Кiрiспе сөз

Немiс халқ ының рухы тудырғ ан ХУIII- ХIХ ғ ғ философияғ а уақ ытында Ф.Энгельс “немiс классикалық философиясы² деген ат қ ойғ ан болатын. Мұ ның ө зiнен бiз ө те биiк бағ аны, дең гейдi сезiнемiз, ө йткенi, “классика² деп адамзат тарихындағ ы қ оғ амның қ айсыбiр саласындағ ы мә ң гi ө шпес жетiстiктердi айтамыз. Мысалы, қ азақ халқ ының рухани ө мiрiнде, ө нерiнде классикалық орын алатын - ол Аль-Фараби, Абай, Қ ұ рманғ азы, М.Ауезов т.с.с. ғ ұ ламалар. Олар тек қ ана қ азақ халқ ына емес, бү кiл адамзат тарихына ө зiнiң ө шпес iзiн қ алдырғ ан тұ лғ алар.

Ал немiс классикалық философиясының ө кiлдерiне келер болсақ - И.Кант, Г.Гегель, И.Фихте, Ф.Шеллинг, Л.Фейербах сияқ ты ғ ұ ламалардың атын, шығ армашылық ең бектерiн бү гiнгi барлық елдердегi ағ арғ ан қ ауым бiледi.

Ә ң гiменiң қ ызығ ы - ө з заманының ең биiк дең гейiне кө терiлген немiс философиясы сол кездегi басқ а Еуропа елдерiне қ арағ анда ә леуметтiк-экономикалық жағ дайы анағ ұ рлым артта қ алып қ ойғ ан елде пайда болады. Мұ ның ө зi қ оғ амның материалдық дамуы мен оның рухани дең гейi ә рқ ашанда бiр-бiрiне сә йкес келе бермейтiнiн кө рсетедi.

Сол кездегi немiс елi жү здеген кiшi-гiрiм мемлекеттерден тұ рғ ан болатын. Бұ л елдердегi ә рбiр князь, граф, герцог ө зiн ағ арғ ан дана елбасы ретiнде кө рсеткiсi келiп, ұ лы ойшыл, жазушы, суреткер, ә уеншi т.с.с. адамдарды ө здерiне тартып, олардың ө мiрге керек қ аражаттарын ө з мойындарына алып, шығ армашылық ең бекпен айналысуғ а мү мкiншiлiк жасады. Уақ ытында Ф.Ницше айтқ андай, шығ армашылық пен айналысуғ а, бiрiншiден, бос уақ ыт, екiншiден, адам кү нбе-кү нгi материалдық мұ қ таждық тардан қ ұ тылуы қ ажет.

Ә рине, бұ л ойшылдардың кө бi ө з заманындағ ы алпауыттардан тә уелдi болды. Бiрақ, соғ ан қ арамастан, олар ө здерiнiң философиясында, астыртын тү рде болса да, сол кездегi халық тың аянышты жағ дайына қ арсы шығ ып, адам рухани пә нде ретiнде жағ алай ортаны ө згерте алатындығ ы жә не ө згерту керектiгi жө нiнде тамаша ойларды философияғ а ең гiздi. Ол ү шiн олар философияғ а диалектиканы, яғ ни даму тұ жырымдамаларын ө мiрге ең гiздi.

Немiс философиясының келесi ерекшелiгi - Л.Фейербахтан басқ а барлық немiс ойшылдары - идеализм бағ ытының ө кiлдерi. Егер француз ағ артушыларының кө бi материалистiк атеистiк бағ ытта болса, И.Кант, Г.Гегель, И.Фихте сияқ ты ұ лы философтарды бiз материалистiк бағ ытқ а жатқ ыза алмаймыз. Бұ лар, керiсiнше, адамның санасы, рухының қ ұ дiреттi кү шiн кө рсете бiлдi. Сонымен қ атар, олар рухтың тарихи дамуын, ақ ыл-оймен зерденiң арасындағ ы қ айшылық тың бар екенiн, рухани ө мiрдегi ақ иқ ат пен ерiктiң, iзгiлiк пен ә семдiктiң дү ниедегi ең бійiк тамаша қ ұ ндылық тар екенiн кө рсете бiлдi. Ендi ә ң гiменi нақ тылай тү сiп, сол немiс классикалық философиясының кө рнектi ө кiлдерiнiң шығ армашылық жолын сараптайық.