Бап. Сот тапсырмалары

1. Істі қ араушы сот іске қ атысушы адамның басқ а қ алада немесе ауданда дә лелдемелер жинау қ ажеттігі туралы ө тінішін қ анағ аттандырғ ан жағ дайда тиісті сотқ а белгілі бір іс жү ргізу ә рекетін жасауғ а тапсырма береді.
2. Істі қ араушы сот іске қ атысушы адамдардың Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық тық кө мек кө рсету жө нінде келісімі бар басқ а мемлекетте дә лелдемелер жинау туралы ө тінішін қ анағ аттандырғ ан жағ дайда осы келісімнің ережелеріне сә йкес сот тапсырмасын жібереді.
3. Соттың тапсырмасы туралы ұ йғ арымда қ аралатын істің мә ні, тараптар туралы мә ліметтер қ ысқ аша баяндалады, анық тауғ а жататын мә н-жайлар, тапсырманы орындаушы сот жинауғ а тиіс дә лелдемелер кө рсетіледі. Бұ л ұ йғ арым ол жолданғ ан сот ү шін міндетті жә не ол алынғ ан сә ттен он кү нге дейінгі мерзімде орындалуғ а тиіс.

73-бап. Сот тапсырмасын орындау тә ртібі

1. Соттың тапсырмасын орындау осы Кодексте белгіленген ережелер бойынша сот отырысында жү ргізіледі. Іске қ атысатын тұ лғ алар отырыстың ө тетін уақ ыты мен орны туралы қ ұ лақ тандырылады, алайда оғ ан келмеу тапсырманы орындауғ а кедергі болып табылмайды.
2. Хаттамалар мен тапсырманы орындау кезінде жиналғ ан барлық материалдар дереу істі қ арап жатқ ан сотқ а жіберіледі.
3. Егер іске қ атысатын адамдар немесе тапсырманы орындаушы сотқ а тү сініктеме немесе айғ ақ беруші куә лер істі қ арайтын сотқ а келсе, олар жалпы тә ртіпте тү сініктеме мен айғ ақ береді.

74-бап. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету

1. Ө здері ү шін қ ажетті дә лелдемелерді ұ сыну соң ынан мү мкін болмайды немесе қ иындық келтіреді деп қ ауіптенуге негізі бар іске қ атысушы адамдар соттан осы дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы сұ рай алады.
2. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету куә лардан жауап алу, сараптама жү ргізу, оқ иғ а болғ ан жерді қ арап шығ у жә не басқ а да ә дістер арқ ылы жү ргізіледі.

75-бап. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы ө тініш

1. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы ө тініш сотқ а дә лелдемелерді қ амтамасыз ету жө ніндегі іс жү ргізу ә рекеттері жасалуғ а тиісті аумақ бойынша беріледі.
2. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы ө тініште қ амтамасыз етілуге қ ажетті дә лелдемелер, растау ү шін осы дә лелдемелер қ ажет мә н-жайлар, ө тініш берушіні қ амтамасыз ету туралы ө тініш жасауғ а итермелеген себептер, сондай-ақ қ амтамасыз етілетін дә лелдемелер қ ажет болып отырғ ан іс кө рсетілуге тиіс.
3. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы ө тінішті қ арау нә тижесі бойынша сот ұ йғ арым шығ арады. Мұ ндай ө тінішті қ абылдаудан бас тарту туралы судьяның ұ йғ арымына жекеше шағ ым берілуі мү мкін.

76-бап. Дә лелдемелерді қ амтамасыз ету тә ртібі

1. Дә лелдемелерді қ амтамасыз етуді осы Кодексте белгіленген ережелер бойынша судья жү ргізеді.
2. Істің сотта туындауғ а дейін дә лелдемелерді қ амтамасыз етуді заң дармен кө зделген тә ртіппен сотта нотариустар немесе консулдық мекемелердің лауазымды адамдары жү ргізеді.
3. Ө тініш беруші жә не іске қ атысушы басқ а тұ лғ алар дә лелдемелерді қ амтамасыз ету уақ ыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі дә лелдемелерді қ амтамасыз ету туралы ө тінішті қ арауғ а кедергі болып табылмайды.
4. Хаттамалар жә не дә лелдемелерді қ амтамасыз ету тә ртібімен жиналғ ан нә рсенің бә рі іске қ атысушы тұ лғ аларғ а хабарлана отырып, істі қ араушы сотқ а беріледі.

77-бап. Дә лелдемелерді бағ алау

1. Ә рбір дә лелдеме - қ атыстылығ ы, жол берілуі, растығ ы, ал барлық жиналғ ан дә лелдемелер жиынтығ ы азаматтық істі шешу ү шін жеткіліктігі тұ рғ ысынан бағ алануғ а тиіс.
2. Осы Кодекстің 16-бабына сә йкес судья дә лелдемелерді ө зінің ішкі сенімі бойынша бағ алайды.
3. Дә лелдемелердің жиынтығ ы, егер іске қ атысты дә лелдеуге жататын немесе тарап жоқ қ а шығ армағ ан барлық жә не ә рбір мә н-жайлар туралы ақ иқ атты даусыз айқ ындауғ а жол беретін жә не сенімді дә лелдемелер жиналса, азаматтық істі шешу ү шін жеткілікті болып табылады.

78-бап. Тараптардың жә не ү шінші тұ лғ алардың
тү сініктемелері

1. Тараптардың жә не ү шінші тұ лғ алардың іс ү шін маң ызы бар, ө здеріне белгілі мә н-жайлар туралы тү сініктемелері іс бойынша жиналғ ан басқ а да дә лелдемелермен қ атар тексеруге жә не бағ алауғ а жатады.
2. Кө рсетілген тұ лғ алардың тү сініктемелері ауызша жә не жазбаша болуы мү мкін.
3. Тараптың талабын немесе қ арсылығ ын негіздейтін фактілерді екінші тараптың мойындауы ол тарапты осы фактілерді одан ә рі дә лелдеу қ ажеттігінен босатады. Тарап мойындағ ан факті сот отырысының хаттамасына енгізіледі жә не оғ ан фактіні мойындағ ан тарап қ ол қ ояды. Егер фактіні тану жазбаша ө тініште баяндалғ ан болса, ол іске қ осып тігіледі.
4. Егер фактілерді тану шындығ ында болғ ан мә н-жайды жасыру мақ сатымен не алдаудың, кү ш қ олданудың, қ орқ ытудың немесе жаң ылудың ә серінен жасалғ андығ ына соттың кү дігі болса, ол тануды қ абылдамай, ол туралы ұ йғ арым шығ арады. Мұ ндай жағ дайда осы фактілер жалпы негізде дә лелденуге тиіс.

79-бап. Куә нің айғ ақ тары

1. Іс ү шін маң ызы бар мә н-жайлар туралы қ андай да болмасын мә ліметтер ө зіне белгілі болғ ан тұ лғ а куә болып табылады. Адамның айғ ағ ы, егер ол ө зінің хабардар болу кө зін кө рсете алмаса, дә лелдеме деп танылмайды.
2. Куә ретінде:
1) балаларды тә рбиелеу туралы даулар бойынша істерді қ оспағ анда ө зінің жастығ ына, дене немесе психикалық кемістігіне орай фактілерді дұ рыс қ абылдауғ а жә не олар туралы дұ рыс айғ ақ беруге қ абілетсіз адамдар;
2) ө кілдің немесе қ орғ аушының міндетін атқ аруына байланысты ө здеріне белгілі болғ ан мә н-жайлар туралы - азаматтық іс бойынша ө кілдер немесе қ ылмыстық іс бойынша қ орғ аушылар;
3) шешім немесе ү кім шығ ару кезінде мә селелерді істің мә н-жайын кең есу бө лмесінде талқ ылау кезінде туындағ ан мә селелер туралы - судья;
3-1) ө з мiндеттерiн орындауғ а байланысты ө зiне белгiлi болғ ан мә н-жайлар туралы – тө решi немесе аралық судья;
3-2) заң да кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, медиацияны жү ргізуге байланысты оғ ан белгілі болғ ан мә н-жайлар туралы – медиатор;
4) оларғ а тә убағ а келу кезінде сенім білдірген адамдардан белгілі болғ ан мә н-жайлар туралы - дін қ ызметшілері;
5) заң да кө рсетілген басқ а адамдар жауап алуғ а жатпайды.
3. Адам ө з-ө зіне, зайыбына (жұ байына) жә не шең бері заң мен белгіленетін жақ ын туыстарына қ арсы сотта куә лік айғ ақ беруден бас тартуғ а қ ұ қ ылы.
4. Куә ні шақ ыру туралы ө тініш жасағ ан адам оның тегін, атын, ә кесінің атын жә не тұ ратын жерін немесе жұ мыс орнын хабарлауғ а, бұ л куә дан жауап алу қ ажеттілігін негіздеуге міндетті.
Ескерту. 79-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2004.12.28 N 24 (қ олданысқ а енгiзiлу тә ртібін 2 баптан қ араң ыз), 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

80-бап. Куә нің міндеттері мен қ ұ қ ық тары

1. Куә ретінде шақ ырылғ ан адам сотқ а тағ айындалғ ан уақ ытта келуге жә не шынайы айғ ақ беруге міндетті.
2. Науқ астығ ының, қ арттығ ының, мү гедектігінің немесе басқ а да дә лелді себептерінің салдарынан соттың шақ ыруы бойынша келуге жағ дайы болмаса, сот куә дан ө зі барғ ан жерінде жауап алуы мү мкін.
3. Кө рінеу жалғ ан айғ ақ бергені жә не заң да кө зделмеген негіздер бойынша айғ ақ беруден бас тартқ аны немесе жалтарғ аны ү шін куә Қ азақ стан Республикасы Қ ылмыстық кодексінің 420 жә не 421-баптарында кө зделген жауаптылық та болады.
4. Куә нің сотқ а шақ ырылуына байланысты шығ ындарды ө теттіруге жә не уақ ытын жоғ алтуына байланысты ақ шалай ө темақ ы алуғ а қ ұ қ ығ ы бар. Шығ ындар мен ө темақ ылардың мө лшері Қ азақ стан Республикасының заң дарымен белгіленеді.
Ескерту. 80-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 03.07.2014 № 227-V Заң ымен (01.01.2015 бастап қ олданысқ а енгізіледі).

81-бап. Жазбаша дә лелдемелер

Іс ү шін маң ызы бар мә н-жайлар туралы мә ліметтерді қ амтитын актілер, қ ұ жаттар, іскерлік немесе жеке сипаттағ ы хаттар жазбаша дә лелдемелер болып табылады.

82-бап. Жазбаша дә лелдемелерді жинау тә ртібі

1. Жазбаша дә лелдемелерді тараптар жә не іске қ атысушы басқ а да тұ лғ алар тапсыруы, сондай-ақ олардың ө тініші бойынша сот талап етуі мү мкін.
2. Егер қ ұ жаттарда ұ йымдар, лауазымды адамдар баяндағ ан немесе куә ландырғ ан мә ліметтер азаматтық іс ү шін маң ызы болса, дә лелдемелер болып танылады. Қ ұ жаттарғ а, соның ішінде осы Кодекстің 66-бабында кө зделген тә ртіппен алынғ ан, талап етілген немесе табыс етілген компьютерлік хабарламаны қ амтитын материалдар, фото жә не кино тү сірілімдер, дыбыс жә не бейне жазбалар да жатады.
3. Соттың алдында іске қ атысатын немесе қ атыспайтын тұ лғ алардан жазбаша дә лелдемелер талап ету туралы ө тініш жасайтын тұ лғ а осы дә лелдемені кө рсетуге, оларды ө з бетінше алуғ а кедергі болатын себептерді, ө зі дә лелдемелерді сол тұ лғ аларда деп санайтын негіздерін кө рсетуге тиіс.
4. Соттың азаматтардан немесе заң ды тұ лғ алардан талап ететін жазбаша дә лелдемелері тікелей сотқ а жіберіледі.
5. Сот жазбаша дә лелдеме талап ету туралы ө тініш берген тұ лғ ағ а соң ынан сотқ а табыс ету ү шін алу қ ұ қ ығ ын беретін сұ рату бере алады.

