Ревматоидты артрит

Ревматоидты артрит (arthritis rheumatoidea; синоним: инфекциялық -аллергиялық полиартрит, арнайы емес инфекциялық полиартрит, созылмалы полиартрит) – ұ сақ буындардың жү йелі ауруы. Бұ л ауру жиі жасө спірім жә не орта жаста кездеседі жә не еркектерге қ арағ анда ә йелдер кө бірек ауырады. Статистикалық мә ліметтер бойынша ә рбір елдің 0, 8-5% халқ ы осы ауруғ а шалдығ ады.

Этиология жә не патогенез. Толық зерттеліп бітпеген. Қ азіргі уақ ытта ревматоидты артрит кезінде дә некер тіннің зақ ымдалуы (соның ішінде буындар) инмундық бұ зылыстардың нә тижесі ретінде қ арастырылады. Ревматоидты артриттің аутоиммунды ортасын, қ ан анализінде аталғ ан аурудың ревматоидты факторын (M жә не G класының иммуноглобулин Fc-фрагменті антиденесі, ДНҚ антиденесі, коллаген, қ анның формалық элементтері) анық таумен растайды. Ревматоидты фактор организмде буындардың синовиалды қ абығ ында зақ ымдалғ ан аутоантиген-ақ уыздың тү зілуіне жауап ретінде туындайды.

Антиген-антидене тудырушы реакция буын зақ ыдалуын жә не патологиялық ақ уыздар (аутоаддергендер) тү зілуін тудырады. Ағ задағ ы созылмалы инфекция ошақ тары, тасымалдаушы вирусты инфекция, генетикалық фактор аурудың туындауы ү шін маң ызды рө л атқ арады.

Патологоанатомиялық кө рініс. Алғ ашқ ы уақ ытта остеосиневит байқ алады.одан кейінгі процеске шеміршекті, буын маң ындағ ы тіндер қ атстырылады жә не ең соң ында буынның таюына, анкилоз дамуына, буын деформациясына алып келетін фиброзды-склеротикалық ө згерістер дамиды. Осы айтылғ ан буын зақ ымдалуларымен қ оса, ревматоидты артритті жү йелі ауру ретінде қ арауғ а мү мкіндік беретін, дә некер тіннің дезорганизациясы жә не ә р тү рлі тамырлық ө згерістер дамиды.

Клиникалық кө рінісі. Ауруды тану ү шін кө бінесе ұ сақ буындардың зақ ымдалуымен, қ имылдың шектелу сезімімен, кө п уақ ытты қ имылсыздық тан дамитын зақ ымдалғ ан буындардың ү демелі деформациясымен жү ретін полиартралгияның маң ызы зор. Бірақ бұ л ауруғ а кез-келген буындар шалдығ уы мү мкін, кейде ол моноартрит ретінде кө рініс береді. Аурудың басталуы бірнеше жылдар бойы бірқ алыпты жә не мерзімді ө туіне байланысты созылмалы, жедел, жеделдеу болуы мү мкін. Таң ғ ы уақ ытта, кө п уақ ыт қ имылсыз қ алыпта болудың салдарынан, қ озғ алыстың шектелуі байқ алады. Буындарды қ имылғ а келтіру қ иынғ а соғ ады (бұ л синдром периартикулярлық тіннің ісінуімен тү сіндіріледі); кешке қ арай буындардағ ы қ озғ алыс анағ ұ рлым жең ілдейді. Сонымен қ атар науқ астар жалпы ә лсізлікке, шарщағ ыштық қ а, дене қ ызуының жоғ арылауына, тамақ қ а тә беттің жоғ алуына шағ ымданады.

Айтылғ ан артриттік ө згерістерді қ арап тексеру барысында буындардың ө зіндік деформациясын, буынның жартылай шығ уын, анкилоздарды анық тау қ иын емес. Бұ л ауруғ а білезіктің ульнарлық бағ ыттан ауытқ уы (“морж жұ збеқ анаты” тә різді ульнарлық дквиация), проксималды жә не дистальді фалангааралық буындардың бү ккіш контрактурасы (саусақ тардың “тү йме ілмегі тә різді” деформациясы), проксималды буындардың жазылуымен, дистальді буындардың бү гілуімен жү ретін алақ ан сү йектерінің (пястно-фаланговый) бү ккіш контрактурасы. Қ арап тексерумен қ оса пальпация жасау арқ ылы аурудың белсенді жә не ә лсіз дең гейін анық тайды.

Білезік буынының типтік ө згерістері ревматоидты артрит ауруының тө лқ ұ жаты болып саналады, яғ ни бұ л белгінің диагностикада алатын орны ерекше. Басқ а буындардың ө згерістері арқ ылы бұ л ауруды артриттің ө зге тү рлерінен ажыратып алу қ иынғ а соғ ады.

Пальпаторлық зерттеу бұ лшық еттердің спецификалық зақ ымдалуы, дұ рыс кү ш тү спеуі ә серінен (қ имылдың аз болуынан туындайтын атрофия) туындайтын бұ лшық ет атрофиясының жоғ ары немесе тө мен дең гейін анық тауғ а мол мү мкіндік береді. Кө бінесе пальпациялағ анда шынтақ буынының тері асты шел май қ абатында, шынтақ буыны ү стінде, ахилл сің ірі ү стінде, желке бұ лшық етінің апоневрозында – ревматоидты артитке тә н, қ озғ алмалы, жанындағ ы тіндермен бірікпеген, тығ ыз,, диаметрі 0, 5-0, 15 см ревматоиды тү йіндер анық талады. Науқ астарда лимфаденопатия, сплено- жә не гепатомегалия анық талуы ревматоидты артриттің жастық тү ріне жатады. Ревматоидты артрит 80% жағ дайда буындық тү рде ө теді. Аз жағ дайда жү йелі тү рде ө теді. Сонымен қ атар науқ асты диагностикалаудың физикалық зерттеу тә сілдері жә не лабораторлық -аспаптық ә дістері арқ ылы жеделдеу жә не созылмалы миокардит, плеврит, дифузды-фиброзды алвеолит, гломерулонефрит немесе ревматоидты артрит кезінде туындайтын ә р тү рлі ағ залардың амилоидозы (бү йрек амилоидозы) сияқ ты ішкі ағ азалардағ ы ө згерістер анық талады.

Лабораториялық зерттеуде ЭТЖ жоғ арылауы (40-60 мм/сағ дейін); кө бінесе гипо- немесе нормохромды анемия; оң бейспецификалық биохимиялық тесттер; қ абыну процесінің белсенділігін айқ ындайтын: диспротеинемия (гипергаммаглобулинемия, қ ан сарысуы қ ұ рамындағ ы α ₂-глобулин, фибриноген дең гейінің жоғ арылауы), қ анда серомукоид, С-реактивті белок мө лшерінің жоғ арылауы анық талады. Қ ан сарысуы жә не синовиалды сұ йық тық тағ ы ревматоидты факторды анық тауғ а мү мкіндік беретін латекс-тесті жә не Ваалера-Розе реакциясы ревматоиды артритті диагностикалауда ең тиімді арнайы лабораториялық тест болып табылады.

Буын рентгенографиясы олардың спецификалық емес ө згерістерін: сү йек эпифизінің остеопорозы, буын саң ылауының тарылуы, буын бетінің эрозиялануы, буын беті шетінің ө суін (остеофит) анық тауғ а мү мкіндік береді. Аурудың асқ ынғ ан мерзімінде буынның таюы немесе жартылай таюы, буынның айқ ын деформациясы жә не буын саң ылауының толық бітелуі (анкилоз) анық талады.

Ағ ымы жә не асқ ынуы. Кө п жағ дайда аурудың ағ ымы созылмалы, жай ү демелі, асқ ыну кезең інің алмасуымен, инфекциялық аурудың ә серімен, дененің мұ здауымен, ремиссиямен жә не т.б. жү реді.

Науқ астың ө ліміне себеп болатын жағ дайларғ а: біріккен амилоидоз, ө мірге маң ызды ағ залардың (жү рек, бү йрек) зақ ымдалуы немесе олардың функциясының жетіспеушілігі, сонымен қ атар асқ ыну, кө п мө лшерде жоғ ары ә сер етуші дә рілік заттарды қ олдану (мысалы, глюкокартикоидтарды шеттен тыс қ олдану салдарынан асқ азаннан қ ан кету жә не “стероидты” перфорация, артериялық гипертензия жә не стероидты қ ант диабеті туындауы) жатқ ызылады.

Емі: Патологиялық аутоиммундық реакцияғ а ә сер ететін дә рілік заттарды қ олдануғ а негізделеді. Осы мақ сатта глюкокартикоидтар, холиндік қ атардың препараттары [хингамин (резохин, делагил), гидроксихлорохин (плаквенил)], пеницилламин (купренил), левамизол, стероиды емес қ абынуғ а қ арсы препараттар [ацетилсалицил қ ышқ ылы, бутадион, ибупрофен (бруфен), ортофен (вольтарен), индометацин], алтын тұ зы қ олданылады. Сонымен қ атар кө рсеткіштері бойынша емдік гимнастика, физиотерапия (кө бінесе жылытқ ыш процедура), ортопедиялық емнің арнайы тә сілдері тағ айындалады. Жеке жағ дайда хирургиялық ем ұ сынылады (синовэктомия, ортопластика жә не т.б.).

Алдын алу. Бұ л ауруды алдын алу толық жетілдірілмеген, алайда созылмалы инфекциялар ошағ ын мұ қ ият емдеу жә не оларды анық таудың замануй маң ызы дә лелденген (ауыз қ уысының санациясы, созылмалы тонзилит пен созылмалы отитті емдеу).