Тарих философиясы

И.Канттың ойынша, халық тардың дамып жетiлуi кө п жағ дайларда “сол елдердiң туғ ан жерiне, ең бек салаларына, ә дет-ғ ұ рыпына, қ ол ө нерi мен саудағ а, халық тың тығ ыздығ ына байланысты².

Қ оғ ам ө мiрiнде гипотетикалық жә не категорикалық императивтер бiр-бiрiмен қ айшылық қ а тү седi. Адамдар ө з табиғ аты бойынша тойымсыз, сараң жә не ө лшемсiз, билiкке, ү стемдiкке деген iң кә рлә рiмен мiнезделедi.

Сонымен қ атар, категорикалық императивтiң талаптарына сә йкес, олар ө здерiнiң жү рiс-тұ рысын моральдық тұ рғ ыдан ақ тағ ысы келедi. Бiр жағ ынан адамдар бiр-бiрiнен алшақ тап, екiншi жағ ынан бiр-бiрiне жақ ындайды, ө йткенi олар неше-тү рлi ө здерiнiң қ ажеттiктерiн ө теу жолында бiр-бiрiнен кө мек iздеуге мә жбү р болады. “Адам сондай қ исық ағ аштан жасалғ аннан кейiн, оны қ анша сү ргелесең де тү п-тү зу қ ылу мү мкiн емес, - дейдi И.Кант. Бiрақ, осығ ан қ арамастан, жеке адамдар арасындағ ы қ айшылық тар бү кiл қ оғ амдық тұ рғ ыдан алып қ арағ анда, тарихты алғ а жылжытады. Қ оғ ам ә леуметтiк жағ ынан алғ а жылжығ ан сайын қ айшылық тар да ө се бастайды. Жетiлген болашақ қ оғ амда “оның мү шелерiне орасан зор ерiктiк берiледi, олай болса, олардың арасындағ ы қ айшылық тар да ө мiр сү редi, - деп қ орытады И.Кант.

И.Канттың ойынша, адамзат тарихы бү кiладамзаттың қ ұ қ тық - азаматтық ақ уалына қ арай дамып келедi, бiрақ оғ ан толығ ынан бұ л дү ниеде жету мү мкiн емес. Жалпы алғ анда, адамзаттың сыртқ ы мә дениетi оның моральдық жетiлуiне қ арағ анда анағ ұ рлым тез дамып келедi. Бұ л адамзат алдында тұ рғ ан ү лкен ү рей, - деп есептейдi ұ лы ойшыл. Ә рине, И.Канттың заманынан кейiнгi уақ ыт бұ л кiсiнiң ойының негiзсiз емес екенiн ашық кө рсеттi - тек ө ткен ХХ ғ ө зiнде-ақ екi дү ниежү зiлiк соғ ыста миллиондағ ан адамдар соның қ ұ рбаны болғ ан жоқ па?!!

Сондық тан, И.Кант мемлекеттер арасындағ ы қ айшылық тарды, халық тар арасындағ ы алауыздық ты қ алайша жойу керек, адамзат ө мiрiнде “мә ң гiлiк бейбiтшiлiктi² қ алай орнату керек деген сияқ ты кө кейтестi сұ рақ тарғ а жауап беруге тырысты.

“Бү гiнгi таң да халық аралық қ атынастарда ү стемдiк жасайтын қ ұ қ емес, тек қ ана зорлық -зомбылық ², - деп қ орытады ұ лы ойшыл. Соғ ыс - адамның ө з-ө зiне мақ сат екенiн аяқ қ а басады, сондық тан, “ол болмауы қ ажет².

Соғ ыс болмауы ү шiн мемлекеттер арасында тек қ ару-жарақ болып, олар ө здерiн ө зара қ орқ ытып ұ стауы қ ажет, я болмаса болашақ та бү кiл адамзатын бiр ғ ана дү ниежү зiлiк мемлекеттiң аясында бiрiктiру қ ажет деген кең тарағ ан пiкiрлерге И.Кант ү зiлдi-кесiлдi қ арсы шығ ады. Оның ойынша, мемлекет арасындағ ы қ ару-жарақ, кү ш тең дiгi ертелi-кеш ә рқ ашанда бұ зылады, ал бү кiл дү ниежү зiлiк мемлекет халық тардың бостандығ ын аяқ қ а басар едi.

И.Канттың ойынша, тек қ ана бү кiл жер бетiндегi мемлекеттердiң ерiктi федерациясы ғ ана халық тардың бостандығ ы мен саяси дербестiгiн сақ тап қ алуғ а мү мкiншiлiк бередi. “Ол халық тар одағ ы болар едi, бiрақ ол ешқ ашанда халық тардың мемлекетi болмауы керек², - деп ойлайды И.Кант. Сонымен, ол ұ лттық мемлекеттiң ө мiр сү ру қ ұ қ ын осылайша қ орғ айды.

Бү кiл адамзаттық -азаматтық ақ уалды жақ ындату ү шiн халық аралық келiсiмдер қ атаң сақ талып, мемлекеттiң iшкi iстерiне басқ алар араласпай, халық тар арасында сауда-саттық, мә дени байланыстарды дамыту қ ажет. Байқ ағ анымыздай, И.Канттың бұ л саладағ ы негiзгi идеялары ө з заманын озып бү гiнгi уақ ытта да ө зектiлiгiмен байқ алады.

И.Канттың философиясы дү ниежү зiлiк философия тарихында ө зiнiң ө шпес iзiн қ алдырды. Кө п ғ алымдардың айтуына қ арағ анда, И.Кант Х1Х ғ Немiс философиясының негiзiн ғ ана қ алап қ оймай, ХХ ғ кө п философиялық толғ ауларғ а ө зiнiң ә серiн тигiздi.