83-бап. Сотқ а жазбаша дә лелдемелер табыс ету
міндеттілігі

1. Талап етілген жазбаша дә лелдемелерді табыс ету немесе оны сот белгілеген мерзімде табыс ету мү мкіндігі жоқ тұ лғ алар бұ л туралы себептерін кө рсете отырып, сотқ а хабарлауғ а міндетті.
2. Сот хабардар етілмеген жағ дайда, сондай-ақ соттың жазбаша дә лелдемелерін табыс ету талабы сот дә лелсіз деп танығ ан себептер бойынша орындалмаса, іске қ атысушы тұ лғ алар - он айлық есептік кө рсеткіш мө лшерінде, ал соттың қ айталама жә не одан кейінгі талаптарын орындамағ ан жағ дайда, жиырма айлық есептік кө рсеткіш мө лшерінде айыппұ л тө лейді. Айыппұ л салу ө зінде жазбаша дә лелдемені ұ стап отырғ ан тұ лғ аны сот талап еткен затты беру міндетінен босатпайды.
3. Жазбаша дә лелдемелер, ә детте, тү пнұ сқ а қ алпында беріледі. Егер қ ұ жаттың кө шірмесі берілсе, сот, қ ажет болғ ан жағ дайда, тү пнұ сқ аның берілуін талап етуге қ ұ қ ылы.
Қ азақ стан Республикасының заң намасында тек электрондық қ ұ жатты ғ ана пайдалануғ а жол берілмейтін жағ дайларды қ оспағ анда, электрондық цифрлық қ олтаң балармен куә ландырылғ ан электрондық қ ұ жаттар тү пнұ сқ адағ ы жазбаша қ ұ жаттармен бірдей болады.
Ескерту. 83-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2010.07.15 N 337-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз) Заң ымен.

84-бап. Жазбаша дә лелдемелерді сақ талып тұ рғ ан
жерінде қ арау жә не зерттеу

Жазбаша дә лелдемелерді сотқ а беру қ иын болғ ан ретте сот тиісінше куә ландырылғ ан кө шірмелерді жә не ү зінділерді беруді талап ете алады немесе жазбаша дә лелдемелерді олар сақ талып қ ойылғ ан жерде қ арай алады жә не зерттей алады.

85-бап. Тү пнұ сқ а жазбаша дә лелдемелерді қ айтару

1. Тү пнұ сқ а жазбаша дә лелдемелер, сондай-ақ істегі жеке хаттар оларды табыс еткен тұ лғ алардың ө тініші бойынша сот шешімі заң ды кү шіне енгеннен кейін оларғ а қ айтарылуы мү мкін. Бұ л орайда істе жазбаша дә лелдемелердің судья куә ландырғ ан кө шірмесі қ алады.
2. Жазбаша дә лелдемелер соттың шешімі заң ды кү шіне енгенге дейін, егер сот мү мкін деп тапса, оларды табыс еткен тұ лғ аларғ а қ айтарылуы мү мкін.

86-бап. Заттай дә лелдемелер

Егер заттар ө зінің сыртқ ы тү рімен, қ асиеттерімен немесе ө зге де белгілерімен іс ү шін маң ызы бар мә н-жайды анық тау қ ұ ралы бола алады деп ұ йғ аруғ а негіз болса, олар заттай дә лелдемелер деп танылады.

87-бап. Заттай дә лелдемелерді сақ тау жә не қ арау

1. Заттай дә лелдемелер істе сақ талады немесе айрық ша тізілім бойынша соттың заттай дә лелдемелер сақ тау камерасына ө ткізіледі. Сот заттай дә лелдемелерді ө згеріссіз қ алпында сақ тауғ а шара қ абылдайды.
2. Сотқ а ә келу мү мкін емес заттар тұ рғ ан жерінде сақ талады. Оларды сот қ арап, хаттамада егжей-тегжейлі сипаттауғ а, ал қ ажет болғ ан жағ дайда суретке тү сіруге жә не мө рмен бекітілуге тиіс. Заттай дә лелдемелерді қ арау хаттамасы іске қ осып тігіледі.
3. Заттай дә лелдемелерді сақ тау жө ніндегі шығ ындар осы Кодекстің 110-бабына сә йкес тараптар арасында бө лінуі мү мкін.

88-бап. Тез бү лінетін заттай дә лелдемелерді қ арау

1. Тез бү лінетін заттай дә лелдемелерді сот дереу қ арап шығ ады жә не зерттейді, одан кейін оларды қ арап шығ уғ а ә келген адамғ а қ айтарады.
2. Мұ ндай заттай дә лелдемелерді қ арап, зерттеу орны мен уақ ыты туралы іске қ атысушы адамдар, егер олар заттай дә лелдемелерді тұ рғ ан жерінде қ арау кезінде келе алса, хабарланады. Хабарланғ ан іске қ атысушы адамдардың келмеуі заттай дә лелдемелерді қ арап, зерттеуге кедергі келтірмейді. Қ арап шығ у жә не зерттеу деректері хаттамағ а енгізіледі.
3. Тез бү лінетін заттай дә лелдемелерді қ арап шығ у, оның нә тижелерін жазу осы Кодекстің 87-бабының екінші жә не ү шінші бө ліктерінде кө зделген тә ртіппен жү ргізіледі.

89-бап. Заттай дә лелдемелерге билік ету

1. Осы Кодекстің 88-бабының бірінші бө лігінде кө зделгендерден басқ а, заттай дә лелдемелер соттың шешімі заң ды кү шіне енгеннен кейін олар алынғ ан адамдарғ а қ айтарылады немесе сот бұ л заттарғ а қ ұ қ ығ ын танығ ан адамдарғ а беріледі немесе сот белгілеген тә ртіппен ө ткізіледі.
2. Заң бойынша азаматтардың иелігінде бола алмайтын заттар тиісті ұ йымдарғ а беріледі.
3. Заттай дә лелдемелер оларды сот қ арап шығ ып зерттегеннен кейін, егер олар алынғ ан тұ лғ алар ө тініш жасаса жә не мұ ндай ө тінішті қ анағ аттандыру істі дұ рыс шешу ү шін кедергі келтірмесе, іс жү ргізу аяқ талғ анғ а дейін оларғ а қ айтарылуы мү мкін.
4. Заттай дә лелдемелерге билік ету мә селелері бойынша сот ұ йғ арым шығ арады.
Ескерту. 55-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

90-бап. Дә лелдеу процесіндегі ғ ылыми-техникалық
қ ұ ралдар

1. Іс бойынша дә лелдеу процесінде ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды сот, тараптар, сондай-ақ сарапшы жә не маман ө здері осы Кодексте кө зделген іс жү ргізу міндеттерін атқ аруы кезінде пайдалана алады.
2. Ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды пайдалану кезінде жә рдем кө рсету ү шін сот маман шақ ыруы мү мкін.
3. Ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды қ олдануғ а, егер олар:
1) заң да тікелей кө зделсе немесе оның нормалары мен принциптеріне қ айшы келмесе;
2) ғ ылымилығ ы жарамды болса;
3) іс бойынша іс жү ргізудің тиімділігін қ амтамасыз ететін болса;
4) қ ауіпсіз болса, жол беруге болады деп танылады.
4. Ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды жасырын қ олданудың нә тижесі, мұ ндай қ олдануғ а заң мен жол берілетін жағ дайларды қ оспағ анда, дә лелдеме ретінде пайдаланылмайды.
5. Ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды пайдалану тарап ұ сынғ ан анық тамамен белгіленеді немесе ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдардың деректері, оларды пайдаланудың шарттары мен тә ртібі, бұ л қ ұ ралдар қ олданылғ ан объектілер жә не оларды пайдаланудың нә тижелері кө рсетіле отырып, сот жү ргізген тиісті іс жү ргізу ә рекетінің хаттамасында не сот отырысының хаттамасында кө рсетіледі.
6. Ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдардың кө мегімен алынғ ан қ ұ жаттар мен басқ а да материалдарды зерттеу, сақ тау жә не оларғ а билік ету осы Кодекстің 87 жә не 89-баптарында кө зделген тә ртіппен жү зеге асырылады.
Ескерту. 90-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.

91-бап. Сараптама тағ айындау

1. Сараптама сарапшы арнаулы ғ ылыми білім негізінде жү ргізетін оның объектілерін зерттеу нә тижесінде іс ү шін маң ызы бар мә н-жайлар анық талуы мү мкін жағ дайда тағ айындалады. Азаматтық сот ісін жү ргізуге қ атысушы ө зге адамдардың мұ ндай білімінің болуы сотты тиісті жағ дайларда сараптама тағ айындау қ ажеттігінен босатпайды.
2. Істе ревизия, тексеру актілерінің, ведомстволық инспекциялар қ орытындыларының, сондай-ақ мамандардың жазбаша консультацияларының, бағ алаушылар есептерінің болуы сарапшының қ орытындысын ауыстырмайды жә не сол мә селелер бойынша сот сараптамасын тағ айындау мү мкіндігін жоқ қ а шығ армайды.
3. Сот сараптаманы тараптың ө тініші бойынша жә не ө з бастамасы бойынша тағ айындайды.
4. Сарапшы ретінде арнайы ғ ылыми білімі бар іске мү дделі емес адам шақ ырылуы мү мкін. Сот сараптамасын жү ргізу:
1) сот сараптамасы органдарының қ ызметкерлеріне;
2) лицензия негізінде сот-сараптама қ ызметін жү зеге асыратын жеке тұ лғ аларғ а;
3) заң талаптарына сә йкес бір жолғ ы тә ртіппен ө зге де адамдарғ а тапсырылуы мү мкін.
5. Іске қ атысушы тұ лғ алар соттан сараптама ісін жү ргізуді арнайы қ ажетті ғ ылыми білімі бар нақ ты адамғ а тапсыру туралы сұ рай алады.
6. Сараптама жү ргізу іске қ атысушылар ұ сынғ ан тұ лғ алардың біріне тапсырылуы мү мкін. Соттың сараптама жү ргізу тапсырылғ ан адамды шақ ырту талабы аталғ ан адам жұ мыс істейтін ұ йымның басшысы ү шін міндетті.
7. Іске қ атысушы ә рбір адам сарапшының алдына қ ойылуы тиіс мә селелерді сотқ а қ оюғ а қ ұ қ ылы. Сарапшы қ орытынды беруге тиіс мә селелердің тү пкілікті шең берін сот айқ ындайды.Ұ сынылғ ан мә селелерді қ абылдамауды сот дә лелдеуге міндетті. Соттың сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымына шағ ым жасалуы жә не наразылық білдірілуі мү мкін.
8. Егер тарап сараптама жү ргізуге қ атысудан жалтарса немесе оны ө ткізуге кедергі келтірсе (сараптамағ а келмесе, сарапшыларғ а зерттеу ү шін қ ажетті материалдар бермесе, сотқ а беруге мү мкіндік болмайтын немесе қ иындық келтіретін ө зіне тиісті объектілерді зерттеуге мү мкіндік бермесе), ал істің мә н-жайлары бойынша мұ ндай тараптың қ атысуынсыз сараптама жү ргізу мү мкін болмаса, сот қ ай тараптың сараптамадан жалтарғ анына, сондай-ақ ол ү шін оның қ аншалық ты маң ызы барлығ ына қ арай анық тау ү шін сараптама тағ айындалғ ан фактіні анық талғ ан немесе жоқ қ а шығ арылғ ан деп тануғ а қ ұ қ ылы.
9. Сараптаманың тағ айындалуы туралы сот ұ йғ арым шығ арады.
10. Сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымда: соттың атауы, сараптаманы тағ айындау уақ ыты, орны; қ аралатын іс бойынша тараптардың атауы; сараптаманың тү рі; сараптама тағ айындау ү шін негіздер; сараптамағ а жіберілетін объектілер жә не олардың шығ у тегі туралы ақ парат, сондай-ақ кө рсетілген объектілерді зерттеу барысында толық немесе ішінара жою; олардың сыртқ ы тү рін немесе негізгі қ асиеттерін ө згерту мү мкіндігіне рұ қ сат; сот сараптамасы органының атауы жә не (немесе) сот сараптамасын жү ргізу тапсырылғ ан адамның тегі кө рсетіледі. Соттың сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымы ол жіберілген жә не ө з қ ұ зыретіне кіретін органдардың немесе адамдардың орындауы ү шін міндетті.
Ескерту. 91-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2001.11.06 N 251-II, 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз); 02.07.2013 № 113-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

91-1-бап. Ү лгiлердi алу

1. Судья, егер ү лгiлердi зерттеудiң iс ү шiн маң ызы бар болса, оларды, оның iшiнде тiрi адамның, мә йiттiң, жануардың, заттың, нә рсенiң қ асиеттерiн бейнелейтiн ү лгілердi алуғ а қ ұ қ ылы.
2. Ү лгiлерге материалдардың, заттардың, шикiзаттардың, дайын ө нiмнiң сынамалары да жатады.
3. Ү лгiлердi алу туралы дә лелдi ұ йғ арым шығ арылады, онда: ү лгiлердi алатын адам; ү лгілер алынуы тиiс адам (ұ йым); нақ ты қ андай ү лгiлер жә не қ андай санда алынуы тиiс екенi; адам ү лгiлердi алу ү шiн қ ашан жә не кiмге келуi тиiс екенi; ү лгiлер алынғ аннан кейiн олардың қ ашан жә не кiмге табыс етілуi тиiс екенi кө рсетілуi қ ажет.
4. Ү лгiлердi судьяның жеке ө зi алуы, ал қ ажет болса, егер бұ л ә рекет ү лгiлер алынатын жынысы басқ а адамды жалаң аштап шешiндiрумен байланысты болмаса жә не ерекше кә сiби дағ дыны талап етпесе, маманның қ атысуымен алуы мү мкiн. Ө зге жағ дайларда ү лгілердi судьяның тапсырмасы бойынша маман алуы мү мкiн.
5. Ү лгiлердi алу қ ұ қ ығ ы судьяда, сарапшыда немесе маманда болады.
6. Yлгiлердi алу сараптамалық зерттеудiң бiр бө лiгi болып табылатын жағ дайларда, оны сарапшы жү ргiзуi мү мкiн.
7. Yлгiлер тараптардан, сондай-ақ ү шiншi тұ лғ алардан алынуы мү мкiн.
8. Судья адамды ө зiне шақ ырады, оны, қ олхат ала отырып, ү лгiлердi алғ аны туралы ұ йғ арыммен таныстырады, оғ ан жә не осы iс жү ргiзу ә рекеттерiне қ атысушы ө зге де адамдарғ а олардың қ ұ қ ық тары мен мiндеттерiн тү сiндiредi.
9. Судьяның жеке ө зi немесе маманның қ атысуымен қ ажеттi ә рекеттердi жү ргiзедi, ү лгiлердi алады, оларды орайды жә не мө р басады.
10. Yлгiлердi алу нә тижелерi iс жү ргiзу ә рекеттерiнiң (сот отырысының) хаттамасында тiркеледi, онда жү ргiзiлу ретiн сақ тай отырып, ү лгiлердi алу ү шiн жасалғ ан ә рекеттер, бұ л ретте қ олданылғ ан ғ ылыми-зерттеу жә не басқ а да ә дiстер мен рә сiмдер, сондай-ақ ү лгiлердiң ө здерi жазылады.
Ескерту. 91-1-баппен толық тырылды - Қ Р 2006.07.04 N 151 Заң ымен; ө згеріс енгізілді - Қ Р 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң ымен.

91-2-бап. Маманның немесе сарапшының тірі адамнан
ү лгiлердi алуы

Ескерту. Тақ ырып жаң а редакцияда - Қ Р 17.11.2014 № 254-V Заң ымен (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi).

1. Судья ө зiнен ү лгілер алынуғ а тиiс адамды, сондай-ақ тиiстi ү лгілерді алу туралы ұ йғ арымды маманғ а жiбередi. Ұ йғ арымда осы процестік ә рекетке барлық қ атысушылардың қ ұ қ ық тары мен мiндеттерi кө рсетiлуге тиiс.
2. Маман судьяның тапсыруы бойынша қ ажеттi ә рекеттердi жү ргізеді жә не сараптамалық зерттеу ү шін талап етілетін ү лгілердi алады. Yлгiлер қ апталады жә не мө рленеді, содан кейiн маман жасағ ан ресми қ ұ жатпен бiрге судьяғ а жiберiледi.
3. Сарапшы зерттеу процесiнде сынақ ү лгiлер дайындауы мү мкiн, бұ л туралы ол қ орытындыда хабарлайды.
4. Алып тасталды - Қ Р 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.
5. Сарапшы зерттеу жү ргiзгеннен кейiн ү лгiлердi оралғ ан жә не мө р басылғ ан тү рде ө зiнiң қ орытындысына қ оса тiркейдi.
6. Егер ү лгiлердi судьяның тапсырмасы бойынша маман немесе сарапшы алғ ан болса, онда ол ресми қ ұ жат жасап, оғ ан iс жү ргiзу ә рекетiне барлық қ атысушылар қ ол қ ояды жә не iс материалдарына қ оса тiркеу ү шiн судьяғ а берiледi.
7. Алынғ ан ү лгiлер оралғ ан жә не мө р басылғ ан тү рде хаттамағ а қ оса тiркеледi.
Ескерту. 91-2-баппен толық тырылды - Қ Р 2006.07.04. N 151 Заң ымен; ө згеріс енгізілді - Қ Р 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң ымен.

91-3-бап. Ү лгiлердi алу кезiнде тұ лғ аның қ ұ қ ық тарын
қ орғ ау

Ү лгілердi алу ә дiстерi мен ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдары адамның ө мірі мен денсаулығ ы ү шін қ ауіпсіз болуы тиіс. Қ атты ауыру сезінуін тудыратын кү рделi медициналық рә сiмдердi немесе ә дiстердi қ олдануғ а ү лгiлер алынуғ а тиiстi адам жазбаша келiсiм бергенде ғ ана, ал егер ол кә мелетке толмағ ан немесе психикалық аурумен ауыратын болса, бұ ғ ан қ оса оның заң ды ө кiлдерiнiң де келiсiмiмен жол берiледi.
Ескерту. 91-3-баппен толық тырылды - Қ азақ стан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заң ымен.

92-бап. Сарапшының қ ұ қ ық тары мен міндеттері

1. Сарапшының: сараптама нысанасына қ атысты іс материалдарымен танысуғ а; қ орытынды беру ү шін қ ажетті қ осымша материалдарды ө зіне беру туралы ө тінішті мә лімдеуге; соттың рұ қ сатымен іс жү ргізу ә рекеттерін жү ргізуге жә не сот отырысына қ атысуғ а жә не оларғ а қ атысушы адамдарғ а сараптама нысанасына қ атысты сұ рақ тар қ оюғ а; ө зі қ атысқ ан іс жү ргізу ә рекетінің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бө лігінде сот отырысының хаттамасымен танысуғ а жә не ө зінің ә рекеттері мен айғ ақ тарының толық жә не дұ рыс кө рсетілуіне қ атысты хаттамаларғ а енгізілуге тиісті ескертпелер жасауғ а; сот сараптамасын тағ айындағ ан соттың келісімі бойынша сот-сараптамалық зерттеу барысында анық талғ ан, азаматтық іс ү шін маң ызы бар, сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымда қ амтылғ ан мә селелердің шегінен тыс мә н-жайлар бойынша ө з қ ұ зыреті шегінде қ орытынды беруге; ана тілінде немесе ө зі білетін тілде қ орытынды ұ сынуғ а жә не айғ ақ тар беруге; аудармашының тегін кө мегін пайдалануғ а; аудармашыдан бас тартуды мә лімдеуге; сараптама жү ргізу кезінде соттың жә не іс жү ргізуге қ атысушы ө зге де адамдардың ө зінің қ ұ қ ық тарына нұ қ сан келтіретін шешімдері мен ә рекеттеріне шағ ым жасауғ а; сараптама жү ргізу кезінде шеккен шығ ыстарғ а ө тем жә не егер сот сараптамасын жү ргізу ө зінің лауазымдық міндеттерінің шең беріне кірмейтін болса, орындалғ ан жұ мысы ү шін сыйақ ы алуғ а қ ұ қ ығ ы бар.
2. Сарапшы: соттан бө лек, іске қ атысушы адамдармен сараптама жү ргізуге байланысты мә селелер бойынша келіссө здер жү ргізуге; сараптамалық зерттеу ү шін материалдарды дербес жинауғ а; егер сараптама тағ айындағ ан соттың бұ ғ ан арнайы рұ қ саты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюғ а, олардың сыртқ ы тү рін немесе негізгі қ асиеттерін ө згертуге ә кеп соғ уы мү мкін зерттеулер жү ргізуге қ ұ қ ылы емес.
3. Сарапшы: соттың шақ ыртуы бойынша келуге; ө зіне ұ сынылғ ан объектілерге жан-жақ ты, толық жә не объективті зерттеу жү ргізуге; ө зінің алдына қ ойылғ ан мә селелер бойынша негізделген жазбаша қ орытынды беруге; осы Кодекстің 97-бабында кө зделген жағ дайларда, қ орытынды беруден бас тартуғ а жә не қ орытынды берудің мү мкін еместігі туралы дә лелді жазбаша хабарлама жасауғ а жә не оны сотқ а жіберуге; жү ргізілген зерттеуге жә не берілген қ орытындығ а байланысты мә селелер бойынша айғ ақ тар беруге; зерттеліп жатқ ан объектілердің сақ талуын қ амтамасыз етуге; істің мә н-жайы туралы мә ліметтерді жә не сараптама жү ргізуге байланысты ө зіне белгілі болғ ан ө зге де мә ліметтерді жария етпеуге міндетті.
4. Сарапшы кө рінеу жалғ ан қ орытынды бергені ү шін заң да кө зделген қ ылмыстық жауаптылық та болады.
5. Сот сараптамасы органының қ ызметкері болып табылатын сарапшы ө з қ ызметінің сипатына қ арай ө зінің қ ұ қ ық тарымен жә не міндеттерімен танысқ ан жә не кө рінеу жалғ ан қ орытынды бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.
Ескерту. 92-бап жаң а редакцияда - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.

93-бап. Сараптама жү ргізу тә ртібі

1. Сараптама сотта немесе зерттеу сипатына не сот отырысында зерттеу ү шін объектілерді жеткізудің мү мкін еместігіне немесе қ иындығ ына қ арай соттан тыс жү ргізіледі. Сараптама жү ргізілген кезде сараптама тағ айындағ ан соттың рұ қ сатымен сараптама объектілері зерттеу жү ргізу жә не қ орытынды беру ү шін қ аншалық ты қ ажет болса, сол шамада ғ ана бү лдірілуі немесе пайдаланылуы мү мкін. Аталғ ан рұ қ сат сот сараптамасын тағ айындау туралы ұ йғ арымда немесе сот сарапшысының ө тінішін қ анағ аттандыру туралы не оны қ анағ аттандырудан ішінара бас тарту туралы дә лелді ұ йғ арымда қ амтылуғ а тиіс.
2. Сараптамалық зерттеу объектілерінің дұ рыстығ ына жә не жол берілгендігіне сот кепілдік береді.
3. Сараптамалық зерттеу объектілері, егер олардың кө лемдері жә не қ асиеттері мү мкіндік берсе, сарапшығ а буып-тү йілген жә не мө рмен бекітілген кү йінде беріледі. Қ алғ ан жағ дайларда сараптаманы тағ айындағ ан сот сарапшыны зерттеу объектілері орналасқ ан жерге жеткізуді, оларғ а кедергісіз кол жеткізуді жә не зерттеу жү ргізу ү шін қ ажетті жағ дайларды қ амтамасыз етуге тиіс.
4. іске қ атысушы адамдар сараптама жү ргізу кезінде, осындай қ атысу соттан тыс сараптама жү ргізу кезінде сарапшылардың қ алыпты жұ мысына кедергі келтіретін жағ дайларды қ оспағ анда, қ атысуғ а қ ұ қ ылы. Сот іске қ атысушы адамдардың сараптама жү ргізу кезінде қ атысуы туралы ө тінішті қ анағ аттандырғ ан жағ дайда, аталғ ан адамдарғ а сараптама жү ргізілетін орын мен уақ ыт туралы хабарланады. Хабарландырылғ ан адамдардың келмеуі сараптама жү ргізуге кедергі келтірілмейді.
5. Соттан тыс сараптама жү ргізу кезінде іске қ атысушы адамдар қ атысқ ан жағ дайда, сот приставының міндетті тү рде қ атысуын сот айқ ындайды.
6. Сараптама жү ргізу сот сараптамасы органына тапсырылғ ан кезде, сот сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымды жә не қ ажетті материалдарды оның басшысына жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органының ұ йғ арымда кө рсетілген қ ызметкері жү ргізеді. Егер сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымда нақ ты сарапшы кө рсетілмесе, оны таң дауды сот сараптамасы органының басшысы жү зеге асырады, бұ л туралы сараптама тағ айындағ ан сотқ а хабарлайды.
7. Сот сараптамасы органының басшысы: осы сот сараптамасы органында қ ажетті арнаулы ғ ылыми білімі бар сарапшы болмаса, осы сот сараптамасы органының материалдық -техникалық базасы мен жағ дайы нақ ты сараптама міндеттерін шешуге мү мкіндік бермесе; сарапшының алдына қ ойылғ ан мә селелер оның қ ұ зыретінің шегінен тыс болса; сараптама жү ргізуге арналғ ан материалдар осы Кодексте кө зделген талаптар бұ зыла отырып ұ сынылса, дә лелдерді кө рсете отырып, сотқ а сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымды орындамастан, оны жү ргізу ү шін ұ сынылғ ан объектілерді қ айтаруғ а; сот алдында осы сот сараптамасы органында жұ мыс істемейтін адамдарды, егер олардың арнаулы ғ ылыми білімі қ орытынды беру ү шін қ ажет болса, сот сарапшылары комиссиясының қ ұ рамына енгізу туралы ө тініш жасауғ а қ ұ қ ылы.
Сот сараптамасы органы басшысының заң да кө зделген ө зге қ ұ қ ық тары да бар.
8. Сот сараптамасы органының басшысы: сот сараптамасын жү ргізу ү шін қ ажетті объектілерді оны тағ айындау туралы ұ йғ арымсыз талап етіп алдыруғ а; оны жү ргізуге осы мекемеде жұ мыс істемейтін адамдарды соттың келісімінсіз дербес тартуғ а; сарапшығ а нақ ты сараптама бойынша қ орытындылардың мазмұ нын алдын ала шешетін нұ сқ аулар беруге қ ұ қ ылы емес.
9. Сот сараптамасы органының басшысы: сот сараптамасын тағ айындау туралы ұ йғ арымды жә не зерттеу объектілерін алысымен, заң ның талаптарын ескере отырып, осы сот сараптамасы органының нақ ты сот сарапшысына немесе сот сарапшылары комиссиясына жү ргізуді тапсыруғ а; сот сарапшысының тә уелсіздігі принципін бұ збастан сот сараптамасын жү ргізу мерзімінің сақ талуына, жү ргізіліп жатқ ан зерттеулердің жан-жақ тылығ ына, толық тығ ы мен объективтілігіне, сот сараптамасы объектілерінің сақ талуын қ амтамасыз етуге бақ ылауды қ амтамасыз етуге; сот сараптамасын жү ргізуді ұ йымдастыруғ а байланысты ө зіне белгілі болғ ан мә ліметтерді жария етпеуге міндетті.
10. Егер сараптама жү ргізуді сот сараптамасы органының қ ызметкері болып табылмайтын адамғ а тапсыру ұ йғ арылса, сот оны тағ айындау туралы ұ йғ арым шығ арылғ анғ а дейін оның жеке басына жә не сарапшыдан бас тартуғ а осы Кодекстің 41-бабында кө зделген негіздердің жоқ екендігіне кө з жеткізуге тиіс.
11. Сот сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арым шығ арады, оны сарапшығ а тапсырады, оғ ан осы Кодекстің 92-бабында кө зделген қ ұ қ ық тары мен міндеттерін тү сіндіреді жә не кө рінеу жалғ ан қ орытынды бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық туралы ескертеді. Сот осы іс-ә рекеттердің орындалуы жө нінде сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымғ а белгі қ ояды, ол сарапшының қ олымен куә ландырылады. Сарапшы жасағ ан мә лімдеме жә не оның ө тініші дә л осылайша бекітіледі. Сот сарапшының ө тінішін қ абылдамау туралы дә лелді ұ йғ арым шығ арады.
12. Сараптама жү ргізуге байланысты шығ ыстарды ө теу, сондай-ақ сарапшының ең бегіне ақ ы тө леу осы Кодекстің 108-бабының ережелері бойынша жү ргізіледі.
Ескерту. 93-бап жаң а редакцияда - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.

