тү рі қ олданылмайды:
А) Корпоративті табыс салығ ы.
В) Жер қ ойнауын пайдаланушылардың салық тары.
С) Жер салығ ы. D) Ә леуметтік салық. Е) Корпорацияның бө лінбеген пайдасына салынатын салық.
15-ТАҚ ЫРЫП
Халық аралық экономика.
Мемлекеттің сыртқ ы экономикалық саясаты
Мақ саты: халық аралық сауданың негізгі теорияларына жалпы шолу жасау жә не мемлекеттің сыртқ ы экономикалық саясатының негізгі ерекшеліктеріне сипаттама беру. Сонымен қ атар, Қ азақ стан-ның Дү ниежү зілік сауда ұ йымына кіру мә селесін талқ ылау.
Талқ ылау сұ рақ тары:
15.1 Халық аралық сауда жә не оның негізгі теориялары
15.2 Мемлекеттің сыртқ ы экономикалық саясаты
15.3 Тө лем балансы жә не валюта бағ амы
15.4 Қ азақ станның ә лемдік экономикадағ ы қ азіргі орны мен рө лі
15.5 Қ азақ станның Дү ниежү зілік сауда ұ йымына кіру мә селесі
Негізгі ұ ғ ымдар: ә лемдік нарық, халық аралық ең бек бө лінісі, абсолютті артық шылық тар, салыстырмалы артық шылық тар, Хекшер-Олин дә лелдемесі, жаһ андану, сыртқ ы сауда, экспорт, импорт, сыртқ ы сауда балансы, протекционизм, еркін сауда саясаты, тө лем балансы, валюта бағ амы, девальвация, ревальвация,
15.1 Халық аралық сауда жә не оның негізгі теориялары
Қ азіргі ә лемдік нарық ө зіндік кү рделенген жү йе ретінде ұ лттық шаруашылық тар арасындағ ы қ алыптасқ ан сауда-саттық қ арым-қ атынастарымен сипатталады. Бұ л жерде тауарлар мен қ ызметтер, жұ мыс кү ші, капиталдың тү рлері, технология, валюталар сатылуы жә не сатып алынуы мү мкін.
Ә лемдік нарық тың қ алыптасуы мен дамуы халық аралық ең бек бө лінісімен (ХЭБ) тығ ыз байланысты. ХЭБ бірнеше факторлармен анық талады. Ол ә лем елдерінің ө ндірістік шарттарының алуан тү рлілігі жағ дайында дамиды. Ә лем елдерінің табиғ и ресурстарғ а, капиталғ а, ең бек ресурстарына, технологияғ а жә не тағ ы басқ аларына ә ртү рлі иелік етуі (мысалы, бір ел пайдалы қ азбаларғ а ө те бай, ал басқ а бір елде олар мү лдем тапшы болуы мү мкін) олардың ө ндірістік мү мкіндіктерінің бірдей болмайтындығ ына алып келеді. Адамдар ө німнің барлық тү рін ө ндіргісі келеді, бірақ бұ л кейбір жағ дайларда тиімсіз жә не мү мкін емес болып табылады.
Осындай мә селелерге бірінші болып классиктер Адам Смит пен Давид Рикардо кө ң іл бө лді. А.Смит былай деп жазды: «кез-келген ө німді кез-келген елде ө ндіруге болады, бірақ олардың шығ ындары ө те жоғ ары жә не сапасы тө мен болуы мү мкін, сол себепті, елдер ө ндірісі арзанғ а тү сетін тауарлар мен қ ызметтердің тү ріне маманданғ аны дұ рыс». Олай болса, қ азіргі ә лемдік нарық сыртқ ы сауданың тиімділігімен тү сіндіріледі. Смитше, ә лемдік сауданың тиімділігі қ андай да бір елдің ө ндіріс шығ ындары дең гейінде басқ а бір елге қ арағ анда абсолютті артық шылық қ а ие болуынан кө рініс табады. Осылайша, А.Смит абсолютті артық шылық тар теориясын қ алыптастырды. Ал Д.Рикардо болса, ө зінің ә йгілі салыстырмалы артық шылық тар теориясын дамытты. Айталық, Қ азақ станғ а Қ ырғ ызстанғ а қ арағ анда бидай мен мата ө ндірісі арзанғ а тү седі. Егер бұ лай болса, онда Қ азақ станғ а Қ ырғ ызстанмен саудаласудың мү лдем қ ажеті жоқ.
Алайда, салыстырмалы шығ ындар теориясына сә йкес екі ел арасындағ ы сауда тиімді болып табылады. Айталық, Қ азақ станда бидайдың 1 бірлік қ ұ ны матаның 1, 5 бірлік қ ұ нына тең. Ал Қ ырғ ызстанда бидайдың 1 бірлігі матаның 2 бірлігіне тең. Егер, Қ ырғ ызстанғ а бидай шығ арсақ, онда оның қ ұ нына матаның 2 бірлігін алуғ а болады. Олай болса, матағ а қ арағ анда бидайды Қ азақ станда ө ндірген аса тиімді болып табылады.
Қ азақ стан Қ ырғ ызстан
Бидай Бидай
450
b 400 f
300 300
200 200 d
100 100
0 а с 0 e
100 200 300 400 500 600 Мата 100 200 300 400 500 600 Мата
Сурет 15.1 Салыстырмалы артық шылық тар
Суреттен кө ріп отырғ анымыздай, Қ азақ станның ішкі нарығ ында бидайдың 300 бірлігі 450 бірлік матағ а айырбасталар еді (аb сызығ ы). Ал егер бидайды Қ ырғ ызстанғ а шығ арсақ, онда оғ ан 600 бірлік мата алуғ а болады (ас сызығ ы).
Қ ырғ ызстан ү шін ішкі нарық та 600 бірлік матағ а 300 бірлік бидайды айырбастауғ а болады (de сызығ ы). Ал егер ол матаны Қ азақ станғ а сатса, онда оғ ан 450 бірлік бидай ала алады (fe сызығ ы).
Егер Қ азақ стан ү шін сыртқ ы саудадан болатын ұ тыс ас аралығ ын қ ұ раса, онда Қ ырғ ызстан ү шін бұ л ұ тыс df аралығ ын қ амтиды. Сонымен, екі елдің салыстырмалы шығ ындарын осылайша есептеу сыртқ ы сауданың дамуына мү мкіндік жасайды.
Швед экономистері Эли Хекшер мен Бертиль Олин Рикардо-ның салыстырмалы артық шылық тар теориясын ә ріқ арай дамытты. Олардың ойынша, сыртқ ы саудағ а тү сетін ө німдердің шығ ындары ө ндіріс факторларының салыстырмалы бағ аларымен, технологиямен жә не сұ раныс пен ұ сыныстың жағ дайына байланысты анық талады. Ә лем елдерінде ең бек, капитал, жер жә не ғ ылыми жетістіктер сияқ ты ө ндірістің негізгі факторларының ә ртү рлі ү лестірілуіне байланысты ө німді экспорттаудың сипаты табиғ и, ең бектік, капиталдық, жә не ғ ылымды қ ажет ететін болып бө лінуі мү мкін.
Осындай ерекшеліктерге қ атысты, Хекшер-Олин дә лелдемесі қ алыптасты: мә селен, капитал артық шылығ ына ие ел капитал сиымды тауарларды экспорттайды немесе сол елде жұ мыс кү ші кө п болса, онда ең бек сиымды тауарларды сыртқ а шығ арады. Демек, қ андай да бір елде белгілі бір фактор тапшы болса, онда ол ел сол фактордың кө мегімен ө ндірілген тауарларды импорттайды.
Қ азіргі ә лемдік шаруашылық ХЭБ жә не ұ лттық экономикалар-дың ынтымақ тастығ ы негізінде туындайтын экономикалық қ атынас-тар жү йесі болып табылады. Жоғ арыда атап ө ткеніміздей, ә лемдік шаруашылық тың пайда болу шарты ең алдымен ХЭБ-ке негізделеді. ХЭБ – бұ л жекелеген елдерде ө німнің белгілі бір тү рін ө ндіруге тұ рақ ты тү рде мамандану жә не шоғ ырлану. ХЭБ-ң аса маң ызды алғ ышарты болып ө ндіріс факторларының халық аралық бө лінісі табылады. Ө ндірістің барлық факторлары былай бө лінеді:
1. Негізгі факторлар – бұ л елге табиғ аттың сыйы ретінде берілген жә не тарихи ұ зақ жылдар бойы қ олданылып келетін факторлар.
2. Дамығ ан факторлар – бұ л интенсивті ізденістер мен капитал салымдарының нә тижесінде игерілген факторлар.
3. Жалпы факторлар – бұ л ә ртү рлі салаларда қ олданылатын факторлар.
4. Ерекше факторлар – бұ л бір салағ а арналғ ан немесе ө німнің белгілі бір тар топтарын жасау ү шін қ ажетті факторлар.
Қ азіргі ә лемдік шаруашылық ү шін ө ндіріс факторларының халық аралық алмасуының дамуы, екі жақ ты жә не кө п жақ ты жү йелер, кө птеген мемлекеттер мен мемлекетаралық бірлестіктер шең беріндегі ашық экономиканың пайда болуы тә н.
Біріккен Ұ лттар Ұ йымының (БҰ Ұ) жә не Халық аралық Валюталық Қ ордың (ХВҚ) стандатты жіктемесі ә лемнің 184 елін қ амтиды жә не келесідей топтарды бө ліп кө рсетеді:
1. Индустриалды елдер, оларғ а ә лемдік экспорттың 2/3-сі жә не ә лемдік ЖІӨ -ң 50%-дан астамы келеді. Бұ л Солтү стік Американың, Батыс Еуропаның жә не Тынық мұ хит бассейнінің 24 мемлекеті.
2. Дамушы мемлекеттер – бұ л Азияның, Африканың жә не Латын Америкасының 132 елі.
3. Ө тпелі экономикалы елдер – бұ л Орталық жә не Шығ ыс Еуропаның, бұ рынғ ы КСРО-ның 28 мемлекеті.
