Мультипликатор теориясы 5 страница

3. Ішкі жә не сыртқ ы факторлар тудыратын жү йеге ық пал ететін инфляциялық импульстарғ а байланысты, импортталғ ан жә не экспортталғ ан инфляция болады.

4. Бағ аның ө су қ арқ ынына байланысты, инфляциянын мынадай тү рлері болады: жылына 10%-ке дейін болса баяу, немесе, жылжымалы инфляция, жылына 200% болғ анда – ө ршімелі, немесе, «латындық», 200%-дан (Самуэльсон бойынша) артқ анда – гиперинфляция (американдық экономист Ф. Кэган бойынша – айына 50%-тен артық болса).

Мә селен, ө ткен ғ асырда, бағ алардың ө су қ арқ ынының ө те жоғ ары дең гейлерін, ә сіресе, гиперинфляцияны бастан кешірген мемлекеттер кө п, соның ішінде, Қ азақ стан да 90-жылдардың басында ө тпелі экономика жағ дайында нарық тық қ атынастарғ а кө шу бары-сында инфляцияның аса жоғ ары қ арқ ынына тап болды. 1992-1994 жылдар аралығ ында елімізде гиперинфляция қ ұ былысы байқ алды (кесте 13.4).

Кесте 13.4 Қ азақ стандағ ы инфляция қ арқ ыны

кезең соң ына, ө ткен жылғ ы желтоқ санғ а пайызбен, ө суі

Дерек кө зі: Қ Р Статистика агенттігі, www.stat.kz

5. Экономиканың бағ аның ө су қ арқ ынына ұ тымды бейімделуіне байланысты, инфляция баланстанғ ан (тең дестірілген) жә не баланс-тандырылмағ ан (тең дестірілмеген) болып бө лінеді.

6. Мемлекеттің инфляциялық процеске ә сер ету қ абілетіне байланысты, инфляция бақ ылаудан шық пағ ан жә не бақ ылауғ а кө нбейтін болып бө лінеді.

7. ЖҰ Ө -нің кө рсеткішінің ө згеруіне байланысты, экономикада сұ раныстың ө скен жағ дайында ақ иқ ат жә не жалғ ан инфляция орын алады.

8. Бағ аның болашақ тағ ы ө су қ арқ ыны жә не оғ ан ү йлесімді бейімделу дә режесі туралы болжамның дә лме-дә л болуына-болмауына байланысты, болжауғ а болатын жә не болжауғ а келмей-тін инфляция болып бө лінеді.

9. Инфляциялық процесті тудыратын жә не оғ ан дем беретін факторларғ а байланысты «сұ раныс» инфляциясы жә не «шығ ын-дар» инфляциясы болады.

Инфляцияның ә леуметтік-экономикалық зардаптары:

1. Инфляция халық тың, кә сіпорындардың жә не мемлекеттің ақ шалай табыстарының нақ ты тө мендеуіне алып келеді. Бұ л атаулы жә не нақ ты табыстарының арасындағ ы айырмашылық пен анық тала-ды. Мұ ндай жағ дайда ә детте, тұ рақ ты (тіркелген) табыс табатын адамдар инфляция кезең дерінде кө п зардап шегеді, яғ ни «табан тоздыру» шығ ындары орын алады.

2. Инфляция байлық пен табыстың қ айта бө лінуіне алып келеді. Демек, қ арыз алғ андар ө здерінің кредиторлары арқ ылы баийды. Дебиторлар барлық дең гейде ұ тады, яғ ни қ арыз ақ шаның белгілі бір сатып алушылық қ абілетінде берілгендіктен ол белгілі бір уақ ыттан кейін кредиторғ а қ ұ нсызданып барып қ айтарылады. Бұ л жерде ү лкен мемлекеттік қ арызғ а батқ ан ү кімет те ұ тады. Инфляция тө лем мерзімін кейінге қ алдырғ ан адамдардың пайдасына ақ шаны қ арызғ а берген адамдардың есебінен табыс пен байлық ты қ айта бө леді. Инфляция жылжымайтын мү ліктің қ ұ нын арттырады.

