Мiтiн жоймас адамзат !

Жақ ындап ажал тұ рса да,

Жаның а қ ылыш ұ рса да,

...ө мiрге тоймас адамзат!, - деп қ орытады ойшыл. Бұ қ ар жырау ө зiнiң нақ ыл сө здерiмен, терең де ә сем жырларымен “халық атасы» дә режесiне кө терiлген ғ ұ ламалардың қ атарында қ ала бермек.

ХУIII ғ қ азақ халқ ының ой-ө рiсiне жыраулармен қ атар ө зiнiң ү лесiн қ осқ ан дана “қ ара қ ылды қ ақ жарғ ан» билер болды. Атақ ты Қ азыбек, Ә йтеке мен Тө ле билердi қ азақ халқ ы ө з жадында сақ тап, олардың қ азақ халқ ының мемлекеттiгiне қ осқ ан ү лесiн ешқ ашақ есiнен шығ армағ ан. Сол заманда ө мiр сү рген Жаң ыл ақ ын:

“Тө ле би, ер Қ азыбек, тiлдi Ә йтеке

Асқ артау - Қ азық ұ рттай бiлiмдi едi,

Бiрi кү н, бiрi туғ ан айдай болып,

Заманғ а сә йкесiмен келiп едi», - деген екен.

Қ азiргi тiлмен айтсақ, бұ л билердiң шешiмдерi адамдардың “табиғ и қ ұ қ тарына», олардың бiр-бiрiне деген тең дiгi мен ерiктiгiне негiзделген болатын. Сонымен қ атар, олардың ө мiр, адамдардың қ арым-қ атынастары жө нiнде айтқ ан талай-талай нақ ыл сө здерi осы кү нге шейiн бiздi таң ғ алдырады, олардың ә рбiреуi ү лкен кiтапқ а пара-пар. Мысалы, ә йгiлi батыр Шақ шақ Жә нiбек Тө ле биден ақ ыл сұ рауғ а келгенде, соң ғ ының айтқ аны:

“ - Ө гiздi ө рге салма, қ анатың талар,

Наданғ а кө зiң дi салма, сағ ың сынар,

Досың а ө тiрiк айтпа, сенiмiң кетер,

Дұ шпаның а сырың ды айтпа, тү бiң е жетер.

...Тұ мау тү бi қ ұ рт болар,

Тұ ман тү бi жұ т болар.

Ақ ылдың тү бi қ ұ т болар.

Елге бай емес, би - қ ұ т...», - деген екен. қ андай асыл, ә рбiр адамғ а керек сө здер! Тө ле бидiң мына айтқ ан ақ ылы қ азiргi мемлекет басында жұ ргендердiң бiршамасына ә дейi жазылғ ан сияқ ты:

“Лауазымың ө ссе зорайып,

Адалдық ты тұ ншық тырсаң сол айып,

Елдi билеп ө скенiң нен не пайда,

Рахатың ды кө рмесе,

Ағ айын мен халайық!

Кө пшiл болғ ан ер дана,

Достары болар ә р сала.

Ө нерлiден ұ лгi алып,

Салдырар сә ндi мол қ ала...»

Ақ табан-шұ бырындыдан кейiн халық тағ дырын терең ойлағ ан Тө ле би кө шпендiлiк ө мiр салтының тарихи сарқ ылысқ а тү скенiн айқ ын сезiнедi. Сондық тан, ол халық ты жерге тұ рақ тату саясатын алғ ашқ ы бастағ ан тұ лғ а десек артық айтпағ ан болармыз:

“Шығ арсам арық қ азып Сырдан бойлап,

Ел болсақ отырысты болар едi-ау,

Қ ыстасақ Алатауды жазда жайлап,

Бiржағ ымыз қ алалы диқ ан болсақ,

Кө шпелi, бiр жағ ымыз бие байлап,

Елдерден қ атаржатқ ан ү лгi алайық,

Болашақ келер ұ рпақ қ амын ойлап», - деген даналық ойлар айтады. Алайда, ә лсiреген халық кө шпендiлiктiң шең берiнен ө з iшкi кү шiмен шығ а алмады - оғ ан “ұ лы мә ртебелi Тарих» та уақ ыт бермедi - тек Ресей империясының қ ұ рамына кiрiп, сан-қ илы қ иындық тардан ө тiп барып, оның бү гiнгi Егемендiкке қ олы жеттi. Сондық тан, ә рбiр саналы жас ө зiн қ азақ халқ ының бейбiт бақ ытты ө мiрiн арман еткен бабаларының ө сиетiн жадында сақ тап, Елдi қ орғ ауғ а, оның бiрлiгi мен iргетасын нығ айтуғ а белсендi ат салысуы қ ажет. Ол ү шiн ең алдымен терең де сапалы бiлiм алып, оны шынайы ө мiрде пайдалану жолдарын игерген жө н сияқ ты.