Дү ниежү зілік банктің (ДБ) жіктемесіне байланысты ә лемнің 209 мемлекеті табыстар дең гейі бойынша негізгі тө рт топқ а бө лінеді:
1. Табысы аса жоғ ары дамығ ан мемлекеттер.
2. Табысы жоғ ары мемлекеттер.
3. Табысы орташа дамушы мемлекеттер.
4. Табысы тө мен дамушы мемлекеттер.
Ә лемнің барлық мемлекеттері экономикалық дамудың қ андай дең гейінде тұ рса да олар бү гінгі кү ні барлық адамзаттың мү дделеріне қ айшы келіп отырғ ан жаһ андық мә селелермен соқ тығ ысып отыр. Қ азіргі уақ ытта жаһ андық мә селелерге демографиялық, азық -тү ліктік, экологиялық мә селелерді жә не ә лемдік ядролық соғ ыс қ аупін жатқ ы-зуғ а болады. Қ азіргі жаһ андану жағ дайында ұ лттық экономикалар ашық тылық дә режесіне байланысты экономикалық дамудың ә ртү рлі дең гейін бастан кешіп отыр.
Жаһ андану – бұ л ә лемдік экономикағ а бірігуді кү шейтудің ү дерістері. Жаһ анданудың пайда болу нысандары халық аралық экономикалық қ атынастардың қ азіргі тү рлерімен тығ ыз байланысты болып табылады. Оларғ а тауарлар мен қ ызметтердің ә лемдік саудасы, экономикалық интеграция, ө ндіріс факторларының ә лемдік жылжуы, ғ ылым мен техника саласындағ ы айырбас, халық аралық валюталық -несиелік қ атынастар жатады. Жаһ анданудың арқ асында ә лемдік шаруашылық аса кү рделі, ә рі терең ө згерістерге ұ шырады: фирма ішілік айналымның ә лемдік саудадағ ы ү лесінің ө суі, тікелей инвестициялардың, банктік операциялардың жә не қ аржылық активтердің ө суі. Жаһ анданудың қ азіргі теориясы еркіндік моделіне сү йенеді, яғ ни мемлекет қ ызметін шектеу, нарық ты жан-жақ ты қ олдау жә не дамыту, ә лемдік бағ алар негізінде ресурстарды тиімді бө лу жә не қ олдану. Бұ л жерде мұ ндай шаралар ұ лттық саясаттың мақ саттарына қ айшы келмеуі тиіс. Алайда, жаһ андану жағ дайында осылай дамудың да ө зіндік кемшіліктері бар. Соң ғ ы 30 жылдың ішінде бай елдер мен кедей елдер арасындағ ы алшақ тық кө бейе тү сті, жұ мыссыздық ә лемдік дең гейде ө се тү сті, табыстағ ы пайданың ү лесі артып жалақ ы дең гейі тө мендеді, экономикалық ө судің қ арқ ыны бә сең деді. Дегенменде, жаһ анданудың артық шылық тары да бар: біріншіден, адамдар арасында – олар меншік иелері, табыс алушылар, біліктілігі бар жұ мыскерлер; екіншіден, фирмалар арасында – олар ірі, халық аралық, жаһ андық бизнес ө кілдері, технологиядағ ы кө шбасшылар; ү шіншіден, мемлекеттер арасында – капитал мен технологияны экспорттаушылар, таза кредиторлар, инфрақ ұ рылымы жақ сы дамығ ан жә не тиімді экономикасын қ ұ ра білген мемлекеттер.
Қ азіргі жаһ андану жағ дайында халық аралық сауда мен ә лемдік шаруашылық тың даму стратегиясының мақ саты болып ә лем елдерінің ұ лттық мү дделерін қ орғ аштау жә не даму мақ саттарына қ ол жеткізу ү шін тиімді экономикалық кең істікті жасау табылады.
15.2 Мемлекеттің сыртқ ы экономикалық саясаты
Мемлекеттің сыртқ ы саудағ а араласу ауқ ымына байланысты сыртқ ы сауда саясаты екіге бө лінеді:
1. Еркін сауда саясаты (Фритредерлік). Ішкі нарық тарды шетелдік капитал мен қ ызметтерге ашуды кө здейтін жә не экспорт пен импортты шектемейтін іс-ә рекет.
2. Протекционистік сауда саясаты (қ орғ аныштық). Ішкі нарық тарды шетелдік тауарлардан қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан жә не импортты шектейтін ә рекеттер.
Бұ л екі саясаттың ө зіне артық шылық тары мен кемшіліктері бар.
Еркін сауда саясатының артық шылық тары: бә секелестікті ынталандырады; монополияны шектейді; ө ндірістің тиімділігі жоғ арылайды; бағ алар тө мен; тауар таң дау мү мкіндігі артады; халық аралық ең бек бө лінісі жақ сара тү седі; елдер бір-бірімен жақ ын-дасып, ынтымақ тастығ ы артады. Кемшіліктері: ұ лттық экономиканы шетелдік бизнестің теріс ә серінен қ орғ аудың болмауы; ішкі нарық тарды жаулап алу немесе демпингтің орын алуы; сапасыз ө німдердің ө ткізілуі жә не т.б.
|
|