3. Инфляция кезең дерінде нарық та сұ ранысқ а ие тауарлы-материалдық қ орларғ а деген бағ алар ө седі. Сондық тан тұ рғ ындар мен кә сіпорындар ө здерінің тез қ ұ нсызданып кетуі мү мкін ақ шалай қ аражаттарын мү мкіндігінше тез арада қ орларғ а айналдыруғ а тырысады. Бұ л экономикалық агенттердің қ олында ақ ша қ аражат-тарының жетіспеушілігіне алып келеді. Тауарларды дү рлікпе (ажиотаж) сатып алуғ а тырысудың нә тижесі сұ раныс инфляциясының кү шеюіне алып келеді.

4. Инфляция ұ зақ мерзімдік инвестициялаудың мү мкіндіктерін тө мен-детеді.

5. Инфляция фирмалардың амортизациялық қ орларын қ ұ нсызан-дырады, сө йтіп ұ дайы ө ндірістің қ алыпты жұ мыс істеуі бұ зылады жә не ү дерісі қ иындайды. Инфляция жинақ тү рлерінің (салымдардың, облигациялар мен сақ тандырулардың, т.б.) нақ ты қ ұ нын тө мендетеді. Адамдар мұ ндай жағ дайда ақ ша жинамауғ а тырысады, ал фирмалар болса ө здерінің тапқ ан табыстарын ағ ымдық тұ тынуғ а бағ ыттайды, соның салдарынан қ оғ амның қ аржылық ресурстары қ ысқ арады.

6. Инфляция тұ рғ ындар мен кә сіпорындардың ақ ша қ аражат-тарын салық тар арқ ылы жасырын тә ркілеуге алып келеді. Бұ л салық тө леушілердің атаулы табыстарының ө суінен салық салудың аса жоғ ары тобына автоматты тү рде ө туінен орын алады.

Инфляция мен жұ мыссыздық тың ө зара байланысы.

Кө птеген экономистер инфляция қ арқ ынының жұ мыссыздық -тың дең гейімен ө зара байланысын зерттеген. Бұ л байланыс Лондон экономикалық мектебінің профессоры Албан Филлипстің (1914-1975) ү лгісінде терең зерттелді. Ол 1861 мен 1957 жылдар аралығ ындағ ы кезең де Ұ лыбритания экономикасының статистикалық деректерін талдаудың нә тижесінде мынадай қ орытындығ а келген, яғ ни егер жұ мыссыздық 3%-дық дең гейден асса, онда бағ алар мен атаулы жалақ ының ө су қ арқ ыны тө мендей бастайды. Олай болса, жұ мыссыздық пен атаулы жалақ ының қ арқ ыны (кейіннен, инфляция қ арқ ыны) арасындағ ы ө зара байланыстың графикалық кескіні Филлипс қ исығ ы деп аталады. Кейіннен, Пол Самуэльсон мен Роберт Солоу Филлипстің моделіне ө згеріс енгізді: жалақ ының ө су қ арқ ыны деген кө рсеткішті инфляция кө рсеткіші деп ө згертті. Филлипс қ исығ ы қ ысқ а мерзімді кезең де жұ мыссыздық пен инфляцияның арасындағ ы ө зара байланысты кө рсетеді (сурет 13.2) жә не Самуэльсонның пікірінше, тиімді саясатты жү ргізу арқ ылы жұ мыссыздық пен инфляция арасындағ ы «ө зара келісім» (компромисс) нү ктесін табуғ а кө мектеседі. Бұ л ө зара келісімнің шарты Филлипс қ исығ ының кө лбеулігімен анық талады. Қ ысқ а мерзімді кезең де бағ алар мен жалақ ы мө лшерлемелерінің инфляция-лық сипатта ө суі ең бек ұ сынысын ынталандырып ө ндірісті артты-рады. Ал инфляциялық ү дерістерді басу жұ мыссыздық тың ө суін туындатады.

π

(инфляция

қ арқ ыны)

Ph

(жұ мыссыздық дең гейі) U

Сурет 13.1 Филлипс қ исығ ы

Дегенмен, соң ғ ы жылдары ә лемдік тә жірибе кө рсетіп отырғ андай, инфляцияның жоғ ары қ арқ ынымен қ атар жұ мыссыздық -тың жоғ ары дең гейі де бірге жү ріп отырады. Дә лірек айтсақ, бұ л кү рделі қ ұ былыс жоғ арыда аталып ө ткендей, стагфляция деген атқ а ие болып 1973-1975 жылдары орын алғ ан экономикалық дағ дарыспен байланысты еді, сонымен қ атар, 80-ші жылдары жұ мыссыздық пен инфляцияның бір уақ ытта тө мендегендігі де байқ алғ ан. Сол себепті Филлипстің теориясына жә не оның аясында жү ргізілген экономика-лық саясатқ а сенімсіздік туындады. Осығ ан байланысты осы теорияны ә ріқ арай жетілдірудің қ ажеттілігі пайда болды.

Филлипс қ исық сызығ ы теориясының аясындағ ы жаң а кө зқ арастар М. Фридмен мен Э. Фелпстің жұ мыссыздық табиғ и дең гейі теориясы арқ ылы кө рініс тапты. Осы теорияғ а сә йкес екі ғ алымның ойынша Филлипс қ исығ ы қ ысқ а жә не ұ зақ мерзім аралық тарында қ арастырылғ ан жө н. Ұ зақ мерзімде Филлипс қ исығ ы тік сызық тү рінде болады. Егер жұ мыссыздық тың нақ ты дең гейі табиғ и дең гейіне тең болса, онда инфляцияның нақ ты дең гейі инфляцияның кү тілген дең гейіне сә йкес келеді (сурет 13.2).

π Ph_LR

(инфляция

қ арқ ыны)

Ph_SR

(жұ мыссыздық дең гейі) U

Сурет 13.2 Қ ысқ а жә не ұ зақ мерзімдегі Филлипс қ исығ ы

Инфляцияғ а қ арсы саясат – бұ л инфляцияны тө мендетуге бағ ытталғ ан мемлекеттік реттеу қ ұ ралдарының жиынтығ ы. ХХ-ғ асырдың 60-шы жылдарынан бастап бағ аны тікелей жә не жанама тү рде реттеу мақ сатымен барлық экономикағ а ортақ шаралар қ олданыла бастады.

Тікелей реттеу табыстар саясаты шең берінде жү ргізіледі. Табыстар саясатын шартты тү рде екі бағ ытқ а бө луге болады: жалақ ы мен бағ аларды ө су нысаналарымен белгілеу жә не осыларғ а тікелей бақ ылау жү ргізу. Осыларды қ олданып атаулы табыстар мен бағ аның ө суін тө мендетуге бағ ытталғ ан шараларды анық тауғ а болады. Нысаналарғ а еркін орындалуғ а тиісті ережелердің жиынтығ ы жатады. Бақ ылауғ а заң актілерінің кү ші тә н болады. Нысаналар ретінде бағ а мен жалақ ы мө лшерлемелерінің ө суінің максималды шегі пайдаланы-лады. Жалақ ы мө лшерлемелерінің ө згерістері ә детте, барлық эконо-микадағ ы ең бек ө німділігінің ө су қ арқ ынымен байланыста болады, бағ алардың ө згерістері ең бекақ ығ а жұ мсалғ ан шығ ындардың ө згеріс-терін ө теу ү шін жү ргізіледі. Осы бағ ыттың мә ні мынада: жалдамалы жұ мыскерлердің табыстары тікелей реттеледі, ал пайда – жанама тү рде бағ а арқ ылы реттеледі.

