Кеңестiк дәуiрдегi Отандық философия

Кең ес дә уiрiнiң бастапқ ы кезiндегi ақ уалды бiз жоғ арыда ә ң гiме еткен болатынбыз. ә рине, кең ес заманын сың аржақ ты бағ алауғ а болмайды. Кө п нә рсенi жоғ алтқ анымызбен бiрге жетiстiктерiмiз де аз болғ ан жоқ. ә сiресе, 50-шi жылдардың аяғ ынан бастап, жеке тұ лғ ағ а табыну ә шкерленгеннен кейiн, қ оғ амның ө рлеуi басталды. қ азақ стандағ ы тың игеру ү рдiсi елдi кө пұ лттық қ оғ амғ а ә келдi. Жер байлығ ы игерiлiп, жаң а қ алалар, жоғ арғ ы оқ у орындар, театрлар мен кiтапханалар, мұ ражайлар бой кө тердi.

Философия саласына келер болсақ, Қ азақ Мемлекеттiк университетiнде арнаулы факультет ашылып, кә сiби философия дү ниеге келiп, олар зиялылар тобының iшiнде ерекше орынғ а ие болды. Сонымен, ұ лттық тарихта классикалық философия дискурсының ұ лгiсiмен қ алыптасқ ан философиялық ой-ө рiсi дү ниеге келдi.

Қ азақ философтары маркстiк парадигманың (ү лгiнiң) шең берiнде, ә сiресе, 60-шы жылдары ұ лкен жетiстiктерге жеттi. Бiршама дарынды жас философтар жоғ арыдан тұ сiрiлетiн “тапсырмалы тақ ырыптардан» бас тартып, сол кездегi саяси жағ ынан алғ анда қ ауiпсiз - логика саласына - ө з назарын аударады. Олардың айрық ша кө зге кө рiнiп, дү ниежү зiлiк дең гейге кө терген философия саласы - ол диалектикалық логиканың категориялық қ ұ рылымын байытып терең детуге арналғ ан зерттеулер едi. Бұ л зерттеулерге аса қ омақ ты ү лес қ осқ ан Ж.Абдильдин, А.Нысанбаев, М.Хасанов жә не олардың шә кiрттерiн айтуғ а болады. Философия мен жаратылыстану саласындағ ы байланыстарды зерттеуге К. Рахматуллин, М. Сабитов, З. Муқ ашев, А. Балгымбаев, В.Зорин, М.Изотов т.б. ғ алымдар ө з ү лесiн қ осты.

Немiс классикалық философиясының (Г.Гегель, И.Фихте) қ ойғ ан адам, оның ерiктiгi мен жасампаздық iс-ә рекетi, жаттану, т.с.с. мә селерiн терең талдап, маркстiк тұ рғ ыдан дамытқ ан кө рнектi ғ алым қ.Абишевтi жә не оның шә кiрттерiн ерекше атауғ а болатын сияқ ты.

Қ азақ философиясында ерекше орны бар тұ лғ а - А.Қ асымжанов. Ол алғ ашқ ылардың бiрi болып ә л-Фарабидiң философиясын зерттеп, оны ө з халқ ымен тағ ы да қ ауыштырды. Сонымен қ атар, ө з халқ ының тағ дыры, қ азақ, жалпы тү ркi руханиятына арналғ ан оның ең бектерi - ғ алымнан болашақ ұ рпақ тарғ а қ алғ ан асыл мұ ра.

Философияның ө зектi салалары - этика ғ ылымының Отандық философиядағ ы iргесiн қ алағ ан Г. Ақ мамбетовты, эстетиканың - Б. Казыханова, К. Нұ рланованы жә не олардың шә кiрттерiнiң қ ызметiн атап кетуге болады.

Ендi ә леуметтiк философияғ а келер болсақ, қ азақ халқ ының тарихына алғ ашқ ылардың бiрi болып философиялық сараптау жасап, кө шпендiлiктен жаң а ө мiрге ө ту ұ рдiсiн мазмұ нды талдағ ан Д. Кiшiбеков болды. қ азақ халқ ының ғ асырдың аяғ ында тағ ы да бiр ө тпелi кезең нен ө ту ұ рдiсiне байланысты ғ алым бұ гiнгi таң дағ ы ө згерiстердi сараптап, нақ тылы да тиiмдi ұ сыныстар бердi.

Қ оғ амның ә леуметтiк қ ұ рылымын терең талдап, бұ гiнгi ө тпелi қ оғ амдағ ы ә леуметтiк рестратификация (қ айта қ ұ рылу) мә селесiн зерттеуге қ омақ ты ұ лесiн қ осып жү рген М. Ә женовты жә не оның шә кiрттерiн атаймыз. Бұ л тұ лғ аның философиялық кадрларды дайындауғ а қ осқ ан ү лесi де ерекше.

Қ азақ станның кең ес заманында “халық тар достығ ының лабораториясына» айналуына байланысты ұ лт-аралық қ атынастарды зерттеуге ерекше кө ң iл бө лiнген болатын. Бұ л мә селенi зерттеуге қ омақ ты ү лес қ осқ ан Н.Джандильдин, М.Сужиков, А.Айталы, Т.Сарсенбаев, Р.Абсаттаров, Н.Байтенова, Н.Малинин т.б. ғ алымдарды атауғ а болады.

60-80-шi жылдары қ оғ амдық қ атынастардың нормативтiк табиғ атын, дә стұ рлi мә дениеттiң дамыту жолдарын зерттеп ө зiндiк iзiн қ алдырғ ан кө рнектi ғ алым Н. Сарсенбаевты атау керек.

80-шi жылдардан бастап ә леуметтiк таным методологиясын дамытуғ а ө з қ омақ ты ұ лесiн қ осқ ан, сонымен қ атар, Отандық философия тарихын зерттеуге ат салысып жұ рген ғ алым А. Касабек - зиялы қ ауымғ а жақ сы таныс. Осы кезде ғ ылыми-техникалық революция жә не тұ лғ аның дамуына байланысты Ә.Тұ рғ ынбаевтың бiршама нә тижелi ең бектерi жарық кө рдi.

Саяси жә не қ ұ қ тық философияғ а ө з ү лесiн қ осқ ан Л.Байдельдинов, Т.Мустафин, М.Баймаханов, Л.Вайсбергтi атап ө туге болады.

Бұ л жылдары қ оғ амның рухани ө мiрi, қ оғ амдық сана мә селелерi де зерттеуден тыс қ алғ ан жоқ. Оғ ан ө з ерекше iзiн қ алдырғ ан ғ алымдар К.Шулембаев, С.Темірбеков, М.Усенова, О.Сегізбаев, Е.Шехтерман, Л.Славин т.б. ғ алымдарболды.

Ә рине, кең ес заманында ө мiр сү рiп шығ армашылық тұ рғ ыда ең бек еткен ғ алымдардың бә рiн атап, олардың ең бектерiне талдау жасау мұ мкiн емес - ол ү шiн арнаулы кiтап жазу керек. Жоғ арыда аталғ ан тұ лғ алардың ө зi-ақ елiмiздегi кә сiби философияның биiк дең гейде болғ анын кө рсетедi деген ойдамыз.