94-бап. Жеке жә не комиссиялық сараптама

1. Сараптама жү ргізуді сарапшы жеке не сарапшылар комиссиясы жү зеге асырады.
2. Комиссиялық сараптама кү рделі сараптамалық зерттеулер жү ргізу қ ажет болғ ан жағ дайларда тағ айындалады жә не оны бір мамандық тағ ы кемінде екі сарапшы жү ргізеді.
3. Комиссиялық сот сараптамасы жү ргізілген кезде сот сарапшыларының ә рқ айсысы сот-сараптамалық зерттеуді толық кө лемінде тә уелсіз жә не дербес жү ргізеді. Сараптамалық комиссияның мү шелері алынғ ан нә тижелерді бірлесіп талдайды жә не ортақ пікірге келе отырып, қ орытындығ а қ ол қ ояды не қ орытынды берудің мү мкін еместігі туралы хабарламағ а қ ол қ ояды. Сарапшылар арасында келіспеушілік болғ ан жағ дайда олардың ә рқ айсысы немесе сарапшылардың бір бө лігі жеке қ орытынды береді не пікірі комиссияның басқ а мү шелерінің қ орытындысымен сә йкес келмейтін сарапшы пікірін қ орытындыда жеке тұ жырымдайды.
4. Соттың комиссиялық сараптама жү ргізу туралы ұ йғ арымы сот сараптамасы органының басшысы ү шін міндетті болып табылады. Сот сараптамасы органының басшысы табыс етілген материалдар бойынша комиссиялық сараптама жү ргізу туралы ө з бетінше шешім қ абылдауғ а жә не оны жү ргізуді ұ йымдастыруғ а қ ұ қ ылы.
Ескерту. 94-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.

95-бап. Кешенді сараптама

1. Кешенді сараптама іс ү шін маң ызы бар мә н-жайларды анық тау ү шін ә ртү рлі білім саласының негізінде зерттеулер жү ргізу қ ажет болғ ан жағ дайларда тағ айындалады жә не оны мамандығ ы ә ртү рлі сарапшылар ө здерінің қ ұ зыреті шең берінде жү ргізеді.
2. Кешенді сараптаманың қ орытындысында ә рбір сарапшының қ андай зерттеуді, оны қ андай кө лемде жү ргізгені жә не оның қ андай қ орытындығ а келгені кө рсетілуге тиіс. Ә рбір сарапшы қ орытындының осы зерттеулер мазмұ ндалғ ан бө лігіне қ ол қ ояды.
3. Ә рбір сарапшы жү ргізген зерттеулер нә тижелерінің негізінде олар анық тау ү шін сараптама тағ айындалғ ан мә н-жайлар туралы ортақ қ орытынды (қ орытындылар) тұ жырымдайды. Ортақ қ орытындыны (қ орытындыларды) алынғ ан нә тижелерді бағ алауғ а қ ұ зыреті бар сарапшылар ғ ана тұ жырымдайды жә не оғ ан қ ол қ ояды. Егер комиссияның тү пкілікті қ орытындысына немесе оның бір бө лігінде сарапшылардың бірі (жекелеген сарапшылар) анық тағ ан фактілер негіз болса, онда бұ л туралы қ орытындыда кө рсетілуге тиіс.
4. Сарапшылар арасында келіспеушіліктер болғ ан жағ дайда зерттеулердің нә тижелері осы Кодекстің 94-бабының ү шінші бө лігіне сә йкес ресімделеді.
5. Сот сараптамасы органына тапсырылғ ан кешенді сараптама жү ргізуді ұ йымдастыру оның басшысына жү ктеледі. Сот сараптамасы органының басшысы сондай-ақ табыс етілген материалдар бойынша кешенді сараптама жү ргізу туралы ө з бетінше шешім қ абылдауғ а жә не оны жү ргізуді ұ йымдастыруғ а қ ұ қ ылы.

96-бап. Сарапшының қ орытындысы

1. Сарапшының қ орытындысы - сот немесе тараптар сарапшының алдына қ ойғ ан мә селелер бойынша сараптама объектілерін арнаулы ғ ылыми білімді пайдалана отырып жү ргізілген зерттеуге негізделіп, осы Кодексте кө зделген жазбаша нысанда ұ сынылғ ан қ орытындылар.
2. Сарапшы (сарапшылар) қ ажетті зерттеулер жү ргізгеннен кейін оның нә тижелерін ескере отырып, ө з атынан қ орытынды жасайды, оны ө з (ө здерінің) қ ол қ оюымен жә не жеке мө рімен куә ландырып, сараптама тағ айындағ ан сотқ а жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органы жү ргізген жағ дайда сарапшының (сарапшылардың) қ олы аталғ ан органның мө рімен расталады.
3. Сарапшының қ орытындысында: оның ресімделген кү ні, сараптаманың жү ргізілген мерзімдері жә не орны; сот сараптамасын жү ргізудің негіздері; сот туралы мә ліметтер, сараптама жү ргізу тапсырылғ ан сот сараптамасы органы жә не (немесе) сарапшы (сарапшылар) туралы мә ліметтер (тегі, аты, ә кесінің аты, білімі, мамандығ ы, мамандығ ы бойынша жұ мыс стажы, ғ ылыми дә режесі жә не ғ ылыми атағ ы, атқ аратын қ ызметі); кө рінеу жалғ ан қ орытынды бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық туралы ө зінің ескертілгені туралы сарапшының қ олымен куә ландырылғ ан белгі; сарапшының (сарапшылардың) алдына қ ойылғ ан мә селелер: сараптама жү ргізу кезінде процеске қ атысқ ан қ атысушылар жә не олар берген тү сіндірмелер туралы мә ліметтер; зерттеу объектілері; пайдаланылғ ан ә дістемелер кө рсетіле отырып, зерттеулердің мазмұ ны мен нә тижелері; жү ргізілген зерттеулердің нә тижелерін бағ алау, сарапшының (сарапшылардың) алдына қ ойылғ ан мә селелер бойынша қ орытындылардың негіздемесі мен тұ жырымы кө рсетілуге тиіс.
4. Егер осы Кодекстің 97-бабында кө рсетілген мә н-жайлар зерттеу барысында анық талса, қ орытындыда қ ойылғ ан сұ рақ тардың бә ріне немесе олардың кейбіреуіне жауап берудің мү мкін еместігінің негіздемесі қ амтылуғ а тиіс.
5. Осы баптың екінші бө лігінде кө зделген тә ртіппен куә ландырылғ ан, сарапшының қ орытындысын кө рнекілейтін материалдар (фотокестелер, схемалар, графиктер, кестелер жә не басқ а да материалдар) қ орытындығ а қ оса беріледі жә не оның қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Сондай-ақ қ орытындығ а зерттеуден кейін қ алғ ан объектілер, оның ішінде ү лгілер қ оса берілуге тиіс.
6. Осы Кодекстің 98-1-бабында кө зделген тә ртіппен жү ргізілген жауап алу барысында сарапшының берген айғ ақ тары ол бұ рын берген қ орытындыны тү сіндіру, толық тыру не нақ тылау бө лігінде ғ ана дә лелдемелер болып табылады.
7. Сарапшының қ орытындысы сот ү шін міндетті болып табылмайды, алайда оның қ орытындымен келіспеуі дә лелді болуғ а тиіс.
Ескерту. 96-бап жаң а редакцияда - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.

97-бап. Қ орытынды берудің мү мкін еместегі туралы
хабарлама

Егер сарапшының зерттеу жү ргізгенге дейін оның алдына қ ойылғ ан мә селелер ө зінің арнайы білімдерінің шегінен тыс екеніне не оғ ан ұ сынылғ ан материалдар қ орытынды беру ү шін жарамсыз немесе жеткіліксіз екеніне жә не олардың толық тырылуы мү мкін емес екеніне, не ғ ылым мен сараптама практикасының жай-кү йі қ ойылғ ан сұ рақ тарғ а жауап беруге мү мкіндік бермейтініне кө зі жетсе, ол қ орытынды берудің мү мкін еместегі туралы дә лелді хабарлама жазып, оны сотқ а жібереді.

98-бап. Қ осымша жә не қ айталама сараптама

1. Қ осымша сараптама қ орытынды жеткілікті тү рде айқ ын немесе толық болмағ ан, сондай-ақ алдың ғ ы зерттеуге байланысты қ осымша мә селелерді шешу қ ажеттілігі туындағ ан кезде тағ айындалады.
2. Қ осымша сараптама жү ргізу сол сарапшының ө зіне немесе басқ а сарапшығ а тапсырылуы мү мкін.
3. Қ айталама сараптама сарапшының алдың ғ ы қ орытындысы жеткілікті тү рде негізделмеген не оның қ орытындылары кү мә н тудырғ ан, не сараптама жү ргізудің іс жү ргізу нормалары елеулі бұ зылғ ан кезде дә л сол объектілерді зерттеу жә не дә л сол мә селелерді шешу ү шін тағ айындалады.
4. Қ айталама сараптама тағ айындау туралы ұ йғ арымда алдың ғ ы сараптаманың нә тижелеріне келіспеудің дә лелдері келтірілуге тиіс.
5. Қ айталама сараптама жү ргізу сарапшылар комиссиясына тапсырылады. Алдың ғ ы сараптаманы жү ргізген сарапшылар қ айталама сараптама жү ргізілген кезде қ атысып, комиссияғ а тү сініктемелер бере алады, алайда олар сараптамалық зерттеуге жә не қ орытынды жасауғ а қ атыспайды.
6. Қ осымша жә не қ айталама сараптама жү ргізу тапсырылғ ан кезде сарапшығ а (сарапшыларғ а) алдың ғ ы сараптамалардың қ орытындылары табыс етілуге тиіс.
7. Егер екінші немесе реті бойынша келесі сараптама бірнеше негіздер бойынша тағ айындалып, олардың бірі - қ осымша, ал басқ алары қ айталама сараптамағ а жататын болса, мұ ндай сараптама қ айталама сараптама жү ргізу ережелері бойынша жү ргізіледі.
Ескерту. 98-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2010.01.20 № 241-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-б. қ араң ыз) Заң ымен.