Ә детте, бақ ылауды пайдалану ү шін бағ алар мен жалақ ыны белгілі уақ ыт мерзімі бойынша «тұ рақ ты» етіп ұ стап отыру туралы заң дар қ абылданады. Жалдамалы жұ мыскерлер ү шін табыстар саясатының дискриминациялық дә режесі жоғ ары болады, ө йткені мемлекет органдары жә не ө ндірушілер бағ адан гө рі жалақ ығ а бақ ылау жү ргізуді ұ натады. Тә жірибе жағ ынан келсек, жалақ ыдан гө рі бағ аларғ а бақ ылау жү ргізу оң айғ а тү спейді, ө йткені тауарлар топтарының саны кө п болады. Бұ дан басқ а, экономикада ең бек ө німділігінің ө суі автоматты тү рде ұ лттық табыстағ ы жұ мысшылар-дың ү лесін салыстырмалы жә не абсалютті тү рде тө мендетеді.

Табыстар саясатының бір бағ ытына ә леуметтік келісімдер жата-ды. Бағ аның ө суі мен жалақ ының арасында тұ рақ ты компромисс орнату ү шін ү кімет ірі кә сіпорындар мен кә сіподақ тардың арасында келіссө здер ұ йымдастырады. Табыстар саясаты қ ашан болмасын дискуссияғ а ұ шырап отырады. Осы саясаттың қ арсыластарының айтуы бойынша, кә сіпкерлер мен кә сіподақ тар жетекшілері ө здерінің мақ сатты қ ызметтері – барынша кө п пайда табудан бас тарта алмай-ды, сондық тан олар ү кімет белгілеген нысаналарды ө з еркімен орындамайды.

Заң жү зінде бағ аның ө суіне шектеудің қ ойылуы, бағ алардың жоғ арылауы пайдалы болатын тауарлардың кө лең келі нарығ ын дамытуы мү мкін. Бағ алардың ө суіне шек қ оюды болдырмайтын келесі ә діс, ол буып-тү йілген дайын ө німдердің сапасы мен салмағ ын тө мендету. Осыдан басқ а, бағ ағ а ә кімшілік бақ ылау жү ргізу нарық тың қ ызметін дұ рыс атқ арылуына, ресурстар мен капиталдың еркін жылжуына кедергі болады. Нә тижесінде, экономикада тапшы-лық жинақ тала тү седі, тұ тынуды ү немеу қ ажеттілігі туындайды. Табыстар саясатының жақ таушылары бойынша, егер кә сіпкерлер мен жұ мыскерлер ү кіметтің инфляциямен кү ресуге кү ші де, қ ұ ралдары да жеткілікті деп сенсе, онда бұ л саясат инфляциялық кү тімдерді сө ндіруге кө мек береді. Нарық қ ызметінің тиімділігі туралы ә ң гіме қ ұ рғ анда мына жағ дайды атап ө ту қ ажет: монополиялық кү штердің -тауар ө ндірушілердің жә не ресурстар иелерінің -бар болуының ө зі ресурстардың бө лінуін бұ рмалайды. Экономикада инфляцияның болуы осы тұ жырымды дә лелдейді. Сондық тан, бағ ағ а бақ ылау жү ргізу жағ дайды тү зетуге кө мек береді.

Бағ ағ а ық пал жасаудың жанама ә дістеріне монетарлық жә не фискалдық саясаттың «дефляциялық» шаралары жатады. Алғ ашқ ыда олар циклге қ арсы саясат аясында қ олданылғ ан болатын. Орталық банк инфляцияның кү шеюіне байланысты ақ ша массасының ө суіне, белгіленген есептік мө лшерлеменің ө суіне, ашық нарық та сатылатын мемлекеттік қ ұ нды қ ағ аздардың кө леміне жә не міндетті резервтер нормасына бірте-бірте шектеу енгізеді. Инфляцияны тө мендету мақ сатымен валюта саясатының қ ұ ралдары да пайдалануы мү мкін: шетелдерден келетін ақ шағ а шек қ ою, ұ лттық валюта бағ амын кө теру.

«Дефляциялық» шаралардың тежеу жасайтын ә сері ең алдымен, экономикалық ө суді баяулатады жә не жұ мыссыздық ты ө сіреді, ал бағ алардың тө мендеуі елеулі болмайды. Стагфляцияның пайда болуы дефляция саясатының кейбір қ ұ ралдарынан бас тартуғ а мә жбү р етеді. Стагфляциямен кү ресудің неоклассикалық бағ ытының балама жол-дары бар. Оның мә ні: инфляцияны тө мендетуде қ андайда болмасын қ ұ ралдарды қ олданбау ү шін, экономикадағ ы осы жә не басқ а процес-терді қ олдан шығ арып алмауды кө здеу керек.

Филлипстің қ исық сызығ ына тежеуші монетарлық жә не фискалдық саясаттарды қ олданып қ алай да бұ рынғ ы қ алына қ айтып келудің қ ажетіне тырысу керек емес, жиынтық ұ сыныстың қ исық сызығ ына тікелей ық пал ету қ ажет. Осы ү шін қ аржылық жә не ақ ша саясатын аз ғ ана ө згертіп, қ атаң стандарттармен мақ сатты қ аржылан-дыру мен несиелендіруді, салаларды селективтік (іріктеп) қ олдауды, протекционнистік шараларды, табыстар саясатының элементтерін қ олдануды пайдалануғ а болады. Соң ғ ы нұ сқ аны қ олданудың тиімді-лігі жоғ ары жә не бұ ның ә леуметтік шығ ындары тө мен.

Ү кімет ү шін инфляцияғ а қ арсы саясат жү ргізудің екі бағ ыты болады: оны бірте-бірте ұ зақ мерзімді кө здеп жү ргізу немесе оны шұ ғ ыл жү ргізу (естен тандыру терапиясы). Барлық жағ дай елдің кө леміне, оның экономикасының болмысына, ә лемдік нарық қ а кіру-дің дә режесіне жә не шарттарына, ө згерістерді халық аралық қ аржы мекемелерінің қ олдауына, ел ішіндегі ә леуметтік жә не саяси жағ дай-ларғ а жә не т.б. байланысты болады.

Ә дебиеттер тізімі

1. С. Ә кімбеков, А.С. Баймұ хаметова, У.А. Жанайдаров. Экономикалық теория. Оқ у қ ұ ралы. Жалпы редакция С. Ә кімбековтікі. – Астана: 2002. - 464 б.

2. Жалпы экономикалық теория. Оқ улық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағ ындық ов, Б.А. Жү нісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. /Жалпы редакциясын басқ арғ ан Ө.Қ. Шеденов – Ақ тө бе, «А-Полиграфия», 2004 – 455 бет.

3. Я. Ә убә кіров, К. Нә рібаев, М. Есқ алиев, Е. Жатқ анбаев, т.б. Экономикалық теория негіздері. Оқ улық. – Алматы, «Санат», 1998. – 479 бет.

4. Ғ абит Ж.Х. Экономикалық теория: оқ у-ә дістемелік кешен. – Астана: 2006., 248 б.

5. Нарматов С.Р., Нарматова А.С. Экономикалық теория. Лекциялар курсы. (Оқ у қ ұ ралы). – Алматы: «Эверо», 2009. – 516 бет.

6. Курс экономической теории: учебник – 5-е исправленное, дополненное и переработанное издание/ Под общ. ред. Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. – Киров: «АСА», 2006 – 832 с.

7. Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория: Учебник для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Норма, 2005. – 672.

8. Крымова В. Экономикалық теория: Кестелі оқ у қ ұ ралы. Алматы: Аркаим, 2009. – 196 б.

9. Женсхан Д.Ж. Экономикалық теория. Экономикалық емес мамандық тарғ а арналғ ан қ ысқ аша курс. Астана: Л.Н. Гумилев атындағ ы ЕҰ У., 2008. – 147 б.

10. Шеденов Ө.Қ. Экономикалық ілімдер тарихы: оқ улық. - Ақ тө бе: А - Полиграфия, 2006. – 316 б.

11. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ырту – Қ азақ стан дамуының басты бағ ыты», 2012 ж. 28 қ аң тар.

12. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз», 2011 ж. 28 қ аң тар.

13. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Жаң а онжылдық – Жаң а экономикалық ө рлеу – Қ азақ станның жаң а мү мкіндіктері», 2010 ж. 30 қ аң тар.

14. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Дағ дарыстан жаң ару мен дамуғ а». 2009 ж. 7 наурыз.

15. Н.Ә. Назарбаев. Қ азақ стан - 2030: «Ел Президентінің Қ азақ стан халқ ына жолдауы», Алматы – 1998 ж.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары

1. Экономикалық белсенді халық жә не белсенді емес халық категорияларын қ алай тү сінуге болады?

2. Жұ мыссыздық тың анық тамасы қ андай?

3. Жұ мыссыздық тың себептері қ андай?

4. Жұ мыссыздық тың тү рлері қ андай?

5. Жұ мыссыздық тың дең гейін қ алай анық таймыз?

6. Оукен заң ы нені тү сіндіреді?

7. Жұ мыссыздық тың қ оғ амғ а тигізетін зардаптары қ андай?

8. Жұ мыссыздық пен кү рес шаралары қ андай?

9. Инфляцияның пайда болуының себептері қ андай?

10. Инфляцияның қ арқ ынын қ алай анық таймыз?

11. Инфляцияның тү рлері қ андай?

12. Инфляцияның қ оғ амғ а тигізетін зардаптары қ андай?

13. Инфляция мен жұ мыссыздық тың арасында қ андай байланыс бар?

14. Инфляцияғ а қ арсы саясат шаралары қ андай?

Студенттің ө зіндік жұ мыстары

1. Тақ ырып бойынша экономикалық сө здік жасау (глоссарий).

2. Тақ ырып бойынша логикалық схемалар қ ұ растыру.

3. Мына сұ рақ тарғ а жауап берің із (конспект):

1) Жұ мыссыздық туралы негізгі теориялар.

2) Қ азақ стандағ ы 1991 жылдан бастап бү гінгі кү нге дейінгі жұ мыссыздық дең гейі жә не оның ерекшеліктері.

3) Қ азақ стандағ ы 1991 жылдан бастап бү гінгі кү нге дейінгі инфляция қ арқ ыны жә не оның ерекшеліктері.

4) Кедейшілік мә селесі жә не оның кө рсеткіштері.

4. Тест тапсырмалары:

1. Қ айта жұ мыс табамын деп ү міттеніп жү рген адам:

А) Жұ мыссыздар қ атарына жатады.

В) Жұ мыспен қ амтылғ андар қ атарына жатады.

С) Жұ мыс кү ші қ ұ рамында ескерілмейді.

D) Толық жұ мыспен қ амтылмағ андар қ атарына жатады.

Е) Жұ мыстан кү дерін ү згендер қ атарына жатады.

2. Бағ а дең гейі мен табысқ а қ атаң бақ ылау жасау – бұ л:

А) Ашық инфляция. В) Жасырын инфляция. С) Сұ раныс инфляциясы. D) Шығ ындар инфляциясы. Е) Кү тілетін инфляция.

3. Жұ мысбасты адам категориясына кім кірмейді:

А) Толық емес жұ мыс аптасында қ ызмет еткен бухгалтер.

В) Ауру адамды қ амқ орлауғ а кө мектесетін қ ызметкер.

С) Газет-журнал сатып, ақ ша табатын жасө спірім.

D) Университеттің кешкі бө лімінде оқ итын студент.

E) Тұ маумен ауырып қ алғ ан сатушы.

4. Бағ алардың ө су қ арқ ынының бә сең деуін не деп атаймыз:

А) Инфляция. В) Дефляция. С) Дезинфляция. D) Стагфляция.

Е) Стагнация.

5. Ұ шқ ыр инфляция дегеніміз – бұ л:

А) Ө ндіріс шығ ындарының ө суінен пайда болатын инфляция.

В) «Aқ шадан қ ашуды» туғ ызатын, ө те жылдам қ арқ ынды инфляция.

С) Табысты алушымен болжанатын инфляция.

D) Белгілі бір тауарларғ а бағ аның жасанды ө суімен сипатталатын инфляция.

E) ЖҰ Ө -нің ө згермейтін кө лемі кезіндегі артық сұ раныстан пайда болатын инфляция.

6. Елдегі жұ мыссыздар саны 6 млн. адам, ал жалпы жұ мыс кү шінің саны 120 млн. адам, онда жұ мыссыздық дең гейі қ аншағ а тең?

А) 5 % В) 20 % С) 0, 05 % D) 25 % Е) 2 %

7. Ү лкен жұ мыссыздық пен жә не инфляцияның ө те жоғ ары дең гейімен бірге жү ретін ө ндіріс тоқ ырауы, депрессия – бұ л:

A)Кү тілетін инфляция. B) Дефляция. C) Стагнация. D) Стагфляция.

E) Жасырын инфляция.

8. Кедейшілік дең гейі ненің негізінде анық талады:

A) Минималды ең бек ақ ының. B) Минималды зейнетақ ының.

C) Ө мір сү ру минимумының. D) Атаулы ең бек ақ ының. E) Орташа зейнетақ ы мө лшерінің.

9. Жұ мыссыздық дең гейі келесідей анық талады:

А) Жұ мыссыздар саны/Жұ мысбастылар× 100%

В) Жұ мыссыздар саны/жұ мыс қ ұ рамына кірмейтіндер× 100%

С) Жұ мысбастылар/Жұ мыссыздар саны× 100%

D) Жұ мыс кү ші/Жұ мыссыздар саны × 100%

Е) Жұ мыссыздар саны/Жұ мыс кү ші × 100%

10. Экономиканың қ ұ лдырауы себебімен жұ мысынан айырылғ ан адам келесі жұ мыссыздық тү рін кө бейтеді:

А) Фрикциондық. В) Қ ұ рылымдық. С) Циклдық. D) Табиғ и.

E) Маусымдық.

11. Жұ мыс кү ші қ ұ рамына кіретін, ө з еркімен жұ мыстан шық қ ан, бірақ ә лі жұ мыс таппағ ан жұ мысшы – бұ л:

А) қ ұ рылымдық жұ мыссыздық тың қ ұ рамына кіреді. В) уақ ытша жұ мыссыздық тың қ ұ рамына кіреді. С) фрикциондық жұ мыссыздық тың қ ұ рамына кіреді. D) жасырын жұ мыссыздық тың қ ұ рамына кіреді. Е) циклдік жұ мыссыздық тың қ атарына кіреді.

12. Тұ тыну бағ аларының индексі - бұ л:

А) Атаулы ЖҰ Ө -ң нақ ты ЖҰ Ө -ге қ атынасы. В) Тұ тынушылардың сатып алатын тауарлары мен қ ызметтерінің жалпы қ ұ нын есептейтін кө рсеткіш. С) Нақ ты ЖҰ Ө -ң атаулы ЖҰ Ө -ге қ атынасы. D) Азық – тү лік ө німдерінің жалпы қ ұ нын есептейтін кө рсеткіш Е) Ө ткен жылғ ы тауарлар мен қ ызметтердің саны.