Мультипликатор теориясы 6 страница

13. Мына қ ұ былыстардың қ айсысы инфляцияның пайда болуына себеп болмайды?

A) Ақ ша эмиссиясын мемлекеттің монополизациялауы. B) Кә сіподақ тардың жалақ ы кө лемін белгілеудегі монополиялық ү стемдігі. C) Ірі фирмалардың ө ндіріс шығ ындарына монополиясы. D) Бағ аны ә кімшіліктік бақ ылау. E) Жинақ тау кө лемінің ө суі.

14. Қ ай қ ұ былыс экономикағ а сұ раныс инфляциясын ә келмейді:

A) ә скери шығ ынның артуы; B) инвестициялық шығ ынның артуы;

C) ең бек ө німділігінің азаюы; D) салық тың азаюы; E) пайыз мө лшерлеменің қ ысқ аруы.

15. Оукен заң ы бойынша:

А) Нақ ты ЖҰ Ө дең гейі мен жұ мыссыздық арасында кері тә уелділік болады. В) Номинал ЖҰ Ө дең гейі мен жұ мыссыздық арасында тура тә уелділік бар. С) Нақ ты ЖҰ Ө дең гейі мен жұ мыссыздық арасаында тура тә уелділік бар. D) Номинал ЖҰ Ө дең гейі мен жұ мыссыздық арасанда кері тә уелділік бар. Е) Нақ ты ЖҰ Ө дең гейі мен инфляция арасында тура тә уелділік бар.

16. Дезинфляция дегеніміз – бұ л:

А) Бағ алардың ө су қ арқ ынының бә сең деуі.

В) Ұ лттық валюта бағ амының ресми тү рде тө мендеуі.

С) Айналысқ а қ ажетті ақ шалардың, тауарлар мен қ ызметтердің жетіспеушілігі.

D) Бағ алардың жалпы дең гейінің тө мендеуі немесе ақ шалардың сатып алу қ абілетінің жоғ арылауы.

Е) Ұ лттық валюта бағ амының ресми тү рде жоғ арылауы.

17. Толық жұ мысбастылық дегеніміз – бұ л:

A) Барлық ең бекке қ абілетті халық тың жү з пайыз жұ мыспен қ амтылуы.

B) Табиғ и жұ мыссыздық тың орын алмауы.

C) Қ ұ рылымдық жұ мыссыздық тың орын алмауы.

D) Фрикциондық жұ мыссыздық тың орын алмауы.

E) Инфляция қ арқ ыны тө мен болғ ан жағ дайда ғ ана жұ мыспен қ амтылудың толық орындалуы.

18. Инженер К. Смирнов неғ ұ рлым кө пақ ылы жұ мысқ а орналасу ү шін «ПОК» фирмасынан кетті. Бұ л қ андай жұ мыссыздық ты білдіреді:

A) Фрикциондық жә не қ ұ рылымдық. B) Циклдық. C) Фрикциондық. D) Қ ұ рылымдық. E) Фрикциондық жә не циклдық.

19. Жұ мыс кү ші – бұ л:

А) Жұ мыспен қ амтылғ андар.

В) Жұ мыспен қ амтылғ андар – жұ мыссыздар.

С) Экономикалық белсенді тұ рғ ындар – жұ мыссыздар.

D) Мемлекеттің барлық тұ рғ ындары.

Е) Жұ мыспен қ амтылғ андар + жұ мыссыздар.

20. Инфляцияның қ арқ ынына қ арай мынадай тү рлері болады:

А) Баланстанғ ан жә не балансталмағ ан.

В) Сұ раныс инфляциясы жә не шығ ындар инфляциясы.

С) Кү тілетін жә не кү тілмейтін.

D) Баяу, секірмелі жә не ұ шқ ыр инфляция.

Е) Экспортталғ ан жә не импортталғ ан.

21. Жұ мыссыздық тың пайда болу себебін жұ мыс кү шіне сұ раныстың жеткіліксіздігінен туындайды деп тү сіндірген кімдер?

А) Монетаризм ө кілдері. В) Кейнстік бағ ытты жақ таушылар.

С) Мальтузиандық тар. D) Классиктер. Е) Неоклассиктер.

22. ЖҰ Ө мен жұ мыссыздық арасында қ андай тә уелділік бар?

А) Жұ мыссыздық ө седі, ЖҰ Ө азаяды.

В) Жұ мыссыздық ө седі, ЖҰ Ө ө седі.

С) Жұ мыссыздық ө седі, ЖҰ Ө ө згермейді.

D) Жұ мыссыздық ө згермейді, ЖҰ Ө азаяды.

Е) Олардың арасында ешқ андай тә уелділік жоқ.

23. Дефляция дегеніміз – бұ л:

А) Ұ лттық валюта бағ амының тө мендеуі. В) Экономикада бағ аның жалпы дең гейінің тө мендеуі. С) Инфляция қ арқ ынының тө мендеуі. D) Ақ шаның сатып алушылық қ абілетінің тө мендеуі. Е) Экономикада бағ аның жалпы дең гейінің ө суі.

24. Егер, бағ а дең гейінің ө сімі жылына 200%-ғ а дейін болса, онда орын алатын инфляцияның тү рі қ андай?

А) Айқ ын инфляция. В) Жасырын инфляция. С) Ұ шқ ыр инфляция.

D) Созылмалы инфляция. Е) Секірмелі инфляция.

25. Жұ мыссыздар дең гейі жұ мыссыздар санының кімдердің санына проценттік қ атынасымен анық талады:

A) Ең бекке қ абілетті тұ рғ ындардың.

B) Жұ мыс кү ші қ ұ рамынан уақ ытша шығ ып кеткендердің.

C) Жұ мыс істегілері келетіндердің.

D) Ең бектен тыс табыс алатындардың.

E) Ө здері қ ызмет ететін тұ рғ ындардың.

26. Уақ ытша ауырып, жұ мыс істей алмайтын адам:

А) Жұ мыссыздыр қ атарына жатады.

В) Жұ мыс кү ші қ ұ рамына есептелмейді.

С) Жұ мыспен толық қ амтылмағ ан болып есептеледі.

D) Жұ мыспен қ амтылғ андар қ атарына жатады.

Е) Экономикалық белсенді халық тың қ атарына жатпайды.

27. Филлипс қ исығ ы нені сипаттайды?

А) Инфляция мен жұ мыссыздық дең гейінің қ ысқ а мерзімдегі кері байланысын.

В) Инфляция мен жұ мыссыздық дең гейінің ұ зақ мерзімдегі кері байланысын.

С) Ақ ша ұ сынысы мен номиналды жалақ ы арасындағ ы кері байланысты.

D) Инфляция мен жұ мыссыздық дең гейінің қ ысқ а мерзімдегі тура байланысын.

Е) Ақ ша ұ сынысы мен номиналды жалақ ы арасындағ ы тура байланысты.

28. Стагфляция – бұ л экономикада болатын ауыр жағ дай, мұ ндай қ ұ былыс кезінде:

A) Инфляция ө седі, ал жұ мыссыздық тө мендейді.

B) Жұ мыссыздық ө седі, ал инфляция тө мендейді.

C) Жұ мыссыздық та, инфляция да ө седі.

D) Жұ мыссыздық та, инфляция да тө мендейді.

E) Ө нім шығ ару кө лемі қ ысқ арады.

29. Елдегі бағ аның жалпы дең гейінің ө суін қ алай атайды?

А) Стагфляция. В) Стагнация. С) Қ ұ лдырау. D) Инфляция.

Е) Сеньораж.

30. Жиынтық сұ раныстың тапшылығ ы мынағ ан ә келеді:

А) Фрикциондық жұ мыссыздық тың ө суіне.

В) Циклдық жұ мыссыздық тың ө суіне.

С) Қ ұ рылымдық жұ мыссыздық тың ө суіне.

D) жұ мыссыздық тың ө суіне.

Е) Технологиялық жұ мыссыздық тың ө суіне.

31. Жұ мыссыздық тың табиғ и дең гейі дегеніміз не?

А) Толық жұ мысбастылық жағ дайындағ ы жұ мыссыздық дең гейі.

В) Толық емес жұ мысбастылық жағ дайындағ ы жұ мыссыздық дең гейі.

С) Қ ұ лдырау кезіндегі жұ мыссыздық дең гейі.

D) Экономикада жұ мысқ а қ абілетсіз адамдар санының ө суі.

Е) Экономикадағ ы жұ мысқ а қ абілетсіз адамдар санының ең тө менгі дең гейі.

32. Елдегі инфляция қ арқ ының кө рсеткіші – бұ л:

А) Валюталардың сатып алушылық қ абілетінің паритеті.

В) Атаулы айырбас бағ амы.

С) Тұ тыну бағ аларының индексі.

D) Сыртқ ы сауда индексі.

Е) Алалау индексі.

33. Сұ раныс инфляциясы келесідей сипатталады:

A) Шикізатқ а бағ алардың ө суімен. B) Пайыз мө лшерлемесінің ө суімен.

C) Нақ ты ө ндіріс кө лемімен салыстырғ анда жиынтық сұ раныстың артық шылығ ымен.

D) Инвестициялардың тө мендеуімен. E) Жиынтық ұ сыныстың қ ысқ аруымен.

34. Мына тұ жырымдамалардың қ айсысы дұ рыс берілген:

А) Фрикциондық жұ мыссыздық табиғ и жә не ерікті жұ мыссыздық болып табылады.

В) Фрикционды жұ мыссыздық қ ұ рылымдық қ а қ арағ анда қ ысқ а мерзімді емес.

С) Фрикционды жұ мыссыздық технологиялық ө згерістерге байланысты.

D) Фрикционды жұ мыссыздық қ а маусымдық кіреді.

Е) Фрикционды жұ мыссыздық экономикалық цикл фазасына байланысты.

35. Қ айта мамандануды қ ажет ететін жұ мыссыздарды келесі тү рге жатқ ызады:

A) Фрикциондық. B) Қ ұ рылымдық. C) Циклдық. D) Ерікті.

E) Мауымдық.

36. Жұ мыссыздық тың пайда болу себебін халық санының ө суімен байланыстыратын қ андай теория?

А) Неокейнстік теория. В) Неоклассикалық бағ ыт. С) Қ азіргі мальтузиандық бағ ыт. D) Ұ сыныс экономикасын жақ таушы теория. Е) Жаң а классикалық теория.

37. Инфляция мен жұ мыссыздық арасында қ андай ө зара байланыс бар:

A) Жұ мыссыздық тө мендегенде, инфляция ө седі.

B) Жұ мыссыздық ө скенде, инфляция да ө седі.

C) Жұ мыссыздық ө скендеі, инфляция ө згермейді.

D) Жұ мыссыздық тө мендегенде, инфляция тө мендейді.

E) Жұ мыссыздық пен инфляцияның арасында ешқ андай ө зара байланыс жоқ.

38. Инфляцияны қ андай пайыздық мө лшерлеме есепке алады?

A) Нақ ты мө лшерлеме. B) Номиналды мө лшерлеме. C) Сыйақ ы мө лшерлемесі.

D) Коммерциялық банктің мө лшерлемесі. E) Қ айта қ аржыландыру мө лшерлемесі.

39. Оукен заң ына сә йкес, жұ мыссыздық тың нақ ты дең гейінің оның табиғ и дең гейінен 2 пайыздық жоғ арылауы, ЖҰ Ө -нің нақ ты кө лемінің ә леуетті кө лемінен қ аншағ а қ алуын кө рсетеді:

A) 2%. B) 4%. C) 3%. D) 5%. E) 5% - дан анағ ұ рлым жоғ ары.

40. Жұ мыс істегісі келетін, бірақ жұ мыс таба алмай «тү ң ілгеннен» кейін жұ мыс орнын іздеуді тоқ татқ ан адамдар:

А) Жұ мысшы кү шінің қ ұ рамында алдағ ы уақ ытта есептелмейді.

В) Фрикциондық жұ мыссыздық шамасында есептелінеді.

С) Кү тілген жұ мыссыздық шамасында есептелінеді.

D) Ең бекақ ы туралы заң дарғ а сә йкес жә рдемақ ы алады.

Е) Халық тың экономикалық белсенді қ атарына жатпайды.

41. Жұ мыссыздыр саны – бұ л:

А) Қ азіргі кезде жұ мыс кү ші қ ұ рамындағ ы тұ лғ алар саны мен жұ мыспен қ амтылғ андар арасындағ ы айырмашылық.

В) Жұ мыс кү ші ішіндегі жұ мыссыздар бө лігінің пайыздық дең гейі.

С) Жұ мыс іздемейтін адамдар саны.

D) Циклдық жә не қ ұ рылымдық жұ мыссыздық дең гейі.

E) Елдегі тұ рғ ындар саны минус жұ мыспен қ амтылғ андар саны.

42. Толық жұ мысбастылық кезіндегі жұ мыссыздық дең гейі ненің жиынтығ ына тең:

A) Циклдік жә не фрикциондық.

B) Фрикциондық жә не қ ұ рылымдық.

C) Циклдік жә не қ ұ рылымдық.

D) Циклдік, фрикциондық жә не қ ұ рылымдық.

E) Циклдік жә не табиғ и.

43. Адамдардың оқ у орнын бітіргеннен кейін немесе жұ мыс орнын ө згерткен кездегі жұ мыссыздық тү рі:

A) Қ ұ рылымдық. B) Фикциондық. C) Циклдық. D) Жасырын.

E) Барлық аталғ андар.

44. Ө ндіріс шығ ындарының ө суінен туындағ ан инфляцияғ а тө мендегі жағ дайлардың қ айсысы қ атысты емес:

A) Жұ мыспен қ амтылудың жә не ө ндірістің ө суі.

B) Ө німнің ә р данасының қ ұ нының ө суі.

C) Жалақ ы мө лшерінің ө суі.

D) Ұ сыныстың азаюы.

E) Проценттік мө лшерлеменің ө суі.

45. Болжанбағ ан инфляциядан зардап шегетіндер:

A) Бағ а дең гейі тө мен болғ ан жағ дайда қ арыз алғ андар.

B) Номиналды табыстарының ө су қ арқ ыны бағ аның ө су қ арқ ынынан тө мен болғ андар.

C) Ақ ша жинақ тағ андар.

D) Тұ рақ ты номиналды табыс алушылар.

E) Қ ұ нды қ ағ аз иелері.

46. Егер нақ ты ЖҰ Ө ә леуетті ЖҰ Ө -ге тең болса, онда:

A) Циклдік жұ мыссыздық болмайды.

B) Экономикада фрикционды жұ мыссыздық болмайды.

C) Қ ұ рылымдық жұ мыссыздық болмайды.

D) Циклдік жұ мыссыздық орын алады.

E) Табиғ и жұ мыссыздық болмайды.

47. Тұ тыну бағ алық индексі 2000 жылы 120 %, ал 2002 жылы 150 % болды. Осы жылдар аралығ ындағ ы инфляция қ арқ ыны қ андай:

A) 25 %.

B) 125 %.

C) 80 %.

D) 20 %.

E) 30 %.

48. Жұ мыссыздық тың табиғ и дең гейі – 6 %, нақ ты дең гейі – 18 %, циклдық жұ мыссыздық ты анық таң ыз:

A) 12 %. B) -12 %. C) 24 %. D) 3 %. E) 1/3 %.

49. Сұ раныс ә серінен болғ ан инфляцияғ а қ атысы жоқ жағ дай қ айсы:

A) Шикізат жә не қ уат кө здерінің бағ аларының ө суі.

B) Жалпы сұ раныстың артық шылығ ы.

C) Бағ алардың ө суі.

D) Атаулы жалақ ының ө суі.

E) Ақ ша массасының ө суі.

50. Кейнсшілдік тұ жырымдамағ а сә йкес жұ мыссыздық пен инфляция:

A) Тікелей тә уелділікпен байланысты.

B) Кері тә уелділікпен байланысты.

C) Байланысты емес.

D) Экономикалық жағ дайғ а байланысты тікелей немесе кері байланыста болуы мү мкін.

E) Ұ зақ мерзімде екеуі де қ атар орын алады.

14-ТАҚ ЫРЫП

Мемлекеттің қ аржы жә не ақ ша-несие жү йесі. Ә леуметтік саясат

Мақ саты: экономикадағ ы қ аржы жү йесіне жә не оның қ ұ рылымына тоқ талып, ондағ ы мемлекеттік бюджет пен оның тапшылығ ын, мемлекеттік қ арыз мә селесін талқ ылау, салық тардың экономикалық мә нін ашу, ақ ша жү йесінің қ ұ рылымын жә не несие-банк қ атынастарын қ арастыру, сондай-ақ, мемлекеттің ә леуметтік саясатын да тоқ талу.

Талқ ылау сұ рақ тары:

14.1 Қ аржы жү йесі жә не мемлекеттік бюджет қ ұ рылымы.

14.2 Салық тардың экономикалық мә ні, қ ызметтері, элементтері. Лаффер қ исығ ы

14.3 Ақ ша жү йесінің элементтері жә не ақ ша агрегаттары

14.4 Несиенің мә ні мен формалары. Қ азақ стандағ ы банк жү йесі

14.5 Мемлекеттің ә леуметтік саясаты. Лоренц қ исығ ы

Негізгі ұ ғ ымдар: қ аржы, қ аржы жү йесі, мемлекеттік бюджет, мемлекеттік шығ ыстар, мемлекеттік кірістер, трансферттік тө лемдер, бюджет тапшылығ ы, мемлекеттік қ арыз, салық тар, салық мө лшерле-месі, Лаффер қ исығ ы, ақ ша жү йесі, ақ ша айналымы, ақ ша массасы, ақ ша агрегаттары, несие, банк, орталық банк, коммерциялық банктер, мемлекеттік ә леуметтік саясаты, Лоренц қ исығ ы, т.б.

14.1 Қ аржы жү йесі жә не мемлекеттік бюджет қ ұ рылымы

Қ аржы – бұ л тұ тынушылардың алуан тү рлі қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін ақ шалай табыстарды, жинақ тарды жә не қ орларды қ алыптастыру жә не пайдалану жолымен экономикада ө ндірілген жиынтық ө німнің қ ұ нын бө лу ү дерісінде туындайтын экономикалық қ атынастардың жиынтығ ы.

Қ аржының сипатты жә не айрық ша белгілерін анық тау ү шін оның атқ аратын қ ызметтеріне кө ң іл бө лу қ ажет.

Қ аржының атқ аратын қ ызметтері:

1. Бө лу қ ызметі – қ аржы қ ұ ралдарын қ алыптастыру негізінде жасалғ ан жиынтық ө німді экономиканың барлық субъектілері (ү й шаруашылығ ы, фирмалар, мемлекет) арасында тиімді орналастыру.

2. Бақ ылау қ ызметі – бө лу ү дерісін жалпы алғ анда сан жағ ынан бейнелеу, бұ л жерде қ аржы бө лу ү дерісінің қ аншалық ты тиімді жү ріп жатқ андығ ы, ақ ша қ орларының қ аншалық ты тиімді жұ мсалып жатқ андығ ы жө нінде ақ парат беріп отырады.

Қ аржы жү йесі экономикалық организмнің қ ан айналымы жү йесін сипаттайды, экономиканың тұ тастай қ алыпты жұ мыс істеуі осы саланың жағ дайына тә уелді болып табылады.

Қ аржы жү йесі – ұ дайы ө ндірістік ү деріске қ атысушы ә ртү рлі экономикалық субъектілермен жасалатын орталық тандырылғ ан жә не орталық тандырылмағ ан ақ ша қ орларының жиынтығ ын сипаттайтын кү рделі қ аржы қ атынастары.

Қ аржы жү йесі қ андай да бір қ аржылық қ атынастарды сипаттайтын болғ андық тан, осы қ атынастардың субъектілері мен дең гейлері бө лініп шығ ады. Бұ лар біріншіден, орталық тандырылғ ан ақ ша қ орларын қ алыптастыратын мемлекеттік дең гей, екіншіден, орталық тандырылмағ ан ақ ша қ орларын жасайтын шаруашылық жү ргізуші субъектілердің дең гейі мен ү й шаруашылық тарының дең гейі болып табылады. Осындай дең гейлерде қ аржы ресурстарын қ алыптастырудың жә не пайдаланудың ә дістері мен тә сілдері ә ртү рлі болып табылады.

Қ азақ стан Республикасының қ аржы жү йесі келесі ө зара байланысқ ан элементтерден қ ұ ралады:

1) жалпы мемлекеттік қ аржылар;

2) шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ аржылары;

3) ү й шаруашылық тарының (тұ рғ ындардың) қ аржылары.

Бұ л жү йенің негізгі элементі ретінде жалпы мемлекеттік немесе орталық тандырылғ ан қ аржылар саналады.

Мемлекеттік қ аржы ү шке бө лінеді:

а) мемлекеттік бюджет;

ә) мемлекеттік несие;

б) арнайы бюджеттен тыс қ орлар.

Мемлекеттік бюджет – қ аржы ресурстарының орталық танды-рылғ ан қ орын жасаумен байланысты қ аржы қ атынастарының жиынтығ ы.

Мемлекеттік несие – бюджет тапшылығ ын жабуғ а арналғ ан қ аржылар, ол ішкі жә не сыртқ ы жинақ талғ ан қ арыздың сомасын кө рсетеді.

Арнайы бюджеттен тыс қ орлар – қ оғ амдық қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру ү шін мақ сатты қ аржыландырудың қ осымша нысаны.

Қ аржы жү йесінің негізгі буыны болып орталық тандырылмағ ан қ аржылар табылады. Ө йткені, оларда мемлекеттің жә не субъектілер-дің қ аржы ресурстарының негізгі бө лігі шоғ ырландырылғ ан жә не қ оғ амдық игіліктер жасалады. Ал қ аржы жү йесінің шешуші буыны ретінде шаруашылық субъектілерінің қ аржылары табылады. Оларғ а қ аржылардың мынадай тү рлері кіреді:

а) материалдық ө ндіріс саласында (нақ ты секторда) жұ мыс істейтін субъектілердің қ аржылары;

ә) қ аржылық ұ йымдардың қ аржылары;

б) қ ызмет кө рсету саласы мекемелерінің қ аржылары.

Сондай-ақ, орталық тандырылмағ ан қ аржыларғ а ү й шаруашы-лық тарының қ аржылар жатады.

Қ оғ амда жасалғ ан жиынтық ө німді бастапқ ы бө лу ү дерісінде ү й шаруашылық тарының, фирмалардың жә не мемлекеттің қ арамағ ына келіп тү сетін қ аржы ресурстары олардың мақ сатты жұ мсалуы бойынша қ олданылады. Мұ ндай қ аржылық ресурстар банктік жү йе жә не қ ор нарығ ы сияқ ты қ аржы нарық тары арқ ылы ә ріқ арай қ айта бө лу ү дерісіне келіп тү суі мү мкін, бұ л кезде осындай қ аржылардың қ озғ алысы нарық тық келісімдер негізінде жү зеге асырылады.

Мемлекеттің қ аржы жү йесінен мемлекеттік бюджет жә не бюджет жү йесі бө лініп шығ ады.

Мемлекеттік бюджет – кірістері мен шығ ыстары кө рсетілген мемлекеттің қ аржылық жоспары. Бюджеттің ерекше белгісі болып бюджеттік бағ дарламалардың заң дық негізде бекітілуі табылады.

Мемлекеттік бюджет жү йесі – экономикалық қ атынастар мен заң дық нормаларғ а негізделген барлық бюджет тү рлерінің жиынты-ғ ы. Қ азақ стан Республикасы Бюджет кодексіне сә йкес, бюджет жү йесі – бұ л барлық бюджеттердің, Қ Р Ұ лттық қ орының, бюджеттік ү дерістер мен қ атынастардың жиынтығ ы.

Қ азақ стан Республикасы бюджет жү йесінің қ ұ рамына бюджет-тердің келесідей дең гейлері кіреді:

- республикалық бюджет;

- жергілікті бюджеттер: облыстық бюджет, облысқ а бағ ынатын қ алалар бюджеті, республикалық маң ызы бар қ алалар бюджеті, астана бюджеті, аудандар бюджеті.

Экономикада мемлекеттік бюджет жү йесі тө мендегідей негізгі қ ызметтерді атқ арады:

1) қ аржы ресурстарын мемлекет пен қ оғ ам қ ажеттіліктеріне жұ мылдыру;

2) ә леуметтік-экономикалық мә селелерді реттеу;

3) қ аржы ресурстарын қ айта бө лу (аймақ тық, салааралық, ведомствоаралық, ә леуметтік);

4) кә сіпкерлік қ ызметті қ олдау жә не ынталандыру;

5) инвестициялық жобаларды жү зеге асыру;

6) ә леуметтік қ орғ ау;

7) мемлекеттік қ аржының кірістері мен шығ ыстарына бақ ылау жасау.

Мемлекеттік бюджет жү йесі бірнеше принциптерге негізделеді:

1) бірлік принципі – Қ Р-сы территориясында бірың ғ ай бюджет заң дылығ ын, дербес бюджет сыныптамасын қ олдану;

2) толық тылық принципі – бюджеттер мен Ұ лттық қ орғ а келіп тү сетін барлық тү сімдер мен шығ ыстардың заң дық тә ртіпте кө рініс табуы;

3) шынайылық принципі – бюджет параметрлерінің экономика-ның ағ ымдық жағ дайының кө рсеткіштеріне, Қ азақ стан Республика-сының жә не аймақ тардың ә леуметтік-экономикалық дамуының параметрлері мен бағ ыттарына сә йкес келуі;

4) ашық тылық принципі – бюджет заң дылығ ы аясындағ ы нормативтік-қ ұ қ ық тық актілерді міндетті тү рде жариялау;

5) дә йектілік принципі – бюджеттік қ атынастар аясында алдын-ала қ абылданғ ан шешімдерді мемлекеттік басқ ару органдарының қ адағ алауы;

6) нә тижелілік принципі – бюджеттік бағ дарламаларда кө рсетіл-ген белгілі бір нә тижелерге жетудің қ ажеттілігіне байланысты бюд-жеттерді ә зірлеу жә не орындау;

7) тиімділік принципі – бюджет қ ұ ралдарын аз кө лемде қ олдана отырып ең жақ сы нә тижеге жетудің қ ажеттілігіне байланысты бюджетті нақ ты іске асыру;

8) жауапкершілік принципі – бюджет заң дылығ ын бұ зғ аны ү шін бюджет ү дерісіне қ атысушыларды жауапкершілікке тарту;

9) бюджеттердің дербестілігі принципі - ә ртү рлі дең гейдегі бюджеттер арасындағ ы тү сімдердің тұ рақ ты тү рде бө лінуін қ амтамасыз ету.

Мемлекеттік бюджеттің табыстары мен шығ ындарының қ ұ ры-лымы тө мендегідей бюджет сыныптамасымен анық талады:

1. Бюджет табыстары:

- салық тық тү сімдер;

- салық тық емес тү сімдер;

- негізгі капиталды сатудан тү скен тү сімдер;

- трансферттердің келіп тү суі.

2. Бюджет шығ ындары.

3. Операциялық сальдо.

4. Таза бюджеттік несиелеу:

- бюджеттік несиелер;

- бюджеттік несиелерді жабу.

5. Қ аржылық активтер операциясы бойынша сальдо:

- қ аржылық активтерді иелену;

- мемлекеттің қ аржылық активтерін сатудан тү скен тү сімдер.

6. Мемлекеттік бюджет тапшылығ ы (артық шылығ ы).

7. Бюджет тапшылығ ын қ аржыландыру (артық шылық ты қ олдану):

- қ арыздардың келіп тү суі;

- қ арыздарды жабу;

- бюджет қ ұ ралдары қ алдық тарының қ озғ алысы.

Мемлекеттік бюджет шығ ындарын бө лек алып қ арайтын болсақ, оларғ а мыналар